Bazylika archikatedralna Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i św. Andrzeja we Fromborku

Bazylika archikatedralna Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i św. Andrzeja we Fromborku
Distinctive emblem for cultural property.svg F/5 z dnia 09.03.1957 r. oraz F/5/1957/478/95 z 04.10.1995 r.[1]
kościół parafialny, archikatedra,
bazylika mniejsza
Ilustracja
Bazylika archikatedralna we Fromborku
Państwo

 Polska

Województwo

 warmińsko-mazurskie

Miejscowość

Frombork

Adres

ul. Katedralna 8
14-530 Frombork

Wyznanie

katolickie

Kościół

rzymskokatolicki

Parafia

Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny we Fromborku

Bazylika mniejsza
• nadający tytuł

od 18 września 1965[2]
papież Paweł VI

Wezwanie

Wniebowzięcia NMP i św. Andrzeja Apostoła

Położenie na mapie Fromborka
Mapa konturowa Fromborka, w centrum znajduje się punkt z opisem „Bazylika archikatedralna Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i św. Andrzeja we Fromborku”
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego
Mapa konturowa województwa warmińsko-mazurskiego, u góry po lewej znajduje się punkt z opisem „Bazylika archikatedralna Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i św. Andrzeja we Fromborku”
Położenie na mapie powiatu braniewskiego
Mapa konturowa powiatu braniewskiego, blisko lewej krawiędzi u góry znajduje się punkt z opisem „Bazylika archikatedralna Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i św. Andrzeja we Fromborku”
Położenie na mapie gminy Frombork
Mapa konturowa gminy Frombork, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Bazylika archikatedralna Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i św. Andrzeja we Fromborku”
Ziemia54°21′25,16″N 19°40′55,96″E/54,356990 19,682210
Strona internetowa

Bazylika archikatedralna Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i św. Andrzeja we Fromborkugotycki kościół we Fromborku przy ul. Katedralnej 8, zbudowany w latach 1329–1388 jako trójnawowa bezwieżowa hala z wydłużonym prosto zamkniętym prezbiterium. Powstała na ufortyfikowanym wzgórzu (obecnie Wzgórze Katedralne), w miejscu dawnej drewnianej świątyni, pełniącej wcześniej rolę katedry. Miejsce pochówku Mikołaja Kopernika (1543).

16 września 1994 obiekt został wpisany na listę pomników historii[3]. Bazylika udostępniana jest zwiedzającym przez Muzeum Pomnika Historii Frombork Zespół Katedralny. Odbywają się w niej kolejne edycje Międzynarodowego Festiwalu Muzyki Organowej we Fromborku. W sąsiedztwie znajduje się dawna rezydencja biskupia oraz kanonie.

Historia

Wnętrze archikatedry

Pierwsza drewniana katedra wybudowana została w 1288. Posiadała tytuł Ecclesia Warmiensis, czyli była głównym kościołem diecezjalnym. Obecna trójnawowa bezwieżowa hala z wydłużonym prosto zamkniętym prezbiterium została zbudowana w latach 1329–1388, ma długość 90 m i wysokość 16,5 m. Pod koniec XVI w. dobudowano strzelistą renesansową sygnaturkę, a w 1638 umieszczono zegar kościelny. Do południowej elewacji katedry dobudowano dwie kaplice: gotycką kaplicę św. Jerzego na przełomie XV i XVI w. oraz w 1735 roku kaplicę Zbawiciela, zwaną również kaplicą świętych relikwii. W latach 1887–1891 przeprowadzono gruntowną renowację wnętrza katedry, które uzyskało obecny wygląd. Powstała wówczas polichromia, której autorem był Justus Bornowski z Elbląga[4]. W prezbiterium pozostawiono fragmenty późnogotyckiego malowidła przedstawiającego ojców kościoła oraz herb biskupa Mikołaja Tungena.

Wyposażenie wnętrza

Grobowiec Kopernika

Ołtarze

  • ołtarz główny (obecny) zrealizowany został w latach 1747–1752 staraniem biskupa Adama Grabowskiego. Elementy ołtarza z czarnego i różowego marmuru wykonali kamieniarze w Dębniku według projektu Franciszka Placidiego. W polu środkowym obrazy Stefana Torelliego Wniebowzięcie Marii Panny i Męczeństwo św. Andrzeja,
  • późnogotycki poliptyk fromborski – z późnogotycką rzeźbą Madonny z Dzieciątkiem. Po bokach figury ojców kościoła, a na skrzydłach częściowo zachowane płaskorzeźby z wizerunkiem scen maryjnych i malowidłami Męki Pańskiej,
  • rzeźbiona i malowana nastawa dawnego ołtarza głównego, wykonana w 1504 w Toruniu na zamówienie biskupa Łukasza Watzenrodego
  • późnobarokowe intarsjowane stalle z baldachimem zrealizowane w latach 1734–1738 przez Krzysztofa Sanda wg projektu K. Peuckera
  • 16 ołtarzy bocznych z XVII w. z cennymi obrazami.

Kaplice

  • Gotycka kaplica św. Jerzego z przełomu XV i XVI w. zwana polską, w której od 1639 do XIX w. z polecenia bpa Mikołaja Szyszkowskiego odprawiano nabożeństwa dla ludności polskiej, zwieńczona attyką[5].

Epitafia

Organy

Organy

Stare organy wywiezione zostały przez Szwedów w czasie wojny polsko-szwedzkiej. Kapituła warmińska 29 lutego 1683 zawarła umowę z organomistrzem Danielem Nitrowskim z Gdańska, na wykonanie nowych organów. Kontrakt został zrealizowany w 1684, a w 1685 zyskały one barokową dekorację malarską wykonaną przez Jerzego Pipera z Lidzbarka Warmińskiego W roku 1934, po licznych przebudowach organów Nitrowskiego, zdecydowano o remoncie instrumentu. Organmistrz E. Kemper zdecydował się jednak na budowę nowych organów o trakturze elektropneumatycznej z wiatrownicami systemu woreczkowo–wentylowego. Piękny barokowy prospekt postanowiono zachować. Organy Kempera okazały się rozmiarami znacznie większe od instrumentu Nitrowskiego: posiadały 43 głosy rozmieszczone także poza szafą organową. Stół gry połączono elektrycznie z organami i umieszczono go na posadzce katedry. W tym czasie Kemper wybudował również 13-głosowe organy chórowe, również połączone elektrycznie ze stołem gry, wspólnym dla obu instrumentów. Podczas II wojny światowej organy zostały zniszczone. W 1946 opiekę nad katedrą fromborską przejęli księża Salezjanie. W 1960 ks. Józef Sianko, salezjanin metodą gospodarczą doprowadził oba instrumenty katedralne do stanu używalności. Pod koniec lat 70. XX w. pod nadzorem i według projektu prof. Jana Jargonia z Krakowa firma Kamińskich z Warszawy dokonała przeszeregowania dyspozycji, niektóre głosy wymieniono na inne, wykonane z wartościowszych materiałów. W tym czasie firma Kamińskich dobudowała do organów głównych dodatkową sekcję Brustwerku o 7 głosach, sterowaną IV manuałem oraz dzwony rurowe sterowane III manuałem, a organy chórowe zostały powiększone z 13 do 16 głosów. W ten sposób osiągnięto 66 głosową dyspozycję głosową. Z okazji świąt Bożego Narodzenia 2013 organy otrzymały odnowioną klawiaturę pedałową oraz nową ławkę z możliwością regulacji wysokości siedzenia. Prace wykonała firma Cynar z Wrocławia[6].

I Positiv C–f³
1.Kwintadena8′
2.Rurflet8′
3.Pryncypał4′
4.Gemshorn4′
5.Oktawa2′
6.Flet1′
7.Tercjan II
8.Mixtura acuta IV
9.Róg krzywy8′
Tremolo
II Hauptwerk C–f³
10.Kwintadena16′
11.Pryncypał8′
12.Flet otwarty8′
13.Gemshorn8′
14.Oktawa4′
15.Flet kryty4′
16.Kwinta2 2/3′
17.Oktawa2′
18.Mixtura V
19.Trąbka hiszp.8′
20.Trąbka franc.4′
III Schwellwerk C–f³
21.Flet kryty8′
22.Salicjonał8′
23.Unda maris8′
24.Prync. włoski4′
25.Rurflet4′
26.Flet leśny2′
27.Sesquialtera II
28.Mixtura V
29.Cymbel III
30.Dulcjan16′
31.Obój8′
32.Szałamaja4′
33.Dzwony
Tremolo
IV Brustwerk C–f³
34.Flet kryty8′
35.Flet4′
36.Pryncypał2′
37.Kwinta1 1/3′
38.Oktawa1′
39.Terc-cymbel III
40.Vox humana8′
Tremolo
Pedalwerk C–f1
41.Pryncypał16′
42.Subbas16′
43.Bas kwint.10 2/3′
44.Oktawa8′
45.Flet kryty8′
46.Chorałbas4′
47.Alikwoty IV
48.Mixtura V
49.Puzon16′
50.Trąbka4′

Inne

  • kult obrazu bł. Doroty z Mątowów
  • przy katedrze rośnie potężny dąb szypułkowy Mikołaj o obwodzie 734 cm (2011), którego wiek szacowny jest na 500 lat; jego stan zdrowotny jest zły[7]

Filatelistyka

Poczta Polska wyemitowała 1 czerwca 1971 znaczek pocztowy przedstawiający katedrę fromborską o nominale 4 , w serii Na szlaku Kopernika. Druk w technice offsetowej na papierze kredowym. Autorem projektu znaczka był Andrzej Heidrich. Znaczek pozostawał w obiegu do 31 grudnia 1994[8]

Przypisy

  1. Rejestr zabytków nieruchomych – województwo warmińsko-mazurskie, Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2021 [dostęp 2010-05-06].
  2. Cathedral Basilica of Our Lady of the Assumption and St. Andrew, Frombork, Warmińsko-Mazurskie, Poland (gcatholic.org).
  3. Zarządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 8 września 1994 r. w sprawie uznania za pomnik historii, isap.sejm.gov.pl [dostęp 2017-11-22] (pol.).
  4. Kalendarium ważniejszych wydarzeń w dziejach katedry fromborskiej, frombork.art.pl, 5 lipca 2021.
  5. Piotr Skurzyński, „Warmia, Mazury, Suwalszczyzna”, Wyd. Sport i TurystykaMuza SA, Warszawa 2004 ISBN 83-7200-631-8, s. 105–106.
  6. Frombork (Archikatedra Wniebowzięcia NMP i św. Andrzeja). [dostęp 2017-08-27].
  7. Krzysztof Borkowski, Robert Tomusiak, Paweł Zarzyński: Drzewa Polski. Wydawnictwo Naukowe PWN, 2016, s. 259.
  8. Marek Jedziniak: Na szlaku Kopernika (pol.). www.kzp.pl. [dostęp 2018-08-10].

Bibliografia

  • Tomasz Darmochwał, Marek Jacek Rumiński: Warmia Mazury, przewodnik. Białystok: Agencja TD, 1996. ISBN 83-902165-0-7, s. 103–105.
  • Ołtarze we Fromborku. W: Tadeusz Chrzanowski: Przewodnik po zabytkowych kościołach północnej Warmii. Olsztyn: Warmińskie Wydawnictwo Diecezjalne, 1978, s. 41–50, 45–46.
  • Frombork. W: Mieczysław Orłowicz: Ilustrowany przewodnik po Mazurach Pruskich i Warmii. Olsztyn: Agencja Wydawnicza „Remix”, 1991, s. 279–292. ISBN 83-900155-0-1.
  • Katedra Wniebowzięcia NMP we Fromborku, [w:] Andrzej Kopiczko, Ustrój i organizacja diecezji warmińskiej w latach 1525–1772, „Rozprawy i Materiały Ośrodka Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego w Olsztynie”, 132, Olsztyn 1933, s. 31–33, ISSN 0585-3893.
  • Katedra warmińska. W: Andrzej Rzempołuch: Przewodnik po zabytkach sztuki dawnych Prus Wschodnich. Olsztyn: Agencja Wydawnicza „Remix”, 1992, s. 29–33. ISBN 83-900155-1-X.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Warmian-Masurian Voivodeship location map.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Warmian-Masurian Voivodeship. Geographic limits of the map:
  • N: 54.52 N
  • S: 53.07 N
  • W: 19.05 E
  • E: 22.95 E
Braniewo County location map02.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Braniewo County with urbanized area highlighted. Geographic limits of the map:
  • N: 54.46 N
  • S: 54.09 N
  • W: 19.61 E
  • E: 20.40 E
Distinctive emblem for cultural property.svg
Blue Shield - the Distinctive emblem for the Protection of Cultural Property. The distinctive emblem is a protective symbol used during armed conflicts. Its use is restricted under international law.
Pomnik Historii logo.svg
Logo Pomników Historii Polski
View from Radziejowski Tower in Frombork (1).jpg
Autor: MOs810, Licencja: CC BY-SA 4.0
Widok z Wieży Radziejowskiego we Fromborku.
Frombork cathedral organs.JPG
Autor: Pnapora, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Frombork, katedra pw. Wniebowzięcia NMP i św. Andrzeja, 1329-1388, 1 poł. XVIII
Frombork location map.svg
Autor:
OpenStreetMap contributors
, Licencja: CC BY-SA 2.0
Mapa Fromborka, Polska