Bazylika kolegiacka Ducha Świętego w Przeworsku

Bazylika kolegiacka Ducha Świętego w Przeworsku
Sanktuarium Grobu Bożego

A-309 z dnia 27.11.1952 r. (zespół klasztorny bożogrobców)[1]
bazylika mniejsza, kolegiata kościół farny, kościół parafialny sanktuarium
Państwo	Polska
Województwo	podkarpackie
Miejscowość	Przeworsk
Adres	Kościelna 7
Wyznanie	katolickie
Kościół	rzymskokatolicki
Parafia	Ducha Świętego w Przeworsku
Bazylika mniejsza • nadający tytuł	od 1982 Jan Paweł II
Wezwanie	Ducha Świętego
Wspomnienie liturgiczne	Zesłania Ducha Świętego
Przedmioty szczególnego kultu
Relikwie	Skały z Grobu Bożego, Krzyża Świętego, św. Maurycjusza, św. Prymitywy, św. Sewery, św. Lukundy, św. Marcina, św. Benedykta, św. Pawła
Cudowne wizerunki	Matka Boża Przeworska
Historia Data rozpoczęcia budowy 1430 Data zakończenia budowy 1470 Data poświęcenia 1473 Fundator Jan Tarnowski
Dane świątyni Styl gotyk/barok Świątynia • materiał bud. • długość • cegła 49 m Wieża kościelna • liczba wież • wysokość wież 1 40 m Ołtarz • liczba ołtarzy • wezwania ołtarzy bocznych 12 Matki Bożej Nieustającej Pomocy, Najświętszego Serca Pana Jezusa, św. Józefa, św. Sebastiana i św. Walentego, św. Teresy od Dzieciątka Jezus, św. Antoniego z Padwy, św. Katarzyny Aleksandryjskiej, Trójcy Przenajświętszej, Grobu Bożego, „Złożenie Chrystusa do Grobu”, „Niewiasty przy pustym grobie” Liczba naw 3 Nawa główna • wysokość 20 m Dzwonnica • nazwa dzwonu zwarty "Sylwester" 1870 kg.
Położenie na mapie Przeworska Bazylika kolegiacka Ducha Świętego w Przeworsku Sanktuarium Grobu Bożego
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Bazylika kolegiacka Ducha Świętego w Przeworsku Sanktuarium Grobu Bożego
Położenie na mapie województwa podkarpackiego Bazylika kolegiacka Ducha Świętego w Przeworsku Sanktuarium Grobu Bożego
Położenie na mapie powiatu przeworskiego Bazylika kolegiacka Ducha Świętego w Przeworsku Sanktuarium Grobu Bożego
50°03′27″N 22°29′24″E/50,057500 22,490000

Jan z Tarnowa, wojewoda sandomierski i starosta ruski, funduje i uposaża klasztor bożogrobców pod wezwaniem Świętego Ducha i kościół św. Katarzyny w Przeworsku, 6 lipca 1394 roku

Bazylika Kolegiacka pw. Ducha Świętego – gotycki kościół wchodzący w skład dawnego zespołu klasztornego Bożogrobców w Przeworsku. Od 1982 posiada godność bazyliki mniejszej, od 2003 kolegiaty, a od 2012 sanktuarium Grobu Bożego. Jest to drugi po archikatedrze najważniejszy kościół w archidiecezji przemyskiej, posiadający jednocześnie godność bazyliki, kolegiaty i sanktuarium. Świątynia jest również jedyną w Polsce bazyliką noszącą wezwanie Ducha Świętego.

Kościół został wybudowany w latach 1430–1473, na wzgórzu w południowo-zachodniej części miasta. Kościół Bożogrobców w Przeworsku jest jednym z najcenniejszych zabytków architektury średniowiecznej w Polsce.

Historia

Budowa kościoła trwała w latach 1430–1473. Nadzorowali ją prepozyci Dominik, Jan i Mikołaj. W latach 1473–1516 wybudowano budynek parafialny. Parafia od początku była hojnie obdarowywana okolicznymi wsiami. Klasztorowi podlegały kaplice w sąsiednich wsiach: Studzian i Rozbórz. Tarnowscy jako fundatorzy otrzymali też prawo wybierania spośród bożogrobców prepozyta. Klasztor i kościół miały charakter obronny. W 1502 wzniesiono basztę a w 1640 cały zespół otoczono murami. Dach świątyni pokryto w XVII wieku dachówką, w 1845 roku obniżono i dano pokrycie z blachy. W 1785 wieża otrzymała pokrycie miedziane. W 1742 dobudowano arkadowy krużganek łączący klasztor z kościołem.

Bożogrobcy w Przeworsku

Kaplica Bożego Grobu przy bazylice

Wnętrze bazyliki

Wnętrze bazyliki - fotografia archiwalna

Z dużą dozą prawdopodobieństwa można przyjąć, że bożogrobcy prowadzili w Przeworsku szpital pod wezwaniem św. Ducha. Istnienie jego potwierdza kilka źródeł m.in. dokument Rafała z Jarosławia z 1460 miał zawierać nadania dla już istniejącego szpitala. Stopniowo na przestrzeni lat konwent przeworskich bożogrobców liczebnie się powiększał. Na początku w 1394 roku był tu tylko prepozyt i jeden brat, w 1471 było co najmniej czterech braci a w latach 1585 i 1587 na mocy postanowień kapituły zakonu bożogrobców podzielono zakon w Polsce na cztery prowincje w tym ruską z ośrodkiem w Przeworsku, co świadczyło o dużej randze domu przeworskiego. W skład prowincji wchodziły parafie w Leżajsku, Giedlarowej, Rudołowicach, Tuligłowach, Urzejowicach i Gniewczynie. Pierwszym prepozytem parafii był niejaki Bartłomiej z Mazowsza, a wikarym brat Priskan. Do kasaty bożogrobców w 1819 w Przeworsku służbę bożą pełniło 34 prepozytów w tym ostatni Kasper Mizerski, który jeszcze do 1846 pełnił funkcję proboszcza parafii. W ciągu istnienia placówki bożogrobców w Przeworsku działali tu wikariusze, penitencjarze, zakładano różne stowarzyszenia oraz bractwa. Bożogrobcy w czasie swojego pobytu w mieście prowadzili szkołę parafialną.

Wnętrze

Wystrój wnętrza kościoła zmieniał się na przestrzeni wieków i obecnie posiada dominujące cechy baroku głównie za sprawą głównego ołtarza zbudowanego w toskańskiej odmianie tego stylu (1693). Znajdują się tu relikwie świętych: Marcina, Benedykta, Sewery, Maurycjusza, Pawła, a w XVIII wieku umieszczono tu relikwie krzyża świętego. Z licznych obrazów znajdujących się wewnątrz świątyni na uwagę zasługuje gotyckie epitafium Rafała Tarnowskiego z rodziną polecane przez archanioła Rafała i św. Elżbietę (z lat 1491–1496). W prezbiterium świątyni znajdują się płyty nagrobne z piaskowca z podobiznami fundatorów kościoła – Tarnowskich, m.in. Rafała Tarnowskiego (zm. w 1441), które kryją wejście do krypt.

Bazylika Ducha Świętego w Przeworsku

Ołtarz Matki Bożej Nieustającej Pomocy

Ołtarz główny i stalle

Ołtarz Najświętszego Serca Pana Jezusa

Kaplica Grobu Pańskiego

Najważniejszą częścią zabudowań nieodłącznie związaną z kultem Grobu Pańskiego w Jerozolimie, przy którym ustanowiono bożogrobców, jest wzniesiona w latach 1692–1727 kaplica Grobu Bożego, przy której prace prowadzili m.in. M. Stawiński, F. Chodowicz. P. Gogoliński. Kaplica jest wierną kopią kaplicy Grobu Chrystusa w Jerozolimie, posiada relikwie skały z Grobu Jerozolimskiego.

Przypisy

Bibliografia

• Sprawozdania z posiedzeń Komisyi historyi sztuki za czas od 1 stycznia do 31 grudnia 1901. MCMV, s. CCLXX–CCLXXII [79–80].

Linki zewnętrzne

• Oficjalna strona parafii pw. Ducha św. w Przeworsku
• Wirtualny spacer po bazylice Zobacz wirtualne panoramy wnętrza bazyliki w Przeworsku