Bazar Różyckiego

Bazar Różyckiego
Ilustracja
Wejście na Bazar Różyckiego
od strony ul. Targowej
Państwo

 Polska

Województwo

 mazowieckie

Miejscowość

Warszawa

Adres

ul. Targowa 54

Ukończenie budowy

1882

Pierwszy właściciel

Julian Różycki

Położenie na mapie Warszawy
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa mazowieckiego
Mapa konturowa województwa mazowieckiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Bazar Różyckiego”
Ziemia52°15′11,0″N 21°02′28,5″E/52,253056 21,041250
Wejście na Bazar Różyckiego od strony ul. Targowej w okresie I wojny światowej; widoczny syfon – symbol bazaru
Wejście od strony ul. Ząbkowskiej wykonane w tym samym czasie
Bazar Różyckiego w 1967
Bazar w latach 70. XX wieku
Bazar od strony ul. Brzeskiej
Tablica pamiątkowa odsłonięta w 2002 przy wejściu od strony ul. Targowej

Bazar Różyckiego, zwyczajowo Różyc[1] – bazar znajdujący się przy ul. Targowej 54 między ulicami: Targową, Ząbkowską i Brzeską na warszawskiej Pradze-Północ.

Bazar został założony przez Juliana Józefa Różyckiego na terenie zajmowanym wcześniej przez targowiska.

Historia

Handel na Pradze

10 lutego 1648 r. Praga otrzymała od króla Władysława IV prawa miejskie i przywilej organizowania jarmarków (cztery razy w roku) oraz targów (trzy razy w tygodniu). Była ona położona na zbiegu szlaków komunikacyjnych i handlowych, a także wzdłuż brzegu Wisły, co umożliwiało tani transport drogą wodną.

W latach 30. XIX wieku targi znajdowały się pośrodku ul. Targowej i Wołowej oraz wzdłuż obecnej ul. Jagiellońskiej. Przed rogatkami zlokalizowano place postojowe dla kupców. W 1839 r. powstały oddzielne miejsca przeznaczone do handlu bydłem, końmi, artykułami spożywczymi i starzyzną.

Ożywienie handlowe na Pradze wprowadziło zniesienie bariery celnej z Rosją oraz udostępnienie w 1864 pierwszego stalowego mostu – mostu Kierbedzia (podczas zaborów most nosił oficjalną nazwę mostu Aleksandrowskiego). W latach 60. XIX wieku w związku z uruchomieniem kolei Petersburskiej (1862, Dworzec Petersburski znajdował się przy ul. Targowej) i Terespolskiej (1867, Dworzec Terespolski zaś w okolicy obecnego Dworca Wschodniego) Praga pełniła funkcję ośrodka przeładunku towarów ze wschodniej i zachodniej Europy. To tutaj przeładowywano towary z torów o normalnej w Europie szerokości na szerokie tory zastosowane w Imperium Rosyjskim.

Powstanie i działalność bazaru

Teren, na którym znajduje się bazar (okolice ul. Targowej) zakupił w 1874 r. Julian Józef Różycki (farmaceuta, właściciel kilku aptek, inwestor) od Wincentego Wodzińskiego i Gotlieba Langnera. Następnie nabył on także okoliczne działki (m.in. działki zlokalizowane przy ul. Targowej 52 i 54, Ząbkowskiej 8 i 10, a także Brzeskiej 23/25[2]). Na posiadanym obszarze postanowił założyć targowisko, które miało stać się ośrodkiem handlowym Pragi. Oficjalne otwarcie bazaru miało miejsce w 1882[3].

Pomysłodawcą utworzenia placu handlowego, a później administratorem bazaru był Manas Ryba, który od 1885 r. stał się właścicielem domu przy dzisiejszej ul. Targowej 56[a], skąd zarządzał targowiskiem. Sam Różycki na bazarze pojawiał się rzadko[4]. Teren bazaru został ogrodzony zdobionym żeliwnym ogrodzeniem. Można było wejść do niego pięcioma bramami. W początkowej fazie rozwoju posiadał siedem zadaszonych kramów, w których znajdowały się wydzielone stanowiska. W kolejnych latach zaczęły powstawać drobne stoiska handlowe w postaci budek, najliczniej zlokalizowane w sąsiedztwie wejść. Prawdopodobnie ok. 1901 roku właściciel bazaru zbudował przy bramie od ul. Targowej siedmiometrowy błękitny kiosk w kształcie syfonu, w którym mieścił się punkt sprzedaży własnych wód gazowanych[5]. Stał się on symbolem targowiska i jedną z praskich ikon[6]. Po 1935 spadkobierca posesji Wacław Różycki został jednak zmuszony przez magistrat do usunięcia syfonu[6]. Znajdował się on w bardzo złym stanie technicznym[7].

Podczas I wojny światowej oferta sprzedawanych produktów zmniejszyła się[8]. W 1915 Niemcy rozpoczęli masowe rekwirowanie żywności i wprowadzili ograniczenia handlowe[8].

W latach 30. bazar Różyckiego miał opinię bezpieczniejszego od lewobrzeżnych targowisk, Kercelaka i Wołówki[9].

Bazar ucierpiał podczas obrony Warszawy we wrześniu 1939[10]. Podczas II wojny światowej mieszkańcy Warszawy mogli nabyć tu towary reglamentowane przez Niemców, pochodzące m.in. z niemieckich transportów i magazynów wojskowych. Sprzedawano tu także broń i amunicję (sprzedającymi byli m.in. żołnierze niemieccy oraz członkowie formacji kolaborujących), która była następnie skupowana na potrzeby Polskiego Państwa Podziemnego.

Kupcy z Bazaru Różyckiego m.in. w 1939 r. przekazywali żywność dla kuchni Szpitala Ujazdowskiego, którego pacjentami byli ranni żołnierze, a także poprzez Polski Czerwony Krzyż dla więźniów Pawiaka. Sprawowali również opiekę nad Domem Weteranów Powstania Styczniowego, który był zlokalizowany w pobliżu targowiska.

Kupcami na bazarze byli przeważnie Żydzi, a jego klientami mieszkańcy Pragi i okolicznych wsi[7]. Dawał on utrzymanie ok. 300 żydowskim rodzinom[7]. Na początku II wojny światowej Żydzi wykopali tunel prowadzący z terenu bazaru do jednej z piwnic przy ul. Ząbkowskiej[11]. Po utworzeniu jesienią 1940 przez niemieckie władze okupacyjne getta musieli oni opuścić Pragę, a ich miejsce zajęli Polacy[12][13].

Podczas okupacji Niemcy przeprowadzali na bazarze łapanki, które nasiliły się pod koniec wojny[14]. W 1944, podczas powstania warszawskiego, bazar spłonął[15].

Rozwój targowiska nastąpił zaraz po wojnie (mimo działalności Komisji Specjalnej do Walki z Nadużyciami i Szkodnictwem Gospodarczym). Można tam było kupić dosłownie wszystko[16]. W 1945 r. funkcjonowało ok. 500 stałych stoisk, ok. 200 sklepów, a także prowadzono sprzedaż ręczną[17]. W 1957 w murowanym budynku w głębi bazaru otwarto cieszący się dużym powodzeniem komis[18]. W części bazaru nazywanym „Kanadą” można było odzyskać ukradzione przedmioty[19]. Na skrzyżowaniach alejek działali tzw. benklarze, wyłudzający pieniądze od kupujących poprzez wciąganie ich w grę w trzy karty[19].

W 1950 r. nastąpiło upaństwowienie bazaru, jednak nie zlikwidowało to prywatnego handlu. W latach 60. narodziły się plany jego likwidacji i zagospodarowania terenu. Spotkały się one z powszechnym sprzeciwem. Pamiątką tamtego okresu jest poszerzona ulica Targowa i przejścia podziemne przy bazarze[20].

Na bazarze działali paserzy, kieszonkowcy, sprzedawano tam także podrobione dokumenty[21].

Współczesność

W latach 80. bazar stał się również miejscem handlu hurtowego[22]. W pierwszych latach 90. początkowo nadal dobrze funkcjonował. Wśród sprzedających pojawili się mieszkańcy dawnego ZSRR[23]. Później bazar nie wytrzymał jednak konkurencji z wielkim Jarmarkiem Europa na Stadionie Dziesięciolecia i szybko podupadł[24][25].

We wczesnych latach 90. XX wieku, w wyniku położenia w centrum proletariackiej Starej Pragi (na obrzeżu Szmulowizny), jak i w wyniku działalności lokalnych gangów, był uważany za jeden z najbardziej kryminogennych fragmentów tzw. Trójkąta Bermudzkiego, obejmującego również Stadion Dziesięciolecia i dworzec Warszawa Wschodnia.

Stowarzyszenie Kupców Warszawskich Bazaru Różyckiego (administrator bazaru) prowadzi działania, które mają na celu kontynuowanie tradycji handlowej tego miejsca. W 2002 przy wejściu na teren bazaru od strony ul. Targowej z inicjatywy stowarzyszenia odsłonięto tablicę pamiątkową[26].

W 2008 roku na bazarze handlowało około 250 kupców[27]. W 2017 na bazarze pozostało 111 straganów[28].

W 2012 spadkobiercy Juliana Różyckiego odzyskali, a w 2017 przejęli ok. 2/3 powierzchni bazaru[28]. Pozostała 1/3 należy do miasta[28]. Właściciele nieruchomości nie doszli do porozumienia w sprawie rewitalizacji obiektu i dalszy los bazaru jest niejasny[28].

Bazar Różyckiego był miejscem, gdzie zachowały się elementy dawnego folkloru warszawskiego[29] i po 1945 można było usłyszeć gwarę warszawską[19].

W 2020 rozpoczęły się prace modernizacyjne na części bazaru należącej do miasta, powstały tam nowe pawilony handlowe i plac zabaw[30].

Gastronomia

Najbardziej znanymi daniami sprzedawanymi na bazarze Różyckiego były flaki i pyzy[31].

Bazar w kulturze

Zobacz też

  • Bazar na Szembeka

Uwagi

  1. ↑ Według Janusza Sujeckiego Manas Ryba stał się właścicielem kamienicy przy ul. Targowej 56, zwaną kamienicą Mintera, od 1900. Zob. Kamienica Mintera (pdf)

Przypisy

  1. ↑ Kwiryna Handke: Dzieje Warszawy nazwami pisane. Warszawa: Muzeum Historyczne m.st. Warszawy, 2011, s. 534. ISBN 978-83-62189-08-3.
  2. ↑ Tadeusz Czarnecki-Babicki; „Różyc” rozpoczął drugą setkę, Nowa Gazeta Praska (dostęp: 16 marca 2008 r.).
  3. ↑ Marek Miller: Co dzień świeży pieniądz, czyli dzieje bazaru Różyckiego.Tom I. Za cara, za sanacji i za Niemca. Warszawa: Fundacja Laboratorium Reportażu i Narodowe Centrum Kultury, 2018, s. 70. ISBN 978-83-7982-337-6.
  4. ↑ Piotr Kulesza: Niebieski syfon. Z dziejów bazaru Różyckiego. Warszawa: Książka i Wiedza, 2004, s. 90. ISBN 83-05-13334-6.
  5. ↑ Jarosław Zieliński: Koneser, Ząbkowska i okolice. Warszawa: Wydawnictwo EKBIN, 2017, s. 153. ISBN 978-83-940941-9-5.
  6. ↑ a b Jarosław Zieliński: Koneser, Ząbkowska i okolice. Warszawa: Wydawnictwo EKBIN, 2017, s. 154. ISBN 978-83-940941-9-5.
  7. ↑ a b c Adam Dylewski: Ruda, córka Cwiego. Historia Żydów na warszawskiej Pradze. Wołowiec: Wydawnictwo Czarne, 2018, s. 165. ISBN 978-83-8049-775-7.
  8. ↑ a b Marek Miller: Co dzień świeży pieniądz, czyli dzieje bazaru Różyckiego.Tom I. Za cara, za sanacji i za Niemca. Warszawa: Fundacja Laboratorium Reportażu i Narodowe Centrum Kultury, 2018, s. 36. ISBN 978-83-7982-337-6.
  9. ↑ Jerzy Kasprzycki: Korzenie miasta. Tom III Praga. Warszawa: Wydawnictwo Veda, 2004, s. 171. ISBN 978-83-61932-03-1.
  10. ↑ Sabina Sebyłowa: Notatki z prawobrzeżnej Warszawy. Warszawa: Czytelnik, 1985, s. 57. ISBN 83-07-01193-0.
  11. ↑ Piotr Kulesza: Niebieski syfon. Z dziejów bazaru Różyckiego. Warszawa: Książka i Wiedza, 2004, s. 127. ISBN 83-05-13334-6.
  12. ↑ Lesław M. Bartelski: Praga. Warszawskie Termopile 1944. Warszawa: Fundacja „Wystawa Warszawa Walczy 1939–1945”, 2000, s. 37. ISBN 83-87545-33-3.
  13. ↑ Piotr Kulesza: Niebieski syfon. Z dziejów bazaru Różyckiego. Warszawa: Książka i Wiedza, 2004, s. 125. ISBN 83-05-13334-6.
  14. ↑ Piotr Kulesza: Niebieski syfon. Z dziejów bazaru Różyckiego. Warszawa: Książka i Wiedza, 2004, s. 126–127. ISBN 83-05-13334-6.
  15. ↑ Piotr Kulesza: Niebieski syfon. Z dziejów bazaru Różyckiego. Warszawa: Książka i Wiedza, 2004, s. 129. ISBN 83-05-13334-6.
  16. ↑ Jarosław Zieliński: Koneser, Ząbkowska i okolice. Warszawa: Wydawnictwo EKBIN, 2017, s. 155. ISBN 978-83-940941-9-5.
  17. ↑ Tadeusz Sierocki; Warszawska organizacja PPS, 1944-1948, PWN, Warszawa 1976, s. 151.
  18. ↑ Jarosław Zieliński: Koneser, Ząbkowska i okolice. Warszawa: Wydawnictwo EKBIN, 2017, s. 157. ISBN 978-83-940941-9-5.
  19. ↑ a b c Marek Przybylik: To było tak. Dzień Targowy. Warszawa: Instytut Wydawniczy Latarnik, 2009, s. 315. ISBN 978-83-60000-29-8.
  20. ↑ Jerzy Kasprzycki: Warszawa-Praga. Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1980, s. 33.
  21. ↑ Piotr Kulesza: Niebieski syfon. Z dziejów bazaru Różyckiego. Warszawa: Książka i Wiedza, 2004, s. 64, 75. ISBN 83-05-13334-6.
  22. ↑ Piotr Kulesza: Niebieski syfon. Z dziejów bazaru Różyckiego. Warszawa: Książka i Wiedza, 2004, s. 18. ISBN 83-05-13334-6.
  23. ↑ Piotr Kulesza: Niebieski syfon. Z dziejów bazaru Różyckiego. Warszawa: Książka i Wiedza, 2004, s. 78. ISBN 83-05-13334-6.
  24. ↑ Jarosław Trybuś: Przewodnik po warszawskich blokowiskach. Warszawa: Muzeum Powstania Warszawskiego, s. 157. ISBN 978-83-60142-31-8.
  25. ↑ Piotr Kulesza: Niebieski syfon. Z dziejów bazaru Różyckiego. Warszawa: Książka i Wiedza, 2004, s. 134. ISBN 83-05-13334-6.
  26. ↑ Stanisław Ciepłowski: Wpisane w kamień i spiż. Inskrypcje pamiątkowe w Warszawie XVII–XX w. Warszawa: Argraf, 2004, s. 309. ISBN 83-912463-4-5.
  27. ↑ Bazar wróci do Różyckich. „Polska Metropolia Warszawska”. 19-20 kwietnia 2008. 93 (157). s. 30. 
  28. ↑ a b c d Jakub Chełmiński. Napięcie na Bazarze Różyckiego. „Gazeta Stołeczna”, s. 1, 5 grudnia. 
  29. ↑ Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 50. ISBN 83-01-08836-2.
  30. ↑ Jakub Chełmiński: Grupa silnorękich przejęła legendarny Bazar Różyckiego. "Zaczęła się jazda w stylu lat 90.". [w:] Gazeta Stołeczna [on-line]. warszawa.wyborcza.pl, 27 grudnia 2021. [dostęp 2021-12-28].
  31. ↑ Marek Przybylik: To było tak. Dzień Targowy. Warszawa: Instytut Wydawniczy Latarnik, 2009, s. 315–316. ISBN 978-83-60000-29-8.
  32. ↑ Maria Ciastek, Leokadia Agata Rymkiewicz: Praga to też stolica. Bedeker praski. Warszawa: Towarzystwo Przyjaciół Pragi, 1997, s. 35. ISBN 83-906889-0-5.
  33. ↑ Piotr Kulesza: Niebieski syfon. Z dziejów bazaru Różyckiego. Warszawa: Książka i Wiedza, 2004. ISBN 83-05-13334-6.
  34. ↑ Wielki Kram. filmpolski.pl. [dostęp 2019-02-22].
  35. ↑ Leopold Tyrmand: Zły. Warszawa: Wydawnictwo Czytelnik, 1990, s. 396–408. ISBN 83-07-01982-6.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Warszawa outline with districts v4.svg
(c) Mfloryan at pl.wikipedia, CC BY 2.5
Mapa Warszawy - podkład lokalizacyjny
Masovian Voivodeship location map.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Masovian Voivodeship. Geographic limits of the map:
  • N: 53.55N
  • S: 50.95 N
  • W: 19.15 E
  • E: 23.25 E
Bazar Różyckiego przed wojną wejście od strony ul. Targowej.jpg
Bazar Różyckiego, wejście od strony ul. Targowej
Bazar Różyckiego brama ul. Targowa 2021.jpg
Autor: Adrian Grycuk, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Bazar Różyckiego, brama przy ul. Targowej
Bazar Różyckiego w Warszawie 1967.jpg
Bazar Różyckiego w Warszawie
Bazar Różyckiego od strony ulicy Brzeskiej.jpg
Autor: Adrian Grycuk, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Bazar Różyckiego, wejście od strony ulicy Brzeskiej
Tablica Bazar Różyckiego.jpg
Autor: Adrian Grycuk, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Tablica przy wejściu na bazar Różyckiego (od strony ul. Targowej)
Bazar Różyckiego w Warszawie lata 70.jpg
Bazar Różyckiego w Warszawie
Bazar Różyckiego przed wojną wejście od strony ul. Ząbkowskiej.jpg
Bazar Różyckiego, wejście od strony ul. Ząbkowskiej