Bełżec

Artykuł

50°23′04″N 23°26′18″E

- błąd

39 m

WD

50°23'N, 23°26'E

- błąd

2322 m

Odległość

397 m

Bełżec
wieś
Ilustracja
Państwo

 Polska

Województwo

 lubelskie

Powiat

tomaszowski

Gmina

Bełżec

Liczba ludności (2011)

2687[1][2]

Strefa numeracyjna

84

Kod pocztowy

22-670[3]

Tablice rejestracyjne

LTM

SIMC

0885599

Położenie na mapie gminy Bełżec
Mapa konturowa gminy Bełżec, blisko centrum u góry znajduje się punkt z opisem „Bełżec”
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa lubelskiego
Mapa konturowa województwa lubelskiego, blisko dolnej krawiędzi po prawej znajduje się punkt z opisem „Bełżec”
Położenie na mapie powiatu tomaszowskiego
Mapa konturowa powiatu tomaszowskiego, blisko centrum na dole znajduje się punkt z opisem „Bełżec”
Ziemia50°23′04″N 23°26′18″E/50,384444 23,438333
Strona internetowa
Nieoficjalny herb wsi
Centrum Bełżca przy ul. Lwowskiej: biblioteka, ośrodek kultury, poczta
Kaplica i pomnik poległych w Bełżcu żołnierzy Wojska Polskiego w czasie kampanii wrześniowej, 19 września 1939
Tablica Sprawiedliwych wśród Narodów Świata z Bełżca: Julia Pępiak, Cecylia i Maciej Brogowscy, nieznana kobieta NN z Bełżca
Pomnik Polaków Ofiar Mordu Pasażerów pociągu relacji Bełżec-Lwów, zamordowanych przez nacjonalistów ukraińskich (OUN-UPA), 16 czerwca 1944
Około 200-letni jałowiec o obwodzie 92 cm, pomnik przyrody
Tablica upamiętniająca wizytę kard. Karola Wojtyły (późniejszego papieża Jana Pawła II) i prymasa Polski Stefana Wyszyńskiego w Bełżcu, w 1971 r.

Bełżec – wieś (dawniej miasto) w Polsce położona w województwie lubelskim, w powiecie tomaszowskim. Siedziba gminy Bełżec.

Bełżec uzyskał lokację miejską w 1607 r., zdegradowany przed 1676 r.[4] W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa zamojskiego.

Wieś leży na terenie Roztocza Wschodniego, 8 km na południe od Tomaszowa Lubelskiego oraz 16 km od przejścia granicznego w Hrebennem.

Części wsi

Etymologia nazwy

Nazwa Bełżec pochodzi od narzeczowego bełzy (bełży) się, ‘bieli się’; prasłowo, tylko w polskim zachowane (jak np. uścieć, uścić się). Podobne: Bełz, Bełżyce, Bełza[6].

Historia

Wieś osadzono w wieku XVI[7]. Powstała na gruntach wsi Przeworska (Przeorska) przed 1515 r., kiedy to po raz pierwszy znajdujemy wzmiankę o wsi tej nazwy. Wedle spisów z 1564 r. była ponoć własnością rodu Bełżeckich.

W końcu XVI w. przeszedł w ręce Lipskich herbu Grabie, za których staraniem w 1607 r. Bełżec uzyskał prawa miejskie. 1 marca 1607 r. król Zygmunt III Waza wydał dokument lokacyjny zezwalający na założenie miasta Bełżec, z prawem odbywania dwóch targów i jarmarków na św. Agnieszkę i św. Wawrzyńca[8]. Wszakże, mimo nadania królewskiego miasto nie rozwinęło się, bowiem w 1676 r. znowu wymieniano Bełżec jako wieś. Upadek miasta wynikał najprawdopodobniej z faktu bliskiego położenia i szybkiego rozwoju innych miasteczek: Cieszanowa, Florianowa (Narola) (rodu Łaszczów), Magierowa, Rawy, Płaszczówki, Tomaszowa, Płazowa[9].

Tereny na których leży Bełżec w XVII wieku były nękane częstymi najazdami Tatarów, Kozaków i Szwedów[9]. 2 listopada 1648 r. miał miejsce najazd na dobra Lipsko i Narol w tym i na Bełżec. Najeźdźcy zabili w Bełżcu 66 osób (17 mężczyzn, 11 kobiet, 38 dzieci), ocalało 5–8 osób, czyli tylko ok. 10% mieszkańców[9].

W czasie potopu szwedzkiego w 1656, na terenie zwanym Czarniecką Doliną w Bełżcu, wojska polskie pod dowództwem hetmana Stefana Czarnieckiego stoczyły walkę z oddziałem szwedzkim. Poległych żołnierzy pochowano, a na usypanym kopcu postawiono w I połowie XIX w., stojącą do dzisiaj, kapliczkę św. Jana Nepomucena[9][10].

W wyniku I rozbioru Polski z 1772 roku podpisanego przez Austrię, Rosję i Prusy ziemie województwa bełskiego, w granicach którego leżał Bełżec, stały się częścią Królestwa Galicji i Lodomerii, będącego częścią austriackiej monarchii Habsburgów[9]. W 1809 r. Bełżec został przyłączony do Księstwa Warszawskiego. Po kongresie wiedeńskim w 1815 roku ustalono nowe granice pomiędzy Galicją a Królestwem Polskim. Granica przebiegała w Bełżcu kilkaset metrów na północ od położonej w dolinie rzeczki Krynicy, przy drodze do Narola i Lipska[9]. Bełżec ponownie znalazł się w zaborze austriackim[11].

  • W 1858 r. w Bełżcu powstała jednoklasowa szkoła trywialna, czyli parafialna.
  • Około 1880 r. była tu „narodowa szkoła etatowa z językiem polskim wykładowym”.
  • W 1866 r. powstała gmina i areszt z siedzibą w tzw. kuczy[8].
  • W 1841 r. rozpoczęto budowę drogi do Lwowa. W 1884 r. budowano linię kolejową Jarosław – Bełżec, a w 1887 r. doprowadzono do Bełżca kolej z Rawy Ruskiej[8].
  • W 1916 r. wieś została połączona z Zamościem nowo zbudowaną linią kolejową.

W końcu XIX w. wieś zaliczała się do dużych, ponieważ liczyła wówczas 1101 mieszkańców, w tym 775 rzymskich katolików, 200 unitów (grekokatolików) i 126 Żydów.

I wojna światowa w Bełżcu

Bełżec w czasie I wojny światowej doznał znacznych zniszczeń[12]. Duża część miejscowości, od skrzyżowania do kościoła[12], została spalona przez wojska rosyjskie[12]. W czasie I wojny światowej w Bełżcu funkcjonował szpital polowy, w okolicach tzw. Szczet na „Zamulisku” (Żmulisku)[13]. Na terenie miejscowości znajdują się dwa cmentarze z okresu I wojny światowej: Cmentarz wojenny w Bełżcu (Szczety) (przy końcu ulicy Szczetowej) i Cmentarz wojenny w Bełżcu (Domałowiec)[14][13]. W Bełżcu, w lesie na wysokości szkoły podstawowej, za budynkami dawnej betoniarni, 350 m na północ od drogi do Narola (ul. Rzeszowska), 300 m od pomnikowego jałowca, w lesie na „Zagórze” znajduje się cmentarz epidemiczny i cmentarz z I wojny światowej[15][16]. Założony prawdopodobnie w 1831 roku[15][17]. W 1915 r. chowano tu żołnierzy zmarłych z ran w wojskowym baraku szpitalnym zlokalizowanym na „Zamulisku” („Żmulisku”)[15][16]. Na cmentarzu zachował się bruśnieński krzyż kamienny z 1831 roku oraz fragmenty około 10 kamiennych nagrobków[15][17][18][16].

Okres II Rzeczypospolitej

W 1919 w okolicach od Bełżca do Rawy Ruskiej stacjonowały oddziały Grupy Operacyjnej „Bug” pod dowództwem generała Jana Romera, walczące w wojnie polsko-ukraińskiej[19].

Pierwszy spis ludności w odrodzonej Polsce z 1921 r. (wówczas w pow. rawskim woj. lwowskiego) wykazał w Bełżcu 293 domy oraz 1960 mieszkańców, w tym: 1586 rzymskich katolików, 109 Żydów i 265 unitów[7]. Ludzie ci zgodnie ze sobą żyli i pracowali. Do szkoły w Bełżcu uczęszczały dzieci bez względu na wyznanie[9]. W okresie do 1939 roku funkcjonowało tu 10 sklepów, 2 młyny, poczta z telegrafem, posterunek policji, stacja PKP, gorzelnia, rozlewnia octu, tartak, trzy karczmy[9]. Założono Koło gospodyń wiejskich, Kółko rolnicze, organizacje paramilitarne: „Rezerwiści” i „Strzelcy”[9].

20 marca 1921 r. przybył do Bełżca marszałek Józef Piłsudski w drodze do Tomaszowa Lubelskiego, gdzie miał odebrać defiladę VI Brygady Jazdy. Obecny był również gen. Stanisław Haller[20].

II wojna światowa w Bełżcu

Po wybuchu II wojny światowej od pierwszych dni września przelatywały nad Bełżcem niemieckie samoloty, które bombardowały Tomaszów Lubelski oraz linię kolejową i sam Bełżec[9]. 13 września 1939 r. do Bełżca wjechały niemieckie czołgi i samochody pancerne Wehrmachtu. Część z nich pojechała dalej do Lubyczy Królewskiej, a część pozostała aby pilnować jeńców z rozbitej w krwawych walkach Armii Polskiej[9].

19 września 1939 r. oddziały wojska polskiego Grupy Fortecznej Obszaru Warownego „Katowice” płka Wacława Klaczyńskiego 73 pułku piechoty Armii Kraków stoczyły bój o Bełżec z niemieckim najeźdźcą w wojnie obronnej Polski 1939. Poległo 45 żołnierzy wojska polskiego, w tym 5 oficerów. Było wielu rannych[21].

Tajny aneks Paktu Ribbentrop-Mołotow z 23 sierpnia 1939 roku przewidywał, że teren Bełżca miał przypaść stronie sowieckiej. Jednakże 28 września III Rzesza niemiecka i ZSRR zawarły Traktat o granicach i przyjaźni III Rzesza – ZSRR (1939), w którym dokonano korekty granic. Zgodnie z tymi ustaleniami Bełżec od 26 października stał się częścią niemieckiego Generalnego Gubernatorstwa[9].

Wiosną 1940 roku okupacyjne władze niemieckie zorganizowały w Bełżcu obóz pracy przymusowej. Byli tam zsyłani przede wszystkim Żydzi, a obok nich także Romowie i Sinti oraz Polacy. Więźniowie pracowali przy budowie rowu przeciwczołgowego na ówczesnej granicy niemiecko-sowieckiej. Obóz funkcjonował do listopada 1940 roku; ogółem przeszło przezeń kilkanaście tysięcy osób. Znaczna liczba więźniów zmarła z powodu głodu, chorób, wyczerpania i brutalności strażników[22].

Pod koniec 1941 r., w ramach akcji „Reinhardt” Niemcy założyli w Bełżcu obóz zagłady dla Żydów SS-Sonderkommando Belzec. Metody zagłady opracowane w tym obozie zostały następnie wykorzystane w obozach śmierci w Sobiborze i Treblince. Do obozu hitlerowcy wywieźli około 450 tys. Żydów, w zdecydowanej większości obywateli polskich. Być może w obozie zamordowano także bardzo niewielką liczbę Polaków i Ukraińców, przy czym powielana przez peerelowską historiografię i prasę liczba 1500 polskich ofiar jest obecnie odrzucana[23].

Ofiary uśmiercano w prymitywnych komorach gazowych, a ich ciała grzebano w masowych mogiłach. W okresie od stycznia do kwietnia 1943 r., groby te zostały rozkopane, a zwłoki spalono na rusztowaniach, wykonanych z szyn kolejowych. W ciągu kolejnych miesięcy, Niemcy zdemontowali urządzenia obozowe, teren zniwelowali i zalesili, zacierając ślady swoich zbrodni, zaś ostatnich więźniów wysłali do obozu zagłady w Sobiborze.

3 października 1942 r. w Bełżcu wybuchł pożar, w pilnowanej przez hitlerowskich strażników z niemieckiego obozu zagłady – stajni, w której komendant obozu zagłady Hauptsturmführer Gottlieb Hering trzymał konie. Po fałszywym oskarżeniu przez niemieckich strażników – okolicznej ludności – komendant Gottlieb Hering, za 3 konie, dokonał krwawej pacyfikacji Żyłki, Lubyczy Królewskiej, Lubyczy-Kniazie, Szalenika. Niemcy zamordowali wtedy około 53 niewinnych cywilów w tych pobliskich miejscowościach[24].

Mieszkańcy Bełżca spodziewali się wysiedlenia przez Niemców. Zapowiadali to w imieniu okupantów niemieckich volksdeutsche i współpracujący z Niemcami proboszcz prawosławny Matwiejczuk z Tomaszowa Lubelskiego, publicznie ogłaszając, że „zbliża się godzina krwawej zemsty nad Polakami. Wydusi się to plemię do ostatniego”[25].

Pod koniec 1943 r. wywiad polski ustalił, że UPA postanowiła zdobyć Narolszczyznę i wymordować ludność polską aż po Tomaszów Lubelski, Bełżec[26]. Na Lubelszczyznę wkroczyło kilka kureni UPA ze wschodu. Z początkiem 1944 r. przystąpiły do ataków na Polaków. Wywołało to reakcję obronną polskiego podziemia. Powstał front obrony Polski o długości ponad 100 km[27].

2 lutego 1944 nastąpił atak UPA na należący do gminy Bełżec Szalenik-Kolonię. UPA zamordowała tam 12 mieszkańców, w tym kobiety i dzieci[28]. Mieszkańcy Bełżca, partyzanci z AK, zaczęli wystawiać posterunki i warty, szczególnie w nocy, chcąc obronić swoją miejscowość przed oddziałami UPA[26].

Po informacji, że 20 Polaków zostało zamordowanych przez UPA w Baszni, dowódca AK na tych terenach Marian Warda ps. „Polakowski” wydał rozkaz do ewakuacji ludności polskiej na zachód poza linię szosy Bełżec-Narol-Płazów-Cieszanów, chcąc zapewnić im bezpieczeństwo. W powiecie lubaczowskim ewakuowano około 12 000 Polaków[29]. Podobny rozkaz, aby utrzymać spokój wydano dla ludności ukraińskiej zamieszkałej po zachodniej stronie tej szosy. Wykonano to polecenie[30]. Pozostała tylko ludność ukraińska w Bełżcu, gdzie Ukraińcy czuli się pewnie pod bokiem okupantów niemieckich[30]. Przez nacjonalistów UPA płynęły przez Bełżec dalej wiadomości do Ukraińców w innych miejscowościach. Zlecono śledztwo[30].

Wywiad AK dotarł do informacji, że nacjonalistom ukraińskim w Bełżcu przewodził ksiądz prawosławny, mający do pomocy ośmiu tzw. dziesiętników[30]. Wydano rozkazy oddziałom AK, by zlikwidować szpiegów, nacjonalistów UPA. Po przeprowadzonym dochodzeniu, 29 marca 1944 dziewięciu zlikwidowano[29] przez oddział AK kompania „Narol” pod dowództwem Karola Kosteckiego „Kostka”[30]. Strona ukraińska podaje, że zlikwidowano dwunastu[31]. Następnej nocy Ukraińcy z Bełżca uciekli w kierunku Rawy Ruskiej[30]. Jak wspomina Zenon Jachymek: „Niektórzy Ukraińcy miejscowi byli przeciwko bratobójczym walkom polsko-ukraińskim” i atakom UPA[32].

W maju 1944 r. UPA zaatakowała Brzeziny (gmina Bełżec), pobliski Narol i okoliczne miejscowości. Atak odparła Armia Krajowa i ludność polska[33].

16 czerwca 1944 r. polscy pasażerowie pociągu relacji Bełżec-Rawa Ruska-Lwów zostali zamordowani przez nacjonalistów ukraińskich z UPA[34], około 3 km od Bełżca, w lesie przed miejscowością Zatyle. Zamordowano tam kilkadziesiąt kobiet, dzieci i mężczyzn, w tym wielu mieszkańców Bełżca, m.in. łączniczkę Armii Krajowej 19-letnią Janinę Chmielowiec[35], Ludwika Hopko, Kazimierza Antoniego Forlańskiego[36]. Większość ofiar mordu została pochowana na cmentarzu w Bełżcu[37].

4 lipca 1944 lotnictwo sowieckie zbombardowało niemieckie pociągi z amunicją stojące na stacji Bełżec. Został zniszczony dworzec kolejowy, dziesiątki domów i gospodarstw. Byli zabici i ranni wśród ludności cywilnej[38].

Wieś została wyzwolona 21 lipca 1944 r. przez oddziały AK Obwodu tomaszowskiego, przed nadejściem wojsk radzieckich.

Czasy współczesne

Po wojnie wznowiono działalność PKP, Poczty Polskiej, szkoły, założono przedszkole. Powstały nowe zakłady wytwórcze. W latach 60. w centrum wzniesiono: budynek lokalu gastronomicznego, pawilon handlowy, remizę – Dom Strażaka, filię zakładu WSK „Świdnik” (filia WSK Tomaszów Lubelski)[39]. W dawnym Domu Ludowym powstało kino „Junak”[9].

W 1961 r. liczba mieszkańców Bełżca wzrosła do 2200[9].

7 sierpnia 1971 r. miejscowość odwiedzili prymas Polski kard. Stefan Wyszyński oraz kardynał Karol Wojtyła (późniejszy papież Jan Paweł II)[40], w czasie nawiedzenia kopii obrazu Matki Boskiej Częstochowskiej[41].

Od 1 stycznia 1992 roku miejscowość ponownie jest siedzibą gminy[9].

Na miejscu byłego obozu zagłady od 2004 r.znajduje się Muzeum – Miejsce Pamięci w Bełżcu.

Osoby związane z Bełżcem

Sprawiedliwi wśród Narodów Świata z Bełżca

  • Julia Pępiak – od 1941 r. do wyzwolenia ukrywała przed niemieckim SS i Gestapo żydowską matkę z dzieckiem Salomeę Helman z córką Bronią. Odznaczona pośmiertnie medalem Sprawiedliwy wśród Narodów Świata przez Jad Waszem w Jerozolimie[47].
  • Cecylia i Maciej Brogowscy – od 1941 r. do końca II wojny światowej przechowywali żydowską dziewczynkę Irenę Sznycer. Pośmiertnie odznaczeni medalem Sprawiedliwy wśród Narodów Świata przez Jad Waszem[48].

Osoby te upamiętniono dodatkowo na tablicy pamiątkowej znajdującej się w szkole w Bełżcu[49].

Atrakcje turystyczne

Transport drogowy

Transport kolejowy

W czasie długiego weekendu majowego[51] oraz w okresie wakacji kursuje do Bełżca szynobus, z możliwością zabrania roweru. Są to wakacyjne połączenia przez Roztocze: Lublin – Bełżec (2 pary pociągów, m.in. przez Zwierzyniec, Susiec) i relacji Zamość – Rzeszów (w weekendy)[52][53].

Galeria

  • Pomnik i Muzeum – Miejsce Pamięci w byłym niemieckim obozie zagłady – SS-Sonderkommando Belzec

    Pomnik i Muzeum – Miejsce Pamięci w byłym niemieckim obozie zagłady – SS-Sonderkommando Belzec

  • Zabytkowa cerkiew

    Zabytkowa cerkiew

  • Dworzec PKP

    Dworzec PKP

  • Ochotnicza Straż Pożarna

    Ochotnicza Straż Pożarna

  • Sztandar Publicznego Gimnazjum im. Sprawiedliwych wśród Narodów Świata w Bełżcu

    Sztandar Publicznego Gimnazjum im. Sprawiedliwych wśród Narodów Świata w Bełżcu

  • Szynobus na stacji w Bełżcu, kursujący w czasie długiego weekendu majowego i wakacji

    Szynobus na stacji w Bełżcu, kursujący w czasie długiego weekendu majowego i wakacji

  • Zabytkowy kościół parafialny z 1911 r., pod wezwaniem Matki Bożej Królowej Polski

    Zabytkowy kościół parafialny z 1911 r., pod wezwaniem Matki Bożej Królowej Polski

  • Tablica upamiętniająca pobyt Marszałka Józefa Piłsudskiego w Bełżcu, 20 marca 1921

    Tablica upamiętniająca pobyt Marszałka Józefa Piłsudskiego w Bełżcu, 20 marca 1921

Sport

W Bełżcu funkcjonuje Ludowy Klub Sportowy „Orkan” Bełżec – amatorski klub piłkarski, założony w 1928 r.

Uwagi

  1. ↑ Wśród ludności lokalnej, dzielnica zawsze nazywana była „Górna Budka” – etymologia nazwy bierze się z czasów zaborów, kiedy to tam, właśnie przebiegała granica pomiędzy zaborami Austro-Węgierskim i Rosyjskim. Na szczycie wzniesienia znajdowała się charakterystyczna budka strażnika. Błędny zapis „Górna Budaka” zamiast poprawnego „Górna Budka” wynika więc prawdopodobnie z urzędniczej niefrasobliwości. UG Bełżec sygnalizował tę nieprawidłowość w stosownych wojewódzkich i centralnych urzędach administracji.

Przypisy

  1. ↑ Wieś Bełżec w liczbach, Polska w liczbach [dostęp 2018-02-23] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
  2. ↑ GUS: Ludność – struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.. [dostęp 2018-02-23].
  3. ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 17 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
  4. ↑ Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 18–19.
  5. ↑ Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych: Urzędowy wykaz nazw miejscowości (2012,2015). Wykaz urzędowych nazw miejscowości i ich części (xls) opublikowany, [w:] Dz.U. z 2013 r. poz. 200 ze zmianami w Dz.U. z 2015 r. poz. 1636. [dostęp 2017-08-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-07-29)]. (pol.).
  6. ↑ Prof. Aleksander Brückner: Słownik etymologiczny języka polskiego. Kraków 1927, s. 20, Wydawnictwo Krakowska Spółka Wydawnicza.
  7. ↑ a b Wiesław Bondyra, Słownik historyczny miejscowości województwa zamojskiego, Lublin – Zamość 1993, oai:biblioteka.teatrnn.pl:8806 [dostęp 2019-03-07].
  8. ↑ a b c Historia Gminy Bełżec. [dostęp 2019-11-26].
  9. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p Bełżec. Historia. belzec.pl. [dostęp 2019-12-22].
  10. ↑ Kapliczki i Cerkiew. Bełżec – św. Jana Nepomucena. parafiabelzec.pl. [dostęp 2020-02-13]. (pol.).
  11. ↑ Bełżec, 14 VIII 1914. fotoroztocze.wordpress.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-11-13)].
  12. ↑ a b c Bełżec. Historia. belzec.pl. [dostęp 2021-03-19]. (pol.).
  13. ↑ a b Bełżec, cmentarze Wielkiej Wojny. [dostęp 2021-03-19]. (pol.).
  14. ↑ Bełżec. Parafia pw. Matki Bożej Królowej Polski. [dostęp 2021-03-19]. (pol.).
  15. ↑ a b c d Bełżec, cmentarz epidemiczny i cmentarz z wielkiej wojny. fotoroztocze.wordpress.com, 2015-02-23. [dostęp 2022-10-13]. (pol.).
  16. ↑ a b c BEŁŻEC – cmentarz epidemiczny. opencaching.pl. [dostęp 2022-10-13]. (pol.).
  17. ↑ a b Cmentarz epidemiczny. zabytek.pl. [dostęp 2022-10-13]. (pol.).
  18. ↑ Bełżec, cmentarz epidemiczny. tomaszowskiekrzyze.wordpress.com. [dostęp 2022-10-13]. (pol.).
  19. ↑ Eligiusz Kozłowski, Mieczysław Wrzosek: Historia oręża polskiego 1795–1939. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Wiedza Powszechna, 1984, s. 569. ISBN 83-214-0339-5.
  20. ↑ Bełżec: Tu był Józef Piłsudski. kronikatygodnia.pl. [dostęp 2019-11-30].
  21. ↑ Władysław Steblik, Armia „Kraków” 1939, Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, Warszawa 1989, wyd. II, s. 631. ISBN 83-11-07434-8.
  22. ↑ Robert Kuwałek: Obóz zagłady w Bełżcu. Lublin: Państwowe Muzeum na Majdanku, 2010, s. 38–39. ISBN 978-83-925187-8-5.
  23. ↑ Robert Kuwałek: op.cit. s. 173–176.
  24. ↑ Janusz Peter, Za trzy konie, [w:] Tomaszowskie za okupacji, wyd. Tomaszowskie Towarzystwo Regionalne im. doktora Janusza Petera w Tomaszowie Lubelskim, Tomaszów Lubelski 2019. ISBN 978-83-937181-7-7. s. 134–138.
  25. ↑ Janusz Peter, Tomaszowskie za okupacji, wyd. Wydanie drugie poprawione i uzupełnione, Tomaszów Lubelski: Wyd. Tomaszowskie Towarzystwo Regionalne im. doktora Janusza Petera w Tomaszowie Lubelskim, 2019, s. 718, ISBN 978-83-937181-7-7, OCLC 1126631501.
  26. ↑ a b Janusz Peter, Tomaszowskie za okupacji, wyd. Wydanie drugie poprawione i uzupełnione, Tomaszów Lubelski: Wyd. Tomaszowskie Towarzystwo Regionalne im. doktora Janusza Petera w Tomaszowie Lubelskim, 2019, s. 720, ISBN 978-83-937181-7-7, OCLC 1126631501.
  27. ↑ Dariusz Iwaneczko, „Przypadek czy przeznaczenie? Karol Kazimierz Kostecki „Kostek” (1917–1998), IPN Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, Rzeszów 2013, s. 58. ISBN 978-83-7629-587-9.
  28. ↑ Stanisław Jastrzębski, Ludobójstwo nacjonalistów ukraińskich na Polakach na Lubelszczyźnie w latach 1939–1947, Wydawnictwo „Nortom”, Wrocław 2007, s. 198–199, ISBN 978-83-89684-04-2, OCLC 189554403.
  29. ↑ a b Ireneusz Caban, Na dwa fronty. Obwód AK Tomaszów Lubelski w walce z Niemcami i ukraińskimi nacjonalistami, Lublin: Oficyna Wydawnicza „Czas”, 1999, s. 216–217, ISBN 83-85614-32-X, OCLC 751100521.
  30. ↑ a b c d e f Ireneusz Caban, Na dwa fronty. Obwód AK Tomaszów Lubelski w walce z Niemcami i ukraińskimi nacjonalistami, Lublin 1999, s. 215–217.
  31. ↑ Богдан Прах, Духовенство Перемиської єпархії та Апостольської адміністрації Лемківщини, т. 1: Біографічні нариси (1939-1989), Львів 2014, s. 127; ibidem, Духовенство Перемиської єпархії та Апостольської адміністрації Лемківщини, т. 2: Документи і матеріяли (1939-1950), Львів 2015, s. 555–556.
  32. ↑ Zenon Jachymek, Likwidacja przywódców i dowódców UPA na zebraniu terrorystycznym w Bełżcu w marcu 1944 r., [w:] Zygmunt Książek, Z dziejów partyzanckich wspomnień Armii Krajowej 1939-1944, Towarzystwo Regionalne w Biłgoraju, Warszawa, s. 124–125.
  33. ↑ Uroczystości upamiętniające 75. rocznicę obrony Brzezin – śladami por. Stefana Kobosa ps. „Wrzos”. akzamosc.pl. [dostęp 2019-12-02].
  34. ↑ Unikatowe zdjęcia odnalezione po latach, onet.pl. [dostęp 2017-06-15].
  35. ↑ Zatrzymaj się!, niedziela.pl. [dostęp 2017-06-15].
  36. ↑ 70 rocznica napadu na pociąg Bełżec – Lwów przez bandytów z UPA. belzec.pl, 2014-06-17. [dostęp 2019-06-14].
  37. ↑ To był brutalny mord. Uroczystości w Bełżcu, lublin.tvp.pl. [dostęp 2017-06-15].
  38. ↑ Kolej w Bełżcu. belzec.republika.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-06-19)].
  39. ↑ WSK Tomaszów Lubelski – obróbka trudnoobrabialnych stali stopowych, chromoniklowych oraz metali kolorowych. polskiprzemysl.com.pl. [dostęp 2019-11-30].
  40. ↑ Małgorzata Mazur. Nieproszony kardynał. „Tygodnik Zamojski”. 2014 (16), 20 kwietnia 2011. Wydawnictwo Zamojskie sp. z o.o.. ISSN 0138-0729. [dostęp 2019-11-26]. (pol.). 
  41. ↑ Mariusz Leszczyński: Matka Boża w Kopii Obrazu Jasnogórskiego przybywa do Diecezji Zamojsko-Lubaczowskiej. niedziela.pl. [dostęp 2019-07-16].
  42. ↑ Mieczysław Klimowicz, Wspomnienia z czasów zamętu, Wrocław: wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2005, s. 72–77, ISBN 83-229-2633-2, OCLC 69302820.
  43. ↑ Mieczysław Klimowicz, Wspomnienia z czasów zamętu, Wrocław: wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2005, s. 105–107, ISBN 83-229-2633-2, OCLC 69302820.
  44. ↑ 67 rocznica walk z UPA. [w:] Narolskie Centrum Informacji [on-line]. [dostęp 2018-04-04].
  45. ↑ Antoni Walentyn: Tomaszowskie w Powstaniu Styczniowym. Tomaszów Lubelski: Tomaszowskie Towarzystwo Regionalne w Tomaszowie Lubelskim, 1992, s. 52.
  46. ↑ Brytyjski Cmentarz Wojenny w Bayeux.
  47. ↑ Sprawiedliwość po latach. Agnieszka Pabiańczyk, Edycja warszawska 48/2000. niedziela.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)].
  48. ↑ Historia rodziny Brogowskich – Bełżec.
  49. ↑ Gimnazjum w Bełżcu otrzymało Imię Sprawiedliwych wśród Narodów Świata. sprawiedliwi.org.pl, 2015-09-02. [dostęp 2020-03-27]. (pol.).
  50. ↑ Kapliczki i Cerkiew. Bełżec – św. Jana Nepomucena. parafiabelzec.pl. [dostęp 2020-02-20]. (pol.).
  51. ↑ Kolejowa majówka na Roztoczu. lubelskakolej.net, 2019-03-13. [dostęp 2019-07-16].
  52. ↑ Ruszają wakacyjne pociągi Polregio. polregio.pl, 2019-06-05. [dostęp 2019-07-16].
  53. ↑ W wakacje pociągiem na Roztocze. roztoczewita.pl. [dostęp 2019-07-16].


Linki zewnętrzne

Gmina Bełżec
Wsie
Części wsi

POL gmina Bełżec COA.svg

Dawne miasta na obszarze obecnego województwa lubelskiego

Media użyte na tej stronie

Lublin Voivodeship location map.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Lublin Voivodeship. Geographic limits of the map:
  • N: 52.35 N
  • S: 50.20 N
  • W: 21.52 E
  • E: 24.25 E
POL gmina Bełżec COA.svg
Herb gminy Bełżec
2 Belzec. Pomnik Polaków Ofiar Mordu Pasażerów pociągu Bełżec-Lwów przez bandy UPA 16.06.1944.jpg
Autor: AHarmonyA, Licencja: CC BY-SA 4.0
Bełżec. Pomnik Polaków, Ofiar Mordu Pasażerów pociągu relacji Bełżec-Lwów, zamordowanych przez ukraińskich nacjonalistów z Ukraińskiej Powstańczej Armii (UPA), 16.06.1944, w czasie II wojny światowej.

Napis: W tym miejscu 16.06.1944 roku nacjonaliści ukraińscy wymordowali ponad 50 Polaków, pasażerów pociągu relacji Bełżec-Lwów.

Pomnik ufundowany przez Związek Kombatantów RP i Byłych Więźniów Politycznych oraz Urząd Gminy w Bełżcu.
Biblioteka GOK Poczta Polska centrum Bełżca.jpg
Autor: Komkomko, Licencja: CC BY-SA 4.0
Biblioteka, Gminny Ośrodek Kultury i placówka Poczty Polskiej, przy ulicy Lwowskiej w Bełżcu.
Belzec lubelskie wies dworzec pkp.JPG
Autor: Autor nie został podany w rozpoznawalny automatycznie sposób. Założono, że to Yarek shalom (w oparciu o szablon praw autorskich)., Licencja: CC-BY-SA-3.0
autor: Yarek shalom 20:52, 25 October 2006 (UTC)yarek shalom
Tablica pamiątka wizyty kard. Karola Wojtyły i Prymasa Wyszyńskiego w parafii Bełżec w 1971.jpg
Autor: Tomko1050, Licencja: CC BY-SA 4.0
Tablica, pamiątka wizyty ks. kardynała Karola Wojtyły (późniejszego papieża Jana Pawła II) i Prymasa Polski ks. kardynała Stefana Wyszyńskiego w parafii Matki Bożej Królowej Polski w Bełżcu, 7 sierpnia 1971 roku, podczas peregrynacji Obrazu Matki Bożej Częstochowskiej w znaku Ewangelii, świecy i pustej ramy (ponieważ Obraz Matki Bożej Częstochowskiej był w tych latach "aresztowany" przez władze PRL).
Bełżec Sztandar Gimnazjum im. Sprawiedliwych wśród Narodów Świata w Bełżcu Polska.jpg
Autor: Razdwaitrzy, Licencja: CC BY-SA 4.0
Bełżec. Sztandar Publiczne Gimnazjum im. Sprawiedliwych wśród Narodów Świata w Bełżcu. Polska.
Bełżec, Kościół parafialny p.w. MB Królowej Polski 02.JPG
Autor: Historyczka, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Bełżec - kościół rzymskokatolicki p.w. MB Królowej Polski (zabytek nr A/454 z 8.08.1988)
PL Belzec extermination camp 1.jpg
Autor: Lysy, Licencja: CC BY-SA 3.0
Obóz zagłady w Bełżcu (zabytek nr. rejestr. A-512)
Tablica upamiętniająca pobyt Marszałka Józefa Piłsudskiego w Bełżcu 20 marca 1921.jpg
Autor: Komkomko, Licencja: CC BY-SA 4.0
Tablica upamiętniająca pobyt Marszałka Józefa Piłsudskiego w Bełżcu, 20 marca 1921 roku. Marszałek Polski Józef Piłsudski przybył do Bełżca 20 marca 1921 roku, w drodze do Tomaszowa Lubelskiego, gdzie miał odebrać defiladę VI Brygady Jazdy.

Na stacji kolejowej w Bełżcu oczekiwał na niego reprezentacyjny powóz dowódcy Pułku Ułanów Jazłowieckich wraz z asystą konną pułkownika Rómmla, dowódcy brygady i oficerów.

Z naczelnym wodzem Józefem Piłsudskim przybył również dowódca VI armii gen. Stanisław Haller.
Kaplica NS Pana Jezusa i pomnik poległych żołnierzy WP w czasie obrony Polski 19 września 1939 w Bełżcu.jpg
Autor: Komkomko, Licencja: CC BY-SA 4.0
Kaplica Najświętszego Serca Pana Jezusa – Pomnik Wdzięczności za ocalenie Bełżca w czasie II wojny światowej i obok – pomnik poległych żołnierzy Wojska Polskiego w czasie obrony Polski przed niemieckimi najeźdźcami podczas II wojny światowej, 19 września 1939 r. w Bełżcu. Dawny cmentarz wojenny z okresu II wojny światowej i okupacji niemieckiej w Polsce 1939-1945. Przy ulicy Lwowskiej w Bełżcu. „Pomnik wdzięczności za ocalenie Bełżca w latach okupacji: 1939 – 1944, oraz poległych tutaj żołnierzy” (napis na tablicy pamiątkowej).
1 Belzec. Jałowiec pospolity o obw 92 cm. Pomnik przyrody.jpg
Autor: Komkomko, Licencja: CC BY-SA 4.0
Bełżec. Jałowiec pospolity (Juniperus communis) o obwodzie 92 cm i wysokość 7,5 m. Pomnik przyrody. Liczący około 200 lat. W 2008 roku został jednym z laureatów plebiscytu „Siedmiu atrakcji Zamojszczyzny”.
Bełżec, cerkiew św. Bazylego (HB1).jpg
Autor: Henryk Bielamowicz, Licencja: CC BY 3.0
wieś Bełżec, cerkiew św. Bazylego
SA134-018.jpg
Autor: Janusz J., Licencja: CC BY-SA 4.0
Stacja Bełżec
Belzec lubelskie wiec droga na Zamosc.JPG
Autor: Yarek shalom, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Bełżec – droga w kierunku Zamościa.
Bełżec Tablica Sprawiedliwi wśród Narodów Świata z Bełżca. Righteous Among the Nations from Bełżec plaque.jpg
Autor: Razdwaitrzy, Licencja: CC BY-SA 4.0
Bełżec. Tablica Sprawiedliwi wśród Narodów Świata z Bełżca, Polska. Tablica pamięci znajduje się w szkole w Bełżcu, województwo lubelskie, Polska.

Sprawiedliwi wśród Narodów Świata z Bełżca, Polska: 1. Julia Pępiak, która uratowała Salomeę Helman z córką Bronią. W czasie niemieckiej okupacji Polski 1939-1945 i Holocaustu. Julia Pępiak otrzymała tytuł Sprawiedliwy wśród Narodów Świata nadawany przez Jad Waszem w Jerozolimie. 2. Cecylia i Maciej Brogowscy – od 1941 roku do wyzwolenia Bełżca, części Polski spod okupacji niemieckiej w 1944 roku, ukrywali przed niemieckim Gestapo i SS, żydowską dziewczynkę Irenę Sznycer. Dziecko przywieziono na prośbę rodziców z Warszawy przez Ksawerę Brogowską i Marię Leszczyńską. Po wojnie Irena Sznycer wyjechała do Izraela. Małżeństwo Brogowskich otrzymało pośmiertnie tytuł Sprawiedliwych Wśród Narodów Świata przez Jad Waszem w Jerozolimie w 2008 roku na ręce ich córki Marii.

3. Nieznana (anonimowa) kobieta z Bełżca, która narażając swoje życie, jesienią 1942 roku uratowała przed niemieckim żołnierzem z SS, żydowskiego chłopca Henryka Zvi Luft, mówiąc, że chłopiec jest jej rodziną.
Belzec lubelskie wies OSP.JPG
Autor: Autor nie został podany w rozpoznawalny automatycznie sposób. Założono, że to Yarek shalom (w oparciu o szablon praw autorskich)., Licencja: CC-BY-SA-3.0
autor: Yarek shalom 20:55, 25 October 2006 (UTC)yarek shalom