Bazylika Najświętszej Marii Panny na Zatybrzu

bazylika Najświętszej Marii Panny na Zatybrzu

Basilica di Santa Maria in Trastevere

Kościół tytularny
Fasada z portykiem Carla Fontany
Państwo	Włochy
Miejscowość	Rzym Piazza Santa Maria in Trastevere
Wyznanie	katolickie
Kościół	rzymskokatolicki
Parafia	NMP na Zatybrzu[1]
Bazylika mniejsza • nadający tytuł	od 221 papież Kalikst I
Wspomnienie liturgiczne	15 sierpnia[2]
Historia Data powołania • dekret wydał 217 papież Kalikst I Data rozpoczęcia budowy 217 Data zakończenia budowy 222
Dane świątyni
Położenie na mapie Rzymu bazylika Najświętszej Marii Panny na Zatybrzu
Położenie na mapie Włoch bazylika Najświętszej Marii Panny na Zatybrzu
Położenie na mapie Lacjum bazylika Najświętszej Marii Panny na Zatybrzu
41°53′22″N 12°28′11″E/41,889444 12,469722
Strona internetowa

Bazylika Najświętszej Marii Panny na Zatybrzu^[3] (wł. Basilica di Santa Maria in Trastevere) – rzymskokatolicki kościół tytularny, jeden z najstarszych kościołów w Rzymie na Zatybrzu, założony przez św. Kaliksta.

Świątynia ta jest kościołem parafialnym oraz kościołem tytularnym, mającym również rangę bazyliki mniejszej^[1]. Jest też kościołem stacyjnym z trzeciego czwartku Wielkiego Postu.

Lokalizacja

Kościół znajduje się w XIII. Rione Rzymu – Zatybrze (Trastevere) przy Piazza Santa Maria in Trastevere^[2].

Historia

Według legendy kościół ufundował Kalikst I w latach 217–222.^[4] Jednak bardziej prawdopodobne jest, że – tak jak praktykowano w tamtych czasach – w jego domu odbywały się spotkania modlitewne grupy chrześcijan^[4]. Natomiast budowlę o charakterze sakralnym w tym miejscu postawił Juliusz I pomiędzy 340 a 352 rokiem^[4][2]. W aktach synodu z 499 roku kościół określony został jako Titulus Iulii, natomiast dopiero podczas kolejnego synodu w 595 roku jako Titulus Iulii et Callisti^[2].

W VIII i IX wieku kościół podlegał przebudowom, podczas których m.in. dodano nawy boczne^[4]. W tym czasie w kościele umieszczono relikwie św. Kaliksta przeniesione z katakumb^[4]. W latach 1138–1148 miała miejsce kolejna przebudowa na polecenie papieża Innocentego II, podczas której wykorzystano materiał pochodzący z term Karakalli^[2]. W 1291 Pietro Cavallini ozdobił fasadę kościoła mozaikami na zlecenie Bertolda Stefaneschiego. W latach 1580–1585 prawdopodobnie Martino Longhi Starszy odnowił kościół i zbudował kaplicę Altemps. Z kolei w 1617 Domenichino ozdobił kasetonowy strop. W 1702 papież Klemens XI zlecił przebudowę portyku Carlowi Fontanie^[4], a w 1866–1877 Virginio Vespignani odrestaurował kościół^[4].

Centralne drzwi wejścia głównego bazyliki pełniły funkcję Drzwi Świętych w latach jubileuszowych 1625, 1700, 1825 i 1900^[2].

Architektura i sztuka

Dzwonnica bazyliki pochodzi z XII wieku, ma cztery kondygnacje powyżej linii dachu, które oddzielone są ozdobnymi gzymsami^[2]. Na drugiej kondygnacji jest ok. 250-letni zegar^[2]. W niszy na szczycie dzwonnicy umieszczono XVII-wieczną mozaikę Matka Boża z Dzieciątkiem^[4].

W górnej części fasady znajduje się mozaika z XIII wieku przedstawiająca tronującą Matkę Bożą, dwóch donatorów i 10 postaci kobiecych, symbolizujących ewangeliczne Panny Mądre i Głupie^[2].

Dzwonnica bazyliki

XIII-wieczna mozaika w górnej części fasady

Portyk jest dziełem Carla Fontany z 1702 roku, zbudowanym z pięciu arkad w stylu jońskim, z balustradą u góry ozdobioną figurami papieży (dzieła od lewej: Jeana-Baptisty Théodona, Michela Maille, Lorenza Ottoniego i Vincenza Felici)^[4].

Bazylika jest trójnawowa, podzielona przez 21^[2] granitowych kolumn pochodzących z term Karakalli^[4]. Drewniany sufit został zaprojektowany w 1617 r. przez Domenichino, w jego centrum znajduje się malowidło Wniebowzięcie Najświętszej Marii Panny^[2]. Z kolei na ścianach bocznych nawy głównej znajduje się 16 fresków z lat 1865–1866 różnego autorstwa przedstawiających świętych męczenników^[2].

Wnętrze bazyliki

Sufit bazyliki

Widok na ołtarz główny

W prezbiterium umieszczono cyborium na czterech kolumnach, dzieło Vespignaniego^[4]. Pod ołtarzem głównym znajduje się konfesja z relikwiami świętych: Kaliksta, Korneliusza, Juliusza i Kalepodiusza, które zostały przeniesione w to miejsce z katakumb w 790 roku^[2].

Apsyda dekorowana jest mozaikami. W jej górnej części znajduje się Chrystus z Maryją po prawicy i ze świętymi po obu stronach (po prawej: św. Piotr, Korneliusz, Juliusz i Kalepodiusz, po lewej: papież Innocenty z modelem kościoła w rękach, Wawrzyniec i Kalikst)^[2]. W pasie poniżej znajduje się Baranek Boży i 12 owiec symbolizujących Apostołów^[4]. Poniżej z kolei na wysokości okien umieszczono cykl mozaik ze scenami z życia Maryi prawdopodobnie z lat 1290–1291 autorstwa Pietra Cavalliniego^[2]. Nad stallami znajdują się freski Agostino Ciampelli z 1600 roku przedstawiające anioły i symbole maryjne^[2].

Mozaiki w apsydzie

Chrystus z Maryją w otoczeniu świętych

Pietro Cavallini – Narodziny Dziewicy, mozaika w apsydzie

Pietro Cavallini – Zwiastowanie, mozaika w apsydzie

W trzech oknach nad wejściem znajdują się witraże z XIX wieku, przedstawiające (od lewej do prawej) trzech świętych papieży: Juliusza, Kaliksta i Korneliusza^[2].

Podłoga jest w stylu Cosmatich, ale została odrestaurowana i przebudowana w XIX wieku, chociaż w sposób ogólnie wierny oryginalnemu projektowi^[2].

W prawej nawie za wejściem bocznym zlokalizowana jest zakratowana nisza, w której umieszczono łańcuch i kamień, wg tradycji przywiązany do szyi św. Kaliksta podczas wrzucania go do studni^[4].

Witraże ze świętymi papieżami: Juliszem, Kalikstem i Korneliuszem

Podłoga bazyliki w stylu Cosmatich

Nisza z kamieniem, który wg tradycji przywiązano do szyi św. Kaliksta

Kaplica po lewej stronie prezbiterium nosi nazwę Kaplicy Altemps (od nazwiska kard. Marco Sittico Altemps)^[4]. W ołtarzu tej kaplicy znajduje się obraz Madonna della Clemenza z VI-IX wieku^[2]. Projektantem kaplicy Altemps był Martino Longhi Starszy, natomiast została ona udekorowana stiukiem i freskami autorstwa Pasquale Cati (przedstawiającymi m.in. Sobór Trydencki)^[4].

W westybulu znajdują się dwa fragmenty mozaiki z I wieku przedstawiające ptactwo wodne i sceny morskie, pochodzące z Palestriny^[2].

Pod posadzką kaplicy chrzcielnej (projektu Filippo Raguzzini z 1741 roku) w 1920 roku odkryto antyczne ruiny zabudowań mieszkalnych – być może są to pozostałości domu papieża Kaliksta I^[4].

Kaplica Altemps

Kaplica Altemps

Madonna della Clemenza

Malowidła na suficie kaplicy Altemps

Pasquale Cati (1588) – Sobór trydencki

Kardynałowie prezbiterzy

Bazylika Santa Maria in Trastevere jest jednym z kościołów tytularnych nadawanych kardynałom-prezbiterom (Titulus S. Mariae trans Tiberim)^[5]. Jego kardynałem był także Kardynał Józef Glemp, a poprzednim był Stefan Wyszyński.

W XVI wieku kardynałem tego kościoła był Stanisław Hozjusz, który został w nim pochowany (jego płyta nagrobna została wmurowana w pobliżu ołtarza po prawej stronie nawy).

Zobacz też

• Tytularne kościoły kardynalskie
• Palazzo di San Callisto

Przypisy

Bibliografia

• Rudolf HülsSari Gilbert, Michael Brouse: Przewodnik National Geographic – Rzym. G+J RBA Sp. z o.o.& Co. Spółka Komandytowa, 2002, s. 182-183. ISBN 83-88132-81-4.
• Przewodniki Wiedzy i Życia – Rzym. Hachette Livre Polska Sp. z o.o., 2006, s. 212-213. ISBN 83-7184-448-4.

Linki zewnętrzne

• Chris Nyborg, „Santa Maria in Trastevere” (ang.)
• Bazylika Najświętszej Marii Panny na Zatybrzu w bazie catholic-hierarchy.org (ang.)