Bateke

Bateke

Architektura Bateke na pocztówce z początku XX wieku
Populacja	1 mln<
Miejsce zamieszkania	Kongo Demokratyczna Republika Konga Gabon
Język	teke
Religia	katolicyzm (50%), religia plemienna (20%), protestantyzm (10%), afrochrześcijaństwo i inne (20%)
Pokrewne	Mbundu, Bassa, Punu, Duala

Bateke (zwani też Teke) – ludność Bantu z Afryki Środkowej. Zamieszkują głównie Republikę Konga, ale także przygraniczne obszary Gabonu i Demokratycznej Republiki Konga^[1]. Bateke historycznie są połączeniem rolników, zręcznych rybaków i rzecznych handlarzy^[2].

Pochodzenia Bateke są prezydenci Gabonu: Omar Bongo (w latach 1967-2009) oraz jego syn – Ali Bongo Ondimba (od 2009)^[3].

Nazewnictwo

Nazwa „Teke” oznacza „kupować” i wskazuje na zawód ludzi, którzy zajmowali się handlem. Do Bateke należy wiele podgrup i są to: Boma, Nzikou, Nziziu, Kukuya, Angungwel (Bangangoulou), Fumu, Mfununga (Wumbu), Nzabi, Sisi, Tsangui, Mbamba, Yaka, Teke-Tsayi, Lale, Tegue (Teke-Alima), Mbeti (Mbere)^[2].

Kultura

Stara maska Bateke

Rzeźba drewniana męskiej postaci butti.

Najbardziej są znani ze swoich fetyszy, zwanych butti, które służą im w kulcie szerokiego zakresu nadprzyrodzonych mocy wysyłanych przez przodków, którzy bezpośrednio nie są czczeni^[4]. Wierzą w najwyższą istotę, stwórcę wszechświata zwanego Nzambi, którego łaski można uzyskać za pomocą duchów opiekuńczych^[5].

Są także znani ze swoich masek Teke, które są okrągłymi płaskimi dyskami jak drewniane maski, które mają abstrakcyjne wzory i geometryczne motywy z poziomymi liniami. Są używane głównie podczas tradycyjnych ceremonii tańca, takich jak ślub, pogrzeb i inicjacji młodych mężczyzn wchodzących w dorosłość^[5].

Historia

Według Abrahama Ndinga-Mbo, Teke są najstarszą grupą ludności Bantu w Republice Konga. W XV wieku uczynili lokalne królestwo, które handlowało niewolnikami i tytoniem wzdłuż rzeki Kongo. W XV i XVI wieku prowadzili wojnę ze swoimi południowo-zachodnimi sąsiadami – Bakongo^[2].

Królestwo Teke, największy obszar osiągnęło na początku XVIII wieku, gdy dzięki handlowi i podbojom wojskowym rozciągało się po obu stronach rzeki Kongo, od basenu Malebo (dawniej Stanley Pool) na północ, do obszaru wokół Bolobo^[2].

Pod wpływem nacisków, niemal równocześnie od Mbochi na północy i Bakongo na południu, Teke porzucili swój rozległy obszar, aby zamknąć się w swoich obecnych granicach, gdzie w środku znajdują się rozległe i suche wzgórza i góry^[2].

W 1880 roku Pierre Savorgnan de Brazza niedaleko Basenu Malebo założył stację handlową, która później przekształciła się w Brazzaville. De Brazza poznał wielkiego króla Teke, którym był wtedy Ilo Makoko i negocjował z nim, aby ich region stał się francuską kolonią. W 1882 r. Królestwo Teke zostało scedowane na środkową kolonię Kongo (część Francuskiej Afryki Równikowej), której de Brazza był komisarzem generalnym^[2].

Francuzi prowadzili ostry, gwałtowny i uciskający reżim, a następca Ilo Makoko bezskutecznie próbował zbuntować się przeciwko kolonialistom w roku 1898. Ponad trzy czwarte Bateke zginęło w represjach^[2].

Przypisy