Bazylika katedralna Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Sandomierzu
 A.720/1-3 z dnia 10.01.1966, 28.02.1977 i 21.05.1999[1](zespół katedralny) | |||||||||||
| bazylika mniejsza, katedra | |||||||||||
 Widok od strony zachodniej | |||||||||||
| Państwo | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||||||||
| Miejscowość | |||||||||||
| Adres | Katedralna 2 | ||||||||||
| Wyznanie | |||||||||||
| Kościół | |||||||||||
| Parafia | katedralna Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Sandomierzu | ||||||||||
| Wezwanie | |||||||||||
| |||||||||||
| |||||||||||
Położenie na mapie Sandomierza  | |||||||||||
Położenie na mapie Polski  (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de | |||||||||||
Położenie na mapie województwa świętokrzyskiego  | |||||||||||
Położenie na mapie powiatu sandomierskiego  | |||||||||||
 50°40′36″N 21°44′57″E/50,676667 21,749167 | |||||||||||
| Strona internetowa | |||||||||||
Bazylika katedralna Narodzenia NMP w Sandomierzu – kościół gotycki wzniesiony ok. 1360, rozbudowany w poł. XV w. Barokowa fasada świątyni pochodzi z 1670 roku. W latach 1708–1776 nastąpiła barokizacja wnętrza. Pod koniec XIX w. katedrę odnowiono według wytycznych ks. Józefa Karsznickiego (m.in. okładzina elewacji z cegły). Katedra od 1818 roku, bazylika mniejsza od 1960 roku.
Historia
- 1148 – najstarszy znany zapis dotyczący świątyni ufundowanej prawdopodobnie przez Bolesława Krzywoustego około roku 1120 – pochodzący z bulli papieża Eugeniusza III.
- 1191 – Kazimierz Sprawiedliwy nadał kościołowi prawa kolegiaty. Pierwszym prepozytem kolegiaty został Wincenty Kadłubek, kustoszem natomiast Czesław Odrowąż.
- 1303 – kolegiata została ograbiona. Inspiracja przypisywana jest biskupowi Janowi Muskacie.
- ok. 1360 – przebudowa świątyni w stylu gotyckim.
- 1375 – biskup Florian Mokrski ufundował ołtarz św. Jadwigi.
- 1478 – 26 lipca chrzest królewny polskiej Barbary Jagiellonki w obecności króla Kazimierza IV Jagiellończyka i królowej Elżbiety Rakuszanki
Architektura
Wyposażenie wnętrza jest późnobarokowe i rokokowe (ołtarz główny późnobarokowy z czarnego inkrustowanego marmuru, ołtarze boczne rokokowe rzeźbił M. Polejowski). Polichromie w prezbiterium i na ścianach są w stylu bizantyjsko-ruskim z 1. poł. XV w., odkrywane stopniowo i odnawiane w latach 1887–1934, na sklepieniu przez Juliusza Makarewicza 1933[2], w nawach Jana Bukowskiego 1935–1939[3]. Ściany naw bocznych obudowane są boazerią z obrazami z lat 1708–1737 z cyklu „Martyrologium Romanum”, malowanymi przez Karola de Prevot. Wśród nich „Mord rytualny” czy przedstawianie rzezi ludności Sandomierza przez Tatarów. W katedrze znajdują się liczne nagrobki.
Wnętrze, widok ogólny
Wnętrze, prezbiterium
Wnętrze, sklepienie krzyżowo-żebrowe
Organy
Prospekt pochodzi z poprzednich organów, które zostały zbudowanew 1697 przez Andrzeja Nitrowskiego z Gdańska. Obecny instrument wybudowała firma Adolf Homan i Stanisław Jezierski. W późniejszych latach ks. dr Jan Chwałek zmienił dyspozycję[4].
| Manuał I | Manuał II | Manuał III | Pedał |
|---|---|---|---|
| 1. Pryncypał 16' | 1. Pryncypał 8' | 1. Amabilis 16' | 1. Contrabas 32' |
| 2. Pryncypał 8' | 2. Burdon 8' | 2. Flet major 8' | 2. Subbas 16' |
| 3. Gemshorn 8' | 3. Klarnet 8' (labialny) | 3. Violino 8' | 3. Violonbas 16' |
| 4. Holflet 8' | 4. Pryncypał 4' | 4. Undamaris 8' | 4. Pryncypał 16' |
| 5. Octava 4' | 5. Rurflet 4' | 5. Pryncypał 4' | 5. Puzon 16' |
| 6. Concerflet 4' | 6. Octava 2' | 6. Flet 4' | 6. Tuba 8' |
| 7. Octava 2' | 7. Sesquialtera 2x | 7. Blokflet 2' | 7. Octavbas 8' |
| 8. Quinta 2 2/3' | 8. Quinta 1 1/3' | 8. Mixtura 3x | 8. Oktava 4' |
| 9. Mixtura 4x | 9. Siflet 1' | 9. Obój 8' | 9. Fletbas 8' |
| 10. Acuta 3x | 10. Scharf 3x | 10. Nazard 2 2/3' | |
| 11. Żele 9x (cymbel polski) | 11. Regał 8' | ||
| 12. Trompet 8' | |||
| 13. Tremoloflet 4' |
Wnętrze, organy
Wnętrze, ambona
Widok ogólny
Pochowani w katedrze
- Marcin z Urzędowa (zm. 22 czerwca 1573)
Pomnik historii
22 listopada 2017 r. decyzją Prezydenta RP Andrzeja Dudy na wniosek Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego Piotra Glińskiego, po uzyskaniu opinii Rady Ochrony Zabytków, wpisano sandomierski historyczny zespół architektoniczno-krajobrazowy na listę pomników historii, przyznawany zabytkom nieruchomym o szczególnej wartości historycznej, naukowej i artystycznej, utrwalonym w powszechnej świadomości i mającym duże znaczenie dla dziedzictwa kulturalnego Polski[5]. Obszar tego pomnika obejmuje zabytki sandomierskiej starówki, w tym między innymi bazylikę katedralną, sandomierskie kościoły pw. Nawrócenia świętego Pawła, pw. św. Jakuba, pw. św. Michała, pw. św. Józefa, pw. Ducha Świętego, Dom Długosza, średniowieczny układ urbanistyczny miasta, Brama Opatowska, ratusz, Collegium Gostomianum, Wąwóz Królowej Jadwigi i Wąwóz Piszczele[6][7].
Przypisy
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo świętokrzyskie, Narodowy Instytut Dziedzictwa, 24 listopada 2022 [dostęp 2010-05-22].
- ↑ Historia katedry w Sandomierzu, 8 maja 2014 (pol.).
- ↑ Tomasz Lis, Odsłaniają piękno katedry. Konferencja prasowa, „Gość Sandomierski”, 7 września 2019.
- ↑ Sandomierz ( Bazylika katedralna Narodzenia NMP), musicamsacram.pl [dostęp 2021-09-17].
- ↑ Nowe Pomniki Historii. prezydent.pl, 22 listopada 2017. [dostęp 2017-11-24].
- ↑ ks. Tomasz Lis: Sandomierskie zabytki pomnikiem historii. Gość Niedzielny, 23 listopada 2017. [dostęp 2017-11-24].
- ↑ NID: Nota prasowa: „Sandomierz – historyczny zespół architektoniczno-krajobrazowy”. prezydent.pl, 22 listopada 2017. [dostęp 2017-11-24].
Literatura
- Agata Dworzak, „Fabryka” kolegiaty sandomierskiej w latach siedemdziesiątych XVIII wieku. Kilka uwag o strukturze organizacyjne, [w:] Religia w epoce nowożytnej. Polityka-Społeczeństwo-Kultura, Kraków 2013, s. 8–23.
- Agata Dworzak, Nowe źródła do prac Macieja Polejowskiego w kolegiacie sandomierskiej, [w:] Roczniki Humanistyczne, 62 (2014), Nr. 4, s. 33–73.
Linki zewnętrzne
- Wirtualny spacer
- Bazylika Katedralna w Sandomierzu – oficjalna strona internetowa parafii
- Informacje ogólne, zasady zwiedzania katedry. turystyka.sandomierz.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-13)]. – Sandomierska Turystyka
- Archiwalne publikacje i zdjęcia kościoła w bibliotece Polona
Media użyte na tej stronie
(c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de
Location map of Poland
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Świętokrzyskie Voivodeship. Geographic limits of the map:
- N: 51.4 N
- S: 50.1N
- W: 19.6 E
- E: 22 E
Blue Shield - the Distinctive emblem for the Protection of Cultural Property. The distinctive emblem is a protective symbol used during armed conflicts. Its use is restricted under international law.
Logo Pomników Historii Polski
.jpg)
Autor: Henryk Bielamowicz, Licencja: CC BY-SA 4.0
Sandomierz, bazylika Narodzenia Najświętszej Maryi Panny
Autor:
Mapa Sandomierza, Polska
.jpg)
Autor: Henryk Bielamowicz, Licencja: CC BY-SA 4.0
Sandomierz, bazylika Narodzenia Najświętszej Maryi Panny
Autor: SchiDD, Licencja: CC BY-SA 4.0
Blick vom Weichsel-Hafen auf Schloss und Kathedrale von Sandomierz
.jpg)
Autor: Henryk Bielamowicz, Licencja: CC BY-SA 4.0
Sandomierz, bazylika Narodzenia Najświętszej Maryi Panny
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Sandomierz County with urbanized area highlighted. Geographic limits of the map:
- N: 50.90 N
- S: 50.50 N
- W: 21.33 E
- E: 21.88 E
.jpg)
Autor: Henryk Bielamowicz, Licencja: CC BY-SA 4.0
Sandomierz, bazylika Narodzenia Najświętszej Maryi Panny
Cathedral in Sandomierz, Poland
.jpg)
Autor: Henryk Bielamowicz, Licencja: CC BY-SA 4.0
Sandomierz, bazylika Narodzenia Najświętszej Maryi Panny