Baza (marksizm)

Baza, baza ekonomiczna – w koncepcji rozwoju społecznego Karola Marksa ogół materialnych sił wytwórczych i wynikających z nich stosunków produkcji, charakterystyczny dla danej formacji społecznej^[1]. Baza stanowi też o najważniejszych podziałach społecznych w danej formacji^[2].

Wraz z pojawianiem się nowych sił wytwórczych pojawia się sprzeczność między nimi a starymi stosunkami produkcji i prowadzi do pojawienia się nowych stosunków produkcji, a przez to nowej bazy, która z kolei jest sprzeczna z polityczno-prawną nadbudową. Gdy nadbudowa zostanie zmieniona, nastąpi całkowita zmiana formacji społecznej^[3].

Według Marksa każda zmiana społeczna wynika ze zmiany bazy, a ta zależy od zmiany materialnych sił wytwórczych, aczkolwiek szerszymi badaniami objął on tylko formację kapitalistyczną (burżuazyjną)^[4]. Stanowisko to określane jest jako materializm historyczny, w którym zawarta jest również teza, że „życie określa świadomość”, korygowana później przez Fryderyka Engelsa, który nadmieniał, że świadomość społeczna ma „pewną niezależność”^[5]. Dla części socjologów rdzeniem marksizmu jest założenie, że baza warunkuje wszelkie zjawiska społeczne^[6]. Niemniej z czasem marksistowscy przedstawiciele teorii krytycznej w coraz mniejszym stopniu widzieli możliwość zmiany społeczeństwa poprzez zmianę bazy, gdy ta ostatnia zmieniana była poprzez rewolucję komunistyczną^[7].

Przypisy

Bibliografia

• Barbara Szacka: Wprowadzenie do socjologii. Warszawa: Oficyna Naukowa, 2003. ISBN 83-88164-66-X.
• Jerzy Szacki: Historia myśli socjologicznej. Warszawa: PWN, 2002. ISBN 83-01-13844-0.
• Piotr Sztompka: Socjologia. Analiza społeczeństwa. Kraków: Znak, 2002. ISBN 83-240-0218-9.

Linki zewnętrzne

• baza, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2020-10-18] .