Bazylika św. Rocha w Białymstoku

Bazylika św. Rocha w Białymstoku
Distinctive emblem for cultural property.svg A-193 z dnia 12.03.1975[1]
bazylika mniejsza
kościół parafialny
Ilustracja
Bazylika św. Rocha
Państwo

 Polska

Województwo

 podlaskie

Miejscowość

Białystok

Adres

Księdza Adama Abramowicza

Wyznanie

katolickie

Kościół

rzymskokatolicki

Parafia

św. Rocha w Białymstoku

Bazylika Mniejsza
• nadający tytuł

od 2018
Franciszek

Wezwanie

św. Roch

Położenie na mapie Białegostoku
Mapa konturowa Białegostoku, w centrum znajduje się punkt z opisem „Bazylika św. Rocha w Białymstoku”
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa podlaskiego
Mapa konturowa województwa podlaskiego, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „Bazylika św. Rocha w Białymstoku”
Ziemia53°08′04,5″N 23°08′40,5″E/53,134583 23,144583
Strona internetowa

Bazylika pw. św. Rocha w Białymstoku – kościół rzymskokatolicki ufundowany jako pomnik Odzyskania Niepodległości, znajdujący się na wzgórzu św. Rocha w Białymstoku, na miejscu kaplicy św. Rocha i katolickiego cmentarza z 1839 r.

Historia

2 lutego 1925 roku ordynariusz wileński, biskup Jerzy Matulewicz, wydał księdzu Adamowi Abramowiczowi zgodę na założenie drugiej parafii w Białymstoku i zbudowanie w niej nowego kościoła. Pod budowę wybrano porośnięte drzewami wzgórze św. Rocha, na którym znajdował się nieczynny od końca XIX wieku cmentarz z kaplicą pod tym samym wezwaniem[2] (sprofanowane przez oddziały rosyjskie podczas powstania styczniowego)[3]. Budowę poprzedziło ogłoszenie konkursu na projekt „Świątyni Opatrzności Bożej w Białymstoku” w czasopiśmie „Architektura i Budownictwo” (14 IV 1926)[4]. Wpłynęło 76 projektów, jednak żaden z nich nie zyskał akceptacji proboszcza. Konkurs powtórzono w 1927 r. wybierając do realizacji projekt Oskara Sosnowskiego[5].

Prace budowlane rozpoczęto w 1927 roku finansując je prawie wyłącznie z darów wiernych[6]. W chwili wybuchu II wojny światowej kościół był gotowy w stanie surowym, miał zamontowaną kopułę i ukończoną wieżę, którą wieńczył posąg Matki Boskiej. We wrześniu roku 1939 został na krótko zarekwirowany przez Niemców na koszary. W jego wieży urządzili punkt obserwacyjny. W czasie wojny w dalszym ciągu prowadzono prace budowlane. W 1941 rozpoczęto w kościele odprawianie nabożeństw. Prace budowlane zakończono w 1944 roku pod kierownictwem Stanisława Bukowskiego[2], a 18 VIII 1946 konsekrowano świątynię[6].

W październiku 2018 r. decyzją papieża Franciszka kościół został podniesiony do rangi bazyliki mniejszej[7]. W tym samym roku, ze względu na wyjątkową rangę artystyczną, kościół wpisano na listę pomników historii w ramach akcji "100 Pomników Historii na stulecie odzyskania niepodległości"[8].

Białystok pod okupacją sowiecką (tablica przed bazyliką z napisami w jidysz: Dzień wyborów delegatów do Zgromadzenia Ludowego Zachodniej Białorusi, 1941

Architektura

Kościół zbudowany został w stylu modernistyczno-ekspresjonistycznym na planie ośmioboku i składa się z trzech stopniowo narastających brył. Pierwsza tworzy zasadniczy plan świątyni, drugą i trzecią stanowią ośmioboczne parawanowe attyki. Pierwotnym wezwaniem miała być Gwiazda Zaranna, która miała symbolizować jutrzenkę Niepodległości, dlatego Sosnowski użył w projekcie planu gwiazdy, którą następnie wykorzystał w innych elementach we wnętrzu (np. sklepienia).

Przy budowie korpusu kościoła oraz jego ażurowej wieży użyto żelbetu oraz zastosowano nową technologię, dzięki której osiągnięto efekt przestronności i lekkości wnętrza[2].

Część materiału pod budowę kościoła, a szczególnie pod budowę otaczającego go muru, pozyskano z rozbiórki białostockiego soboru Zmartwychwstania Pańskiego[9].

Wieża

Całe gwiaździste założenie wieńczy wysoka na 78 m[10] wieża z kojarzącą się z katedrą w Kamieńcu Podolskim 3-metrową postacią Matki Boskiej (z 1936 r.), stojącą na piastowskiej koronie, wzorowanej na koronie króla Kazimierza Wielkiego (dodano wtedy wezwanie Królowej Korony Polskiej) i wiążącą się z Apokalipsą św. Jana [12:1].

Wnętrze

Wnętrze bazyliki

Kryształowa struktura sklepień nawiązuje do miejscowych sklepień z XVI wieku w Łomży, Wiźnie, Supraślu i Wilnie.

Ołtarz główny wykonany został przez Antoniego Masłonia. W kościele znajdują się trzy rzeźby Stanisława Horno-Popławskiego: Chrystus w ołtarzu głównym, Matka Boska z Dzieciątkiem w ołtarzu zewnętrznym i Chrystus Dobry Pasterz na galerii dziedzińca.

Na suficie kościoła znajduje się witraż (rozeta) przedstawiający symbole św. Ducha i Ewangelistów (projekt Placydy Siedleckiej-Bukowskiej). Na lewo od ołtarza głównego mieści się ołtarz św. Antoniego oraz lewa kaplica boczna pw. św. Rocha. Z prawej strony ołtarza głównego umieszczono ołtarz Matki Boskiej Różańcowej, a za nim kaplicę Matki Boskiej Ostrobramskiej z kopią wileńskiego obrazu. We wnętrzu kaplicy znajduje się także kilka tablic upamiętniających żołnierzy polskich z pułków kresowych.

Otoczenie

Obok kościoła stoi modernistyczna plebania zbudowana w latach 1929-1932 również według projektu Oskara Sosnowskiego.

Kościół jest otoczony murem (w planach były dwie kondygnacje) z 4 wieżyczkami narożnymi nawiązującymi do baszt obronnych, co miało symbolicznie łączyć całe założenie z typową dla Kresów kościelną architekturą obronną. W półkolistej szyi bramnej można doszukać się analogii do Ostrej Bramy w Wilnie.

16 stycznia 2011 przy kościele odsłonięto pomnik-tablicę ku czci ofiar katastrofy polskiego Tu-154 w Smoleńsku, wzniesiony z inicjatywy proboszcza parafii i społecznego komitetu[11].

Przypisy

  1. Rejestr zabytków nieruchomych – województwo podlaskie, Narodowy Instytut Dziedzictwa, 24 listopada 2022 [dostęp 2010-01-03].
  2. a b c Białystok miasto jutra: Kościół św. Rocha. [dostęp 2011-02-27].
  3. Niziołek s. 58
  4. Czas Miłosierdzia on-line – nr 154 luty 2003. [dostęp 2006-10-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2006-10-05)].
  5. Niziołek s. 59
  6. a b Niziołek s. 62
  7. Tomasz Mikulicz, Kościół św. Rocha w Białymstoku to nowa Bazylika Mniejsza. Uroczystości odbędą się 14 października (zdjęcia), „poranny.pl” [dostęp 2018-10-04] (pol.).
  8. 100 Pomników Historii na 100-lecie odzyskania niepodległości MKiDN - 2018 [dostęp 2019-02-20] (pol.).
  9. Jarosław Charkiewicz: Zarys dziejów parafii. Parafia Zmartwychwstania Pańskiego w Białymstoku, 2006. [dostęp 2017-07-09].
  10. Piotr Sawicki: Białystok na progu XXI wieku. Białystok: Instytut Wydawniczy Kreator, 2002, s. 26. ISBN 83-7344-000-3.
  11. Kolejny pomnik upamiętniający katastrofę smoleńską powstał w Białymstoku. polskatimes.pl, 2011-01-16. [dostęp 2011-01-20]. (pol.).

Bibliografia

  • Urszula Kraśnicka: Kościół – pomnik : kościół na wzgórzu św. Rocha – pomnik wdzięczności za odzyskaną niepodległość. Białystok: Muzeum Wojska w Białymstoku, 1998. ISBN 83-86232-80-3.
  • Niziołek P., 2019: Jutrzenka Niepodległości - bazylika św. Rocha w Białymstoku. Mówią wieki, 10 (717): 58-62.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Białystok location map.svg
Autor:
OpenStreetMap contributors
, Licencja: CC BY-SA 2.0
Mapa Białegostoku, Polska
Podlaskie Voivodeship location map.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Podlaskie Voivodeship. Geographic limits of the map:
  • N: 54.50 N
  • S: 52.17 N
  • W: 21.45 E
  • E: 24.10 E
Distinctive emblem for cultural property.svg
Blue Shield - the Distinctive emblem for the Protection of Cultural Property. The distinctive emblem is a protective symbol used during armed conflicts. Its use is restricted under international law.
Pomnik Historii logo.svg
Logo Pomników Historii Polski
Bialystok-following-1939-So.jpg
Tablica z napisami w jidysz: Dzień wyborów delegatów do Zgromadzenia Ludowego Zachodniej Białorusi.
Wnętze kościoła parafialnego p.w. Chrystusa Króla i św. Rocha w Białymstoku A-193 z 12.03.1975 -Magkrys.JPG
Autor: Magkrys, Licencja: CC BY-SA 3.0
Wnętze kościoła parafialnego p.w. Chrystusa Króla i św. Rocha w Białymstoku (zabytek nr A-193 z 12.03.1975)
Saint Roch church in Białystok 3.jpg
Autor: Qkiel, Licencja: CC BY-SA 4.0
Saint Roch church in Białystok, Poland