Bazylika Santa Maria in Cosmedin

Bazylika Santa Maria in Cosmedin

Basilica di Santa Maria in Cosmedin

Kościół tytularny
(c) trolvag, CC BY-SA 3.0 Średniowieczna fasada bazyliki Santa Maria in Cosmedin z dzwonnicą
Państwo	Włochy
Miejscowość	Rzym Piazza Bocca della Verità 18
Wyznanie	katolickie
Kościół	rzymskokatolicki, melchicki
Parafia	św. Pryski w Rzymie
Bazylika mniejsza	od niepamiętnych czasów
Przedmioty szczególnego kultu
Relikwie	czaszka św. Walentego
Dane świątyni Świątynia • wysokość • długość • szerokość 40 m 40 m 20 m Liczba naw 3 Nawa główna • szerokość 10 m
Położenie na mapie Rzymu Bazylika Santa Maria in Cosmedin
Położenie na mapie Włoch Bazylika Santa Maria in Cosmedin
Położenie na mapie Lacjum Bazylika Santa Maria in Cosmedin
41°53′17″N 12°28′54″E/41,888056 12,481667
Strona internetowa

Bazylika Matki Bożej in Cosmedin (wł. Basilica di Santa Maria in Cosmedin) – katolicki kościół tytularny w Rzymie, używany przez melchitów.

Świątynia ta jest kościołem rektoralnym parafii św. Pryski oraz kościołem tytularnym, mającym również rangę bazyliki mniejszej^[1].

Lokalizacja

Bazylika znajduje się w XII. Rione Rzymu – Ripa przy Piazza Bocca della Verità 18^[1]. Kościół ten zbudowano na terenie starożytnego Forum Boarium^[2].

Nazwa

W VIII wieku w odniesieniu do tego kościoła używane było określenie Kosmidion, z czasem zastąpione przez pochodzące od niego Cosmedin. Pochodzenie tego określenia jest niejasne – może wiązać się z:

• greckim wyrazem oznaczającym coś pięknego, co miałoby się odnosić do bogatej dekoracji wnętrza kościoła
• klasztorem Kosmidion w Konstantynopolu (który był poświęcony świętym Kosmie i Damianowi)^[2].

Historia

W czasach starożytnych na tym terenie rozciągało się Forum Boarium. Kościół miał zostać jakoby wzniesiony w miejscu, na którym dawniej stał ołtarz Herkulesa. Podczas wznoszenia bazyliki wykorzystano elementy wcześniejszej budowli stojącej tutaj. Nie wiadomo dokładnie, kiedy powstał ten kościół. Według tradycji stać się to miało w VI wieku za pontyfikatu papieża Grzegorza Wielkiego, chociaż być może powstał już wcześniej jako część diakonii, będącej instytucją pomagającą potrzebującym. Kościół został przebudowany przez papieża Hadriana I w 782 roku i przekazany greckim mnichom z Konstantynopola wygnanych stamtąd przez prześladowania ze strony ikonoklastów. Kościół był znany jako Santa Maria in Schola Graeca i służył licznej kolonii greckiej osiadłej w Rzymie. Świątynia ucierpiała w 847 roku podczas trzęsienia ziemi. Jej restaurację zlecił papież Mikołaj I Wielki. Ponownie zniszczenia dotknęły bazylikę podczas najazdu Normanów w 1084 roku. Kolejną renowację zlecił Kalikst III w 1123 roku. Została wówczas wzniesiona dzwonnica. Około 1300 roku przeprowadzono kolejną renowację, która zaowocowała przebudową fasady. W średniowieczu kościół zaczął pełnić funkcję kościoła parafialnego^[2].

W 1718 roku została przeprowadzona gruntowna renowacja przez Giuseppe Sardi, wnętrze zyskało wówczas barokowe dekoracje oraz powstała nowa barokowa fasada. Obecna wygląd fasady jest wynikiem renowacji autorstwa Giovanniego Battisty Giovanale zakończonej w 1899 roku, usunięto wówczas również barokowe detale z wnętrza kościoła^[2].

Parafia została zlikwidowana w 1936 roku, a następnie kościół przeszedł na użytek społeczności katolickich melchitów. W 1964 roku przeprowadzono renowację fasady i dzwonnicy^[2].

Architektura i sztuka

Kościół ma układ bazylikowy, z nawą główną i dwiema nawami bocznymi. Na końcach wszystkich trzech naw są apsydy wewnętrzne. Wzdłuż lewej nawy znajdują się trzy zewnętrzne kaplice^[2].

Ceglana dzwonnica ma 34,2 metra wysokości, została ona podzielona na dziewięć kondygnacji. W najniższej kondygnacji znajduje się przejście z kościoła do zakrystii. Druga kondygnacja ma gładką, nie zdobioną pełną ścianę. Kondygnacje trzecia i czwarta mają po dwa otwory na każdej powierzchni, przy czym na trzeciej kondygnacji są one zaślepione. Piąta kondygnacja ma z kolei po trzy otwory na każdej stronie. Na pozostałych górnych kondygnacjach z każdej strony znajduje się triforium z białymi marmurowymi kolumnami. Kondygnacje oddzielone są od siebie gzymsami^[2].

Obecny wygląd fasady bazyliki jest efektem XIX-wiecznej renowacji. Znajduje się tu arkada o siedmiu łukach, ze środkowym z nich łączy się prothyron wsparty na czterech kolumnach jońskich. Pomiędzy łukami umieszczono pilastry dochodzące aż do linii dachu. Nad każdym z sześciu łuków bocznych umieszczono po jednym oknie z transennami. W ścianie nawy nad narteksem znajdują się kolejne trzy okna^[2].

W lewym końcu narteksu znajdują się słynne Usta Prawdy – starożytny marmurowy medalion z rzeźbioną twarzą brodatego mężczyzny z otworem w miejscu ust. Pierwotne przeznaczenie tej płyty jest nieznane^[2].

Fasada bazyliki

Usta Prawdy

Kościół ma trzy nawy. Nawa główna jest oddzielona od naw bocznych przez arkady zawierające po 9 kolumn z każdej strony. Kolumny te nie stanowią jednolitego kompletu i mają różne kapitele (są to tzw. spolia). W górnej części ścian bocznych nawy głównej znajdują się niewielkie okna. Również w górnej części bazyliki można zobaczyć pozostałości fresków^[2].

Wnętrze bazyliki

W ściany kościoła wmurowane są starożytne kolumny, będące pozostałościami dawniejszej budowli stojącej na tym miejscu, dwie z tych kolumn są przy wejściu. Po obu stronach wejścia znajdują się duże czarne granitowe kamienie, będące starożytnymi wzorcami wagowymi. Podłoga bazyliki zdobiona jest cosmatesco^[2].

(c) I, Sailko, CC BY-SA 3.0

Wnętrze bazyliki, po obu stronach wejścia starożytne kolumny

Starożytne kolumny w lewej ścianie bazyliki

Podłoga cosmatesco

Schola cantorum

W środku nawy głównej znajduje się wydzielone miejsce przeznaczone dla śpiewaków liturgicznych, tzw. schola cantorum. Poziom podłogi tego obszaru jest o jeden stopień wyższy niż pozostałej części nawy, ponadto sama podłoga ma bardziej skomplikowane zdobienie. Obramowanie scholi składa się z marmurowych płyt ustawionych pionowo, para płyt po obu stronach wejścia od strony ołtarza jest zdobiona podobnie jak cosmatesco, przy czym jest to dzieło z VIII wieku, a więc starsze niż czasy działania Cosmatich. Od strony ołtarza schola ma przegrodę, składającą się z poziomej marmurowej belki biegnącej przez szerokość nawy wspartej na wąskich kolumnach. W rogu scholi znajduje się wejście do krypty, a po jej prawej stronie świecznik na świecę paschalną. U jego podstawy leży rzeźbiony lew, a skręcony trzon ma dekorację cosmatesco^[2].

Przegroda schola cantorum od strony ołtarza

(c) I, Lalupa, CC-BY-SA-3.0

Świecznik paschalny

(c) I, Sailko, CC BY-SA 3.0

Zdobione obramowanie schola cantorum

Apsyda

Nad ołtarzem głównym umieszczono baldachim z dekoracją cosmatesco, który jest sygnowany Deodatus me fecit i datowany na 1294 rok. Ma on cztery kolumny z czerwonego granitu. Sam ołtarz zrobiono ze starożytnego granitowego zbiornika w kształcie wanny. Napis dedykacyjny ołtarza brzmi: Anno D. MCXXIII Ind. I. dedicatum fuit hoc altare per manus Dni. Calixti Papae Secundi V sui pontif. Anno M Maio die VI, Alfano Camerarius plurima dona largiente^[2].

W centralnej części apsydy znajduje się para okien z transennami. Pod tymi oknami stoi XII-wieczne krzesło biskupie wykonane z marmuru. Jego podłokietniki zostały wrzeźbione w kształcie lwów, natomiast w górnej części oparcia umieszczono kółko cosmatesco z porfirowym dyskiem. Ściany apsydy zdobią XIX-wieczne freski w stylu średniowiecznym, przedstawiają one Zwiastowanie, Narodzenie Pańskie i Objawienie Pańskie, a natomiast koncha zawiera wizerunek Matki Bożej z Dzieciątkiem w otoczeniu świętych Augustyna, Feliksa, Dionizego i Mikołaja^[2].

Cyborium z ołtarzem głównym

Górna część apsydy

Kaplice boczne

Pierwsza kaplica po lewej stronie została wyposażona przez kardynała Annibale Albani w 1727 roku. Znajduje się w niej chrzcielnica^[2].

Druga kaplica po lewej dedykowana jest św. Janowi Chrzcicielowi de Rossi. Obraz w ołtarzu przedstawia patrona kaplicy z biedakami. W relikwiarzu na ołtarzu znajduje się rzekoma czaszka św. Walentego^[2].

Trzecia boczna kaplica z lewej strony poświęcona jest Ukrzyżowaniu, jej wyposażenie dostarczył Giovanale^[2].

Chrzcielnica

Relikwiarz czaszki św. Walentego

Kaplica w apsydzie zamykającej lewą nawę poświęcona jest Matce Bożej z Loreto. Znajduje się w niej para wąskich okien z transennami. XIX-wieczne freski przedstawiają Narodziny Maryi po lewej stronie i Zaśnięcie Maryi po prawej. Koncha apsydy zawiera wizerunek Matki Bożej z Dzieciątkiem^[2].

Kaplica w apsyda na końcu prawej nawy została dedykowana św. Janowi Chrzcicielowi. Freski zdobiące tę kaplicę przedstawiają sceny z jego życia^[2].

Kaplica Matki Bożej z Loreto

Kaplica św. Jana Chrzciciela

(c) Pierfelice Licitra, CC BY 3.0

Z prawej nawy można dostać się do kaplicy zimowej poprzedzonej przedsionkiem. W kaplicy tej zakonnicy mieszkający w klasztorze przy bazylice odprawiali liturgię zimą, kiedy w kościele było zbyt zimno. W ołtarzu tej kaplicy znajduje się obraz Matki Bożej.

Średniowieczna mozaika pochodząca ze starej bazyliki św. Piotra

Zakrystia

W zakrystii znajduje się fragment mozaiki Pokłon Trzech Króli z początku VIII wieku. Pierwotnie mozaika ta była w jednej z kaplic starej bazyliki św. Piotra^[2].

Kardynałowie diakoni

Bazylika Santa Maria in Cosmedin jest jednym z kościołów tytularnych nadawanych kardynałom-diakonom (Titulus Sanctae Mariae in Cosmedin)^[3].

Przypisy

Linki zewnętrzne

• The Cardinals of the Holy Roman Church – deaconry S. Maria in Cosmedin
• Santa Maria in Cosmedin. W: Matilda Webb: The Churches and Catacombs of Early Christian Rome. Brighton: Sussex Academic Press, 2001, s. 175-177. ISBN 1-902210-58-1.
• "S. Maria in Cosmedin", (w); Mariano Armellini, Le chiese di Roma dal secolo IV al XIX.
• Rudolf Hüls: Kardinäle, Klerus und Kirchen Roms: 1049-1130. Max Niemeyer Verlag, 1977, seria: Bibliothek des Deutschen Historischen Instituts in Rom. ISBN 978-3-484-80071-7.
• Chris Nyborg, "Santa Maria in Cosmedin" (ang.)

Zobacz też

• Tytularne kościoły kardynalskie
• Santa Maria in Cosmedin. kordics.zenfolio.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-06-24)]. – Photo gallery (ang.)
• Święty Walenty