Bełz

Bełz
Белз
Ilustracja
Ratusz
HerbFlaga
HerbFlaga
Państwo

 Ukraina

Obwód

 lwowski

Rejon

czerwonogrodzki

Burmistrz

Ołeksij Makuch

Powierzchnia

5,85 km²

Populacja (2019)
• liczba ludności


2267[1]

Nr kierunkowy

+380 3257

Kod pocztowy

80062–80063

Położenie na mapie obwodu lwowskiego
Mapa konturowa obwodu lwowskiego, u góry znajduje się punkt z opisem „Bełz”
Położenie na mapie Ukrainy
Ziemia50°22′N 24°00′E/50,366667 24,000000
Strona internetowa
Portal Ukraina
Herb Bełza, 1508
Herb Bełza, 1772

Bełz (ukr. Белз, jid. בעלז) – miasto na Ukrainie, w obwodzie lwowskim, w rejonie czerwonogrodzkim, położone nad rzekami Sołokiją i Rzeczycą, 4 km w linii prostej od granicy z Polską.

Historia

Lokacja miasta na prawie magdeburskim nastąpiła 5 października 1377 z nadania księcia Władysława Opolczyka. Bełz był stolicą Księstwa Bełskiego Rusi Czerwonej i województwa bełskiego I Rzeczypospolitej. Miasto królewskie położone było w XVI wieku w województwie bełskim[a][2]. Miejsce obrad sejmików województwa bełskiego od XVI wieku do pierwszej połowy XVIII wieku[3]. Bełz uzyskał prawo składu w 1377 roku[4]. Miejsce popisów szlachty województwa bełskiego I Rzeczypospolitej[5]. Miasto wchodziło w skład starostwa grodowego bełskiego na początku XVIII wieku[6]. Następnie został zajęty przez Austrię podczas I rozbioru Polski (1772) i wszedł w skład Królestwa Galicji i Lodomerii. Do 1914 roku linia kolejowa oraz przejście graniczne między C.K. Monarchią Austro-Węgier (Galicją) i Cesarstwem Rosji. W momencie wybuchu I wojny światowej, ludność Bełza liczyła 6100 mieszkańców, w tym 3600 Żydów, 1600 Ukraińców i 900 Polaków[7]. Do 1951 roku znajdowało się w Polsce, w województwie lubelskim, w powiecie hrubieszowskim, siedziba gminy Bełz.

Nazwa

Istnieje kilka wersji pochodzenia nazwy Bełz:

  1. celtycka – 'belz' (woda) lub 'pelz' (potok),
  2. germańska (gocka) – 'pelz' / 'belz' (futrzany, kosmaty, kudłaty)[8].
  3. celtycko-słowiańska (bojkowska) – «белз» lub «бевз» (miejsce błotniste),
  4. słowiańska (staro-ruska) – «бълизь» (miejsce białe, polana wśród ciemnego lasu)[9],
  5. słowiańska (polska) – nazwa 'bełz' jest, według Aleksandra Brücknera, pochodzenia polskiego[10]. Z kolei profesor Jerzy Nalepa uważa, że nazwa ta dotyczy nie tylko miasta, ale także rzeki nad którą Bełz leży. Dziś rzeka ta nosi nazwę Sołokija, ale w dawnych źródłach występuje jako Bełz (Jan Długosz) lub Bełza (źródło z XVI w.). Poza tym znane są dwa potoki o nazwie Bełżec w dorzeczu górnego Bugu oraz miejscowość Bełżec.

Z analizy statystycznej częstości występowania nazw miejscowych wynika, że nazwa ma genezę zachodniosłowiańską. Na terenie zachodniosłowiańskim o wiele częściej występują pokrewne nazwy np. Bełzów, Bełżyce. Oprócz nazw miejscowych pojawiają się w zachodniej Słowiańszczyźnie nazwy osobowe typu Bełza.

Demografia

  • 1914 – 6017 mieszkańców, z tych 1153 rz.kat., 1460 gr.kat., 3404 izraelitów[11].

Historia

Grody czerwienskie.png
Bełz w 1847, litografia

Najdawniejsza przynależność miejscowości w historiografii nie jest do końca ustalona. Bełz położony jest na obszarze Roztocza, którym w starożytności władali indoeuropejscy Lugiowie[12] (w późniejszym okresie ulegli celtyckim wpływom kulturowym, a następnie zostali zgermanizowani), później (II–V w.) wschodniogermańscy Goci[13][14], zeslawizowani Sarmaci (Biali Chorwaci)[15] i lechickie zachodniosłowiańskie plemię – Lędzianie[16]. Według Nestora tereny na wschód od Sanu w pierwszej połowie IX wieku zamieszkiwali Radymicze, po czym przemieścili się w rejon położony między Dnieprem, Desną a Sożem; w 885 roku przyłączeni do Rusi Kijowskiej przez księcia ruskiego Olega. Według Nestora Radymicze oraz Wiatycze mieli pochodzić od Lachów i być Lachami[17][18][19].

Inne źródła (m.in. Gesta Hungarorum) podają, że w 892 roku gród Przemyśl i okoliczne tereny opanował książę morawski Świętopełk I i wcielił je do Państwa wielkomorawskiego, po czym ok. 898 roku zajęli je Madziarzy pod wodzą Arpada[20]. Historia ziem nad Sanem i Bugiem obejmujących Grody Czerwieńskie jest niejednoznaczna i niepewna, dokument praski sugeruje, że po 955 roku podlegały one państwu czeskiemu, natomiast w latach 70. X wieku najprawdopodobniej wchodziły w skład państwa Mieszka I. Zamieszkujący ten teren Lędzianie[b] stanowili zaporę przed parciem Rusi na zachód. Świadczy o tym system obronny Lędzian skierowany w kierunku południowo-wschodnim, w którym kluczową rolę odgrywały Czerwień (obecnie Czermno) i Bełz oraz zaplecze gospodarcze położone na zachodnim brzegu Huczwy[21].

Wykorzystując zerwanie sojuszu polsko-czeskiego i najazd Ottona II na Polskę w 979 roku, książę kijowski Włodzimierz Wielki w 981 roku zagarnął cały obszar zamieszkany przez Lędzian[21].

Źródłem mającym tu największą wagę jest zapiska Powieści Dorocznej pod rokiem 981[22];

W leto 6489 ide Wołodimer’ k Liachom’ i zaja grady ich: Peremyszl’, Czerwien’, i iny grady jeże sut’ do sego dnie pod’ Rusiu. W sem że letie i Wiaticzi pobiedi i wiezłożi na nia dan’ ot niaouga, jakoże otci (otec) jego imasze.

Co w polskim tłumaczeniu brzmi następująco[23];

Roku 6489 [981]. Poszedł Włodzimierz ku Lachom i zajął grody ich: Przemyśl, Czerwień i inne grody, które do dziś dnia są pod Rusią. Tegoż roku i Wiatyczów zwyciężył i nałożył na nich dań od pługa, jaką i ojciec jego brał.

W czasie wyprawy wojennej na Kijów w 1018 r. odbił je król Bolesław Chrobry. Jednak już w 1030 r. wareskie wojska Rurykowiczów zagarnęły Bełz, a w następnym roku Jarosław Mądry przy udziale Haralda III inne grody Lachów[24] aż po San. Z tego samego roku pochodzi ostatnia wzmianka o Grodach Czerwieńskich:

Roku 6539 [1031]. Jarosław i Mścisław zebrali wojów mnogich, poszli na Lachów i zajęli Grody Czerwieńskie znowu, i spustoszyli ziemię lacką, i mnóstwo Lachów przywiedli, i rozdzielili ich. Jarosław osadził swoich nad Rosią, i są do dziś.

Bełz pozostał w granicach Rusi Kijowskiej do 1170 r. W tym roku wskutek rozdrobnienia feudalnego Rusi powstało udzielne Księstwo bełskie. Od 1234 r. w składzie Księstwa halicko-wołyńskiego. W 1352 r. Ludwik Węgierski został ranny podczas oblężenia miasta[25]. W 1366 r. Bełz włączono jako lenno do Korony Królestwa Polskiego pod nazwą Księstwo Chełmsko-Bełskie. W latach 1370–1377 w granicach Wielkiego Księstwa Litewskiego. Na 1377 r. datuje się lokacja miasta Bełza na prawie magdeburskim[26]. W latach 1378–1387 Ruś Czerwona znajdowała się pod przejściową jurysdykcją Węgier.

W 1382 r. książę Władysław Opolczyk wywiózł łaskami słynący obraz Czarnej Madonny (Matki Boskiej Częstochowskiej) z bełskiego Zameczku na Jasną Górę do Częstochowy. Legenda głosi, że autorem obrazu był św. Łukasz Ewangelista, który namalował go na blacie stołu w domu Marii w Nazarecie. W późniejszych wiekach ikona ta miała być przeniesiona do Konstantynopola, a stamtąd trafiła na Ruś Halicką. Podczas walk polsko-węgiersko-ruskich w XIV w. obraz, wykonany na deszczułkach lipowych, został ukryty na zamku Bełz, gdzie odnalazł go książę Władysław Opolczyk.

W latach 1387–1462 Bełz znajdował się pod jurysdykcją książąt mazowieckich, jako lenno polskie. W 1462 r. włączony bezpośrednio do województwa bełskiego Królestwa Polski w ramach Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Od XV – XVIII w. miasto było siedzibą sądów szlacheckich: ziemskiego i grodzkiego[27]. W 1499 i 1502 r. Bełz przeżył dwa najazdy tatarskie pustoszące miasto. Z tego powodu do 1620 roku Bełz był obwarowany potrójnymi wałami z czterema bramami miejskimi: Lwowską, Sokalską, Lubelską i Zamojską.

Bełz odpadł od Polski już w I rozbiorze, zagarnięty przez Austrię, które stworzyła na tym obszarze jednostkę administracyjną pod nazwą Galicja i Lodomeria. Z ważniejszych wydarzeń historii XIX w. w Bełzie należy odnotować dwa: w 1817 r. rebbe-cadyk Sholom Rokeach założył bełską dynastię chasydzką, a w 1884 r. przez miasto poprowadzono kolej żelazną Jarosław-Rawa Ruska-Sokal.

W okresie walk o niepodległość miasto zostało okrążone przez oddziały Ukraińskiej Armii Halickiej. Od 27 stycznia do 16 maja trwała czteromiesięczna obrona miasta przez wojska polskie pod dowództwem płka Leona Berbeckiego oraz cywilnych mieszkańców, w tym bełską młodzież[28]. Oblężenie miasta zostało zdjęte w trakcie polskiej wiosennej ofensywy. Po zakończeniu wojny polsko-ukraińskiej Bełz oficjalnie włączono w skład II Rzeczypospolitej, jako miejscowość gminna w powiecie sokalskim województwa lwowskiego.

Po wybuchu II wojny światowej, w toku kampanii wrześniowej 28 września 1939 r. miasto zostało zajęte przez Armię Czerwoną, na początku października przekazane Niemcom na mocy postanowień tajnego protokołu do paktu Ribbentropp-Mołotow. Większość miejscowych Żydów została wymordowana po przewiezieniu do obozu zagłady w Bełżcu. W nocy z 24 na 25 marca 1944 r. miał miejsce atak Ukraińskiej Powstańczej Armii (UPA) na Bełz, w czasie którego zamordowano ponad 100 Polaków[29]. 20 lipca 1944 r. miasto zostało zdobyte przez wojska radzieckie 1 Frontu Ukraińskiego; 2/3 zabudowy miasta uległo zniszczeniu[30].

W latach 1944–1951 miasto znajdowało się na terytorium pojałtańskiej Polski. Gmina Bełz przyłączona do powiatu hrubieszowskiego w województwie lubelskim. W 1946 r. na mocy umowy międzyrządowej nastąpiło przesiedlenie części ludności ukraińskiej na tereny Ukraińskiej SRR. W związku z nieustającą działalnością oddziałów partyzanckich UPA, pozostałe na miejscu rodziny polsko-ukraińskie wysiedlono na tzw. Ziemie Odzyskane w ramach Akcji „Wisła” rok później.

15 lutego 1951 r. miasto znalazło się w granicach Ukraińskiej SRR w ramach wymiany terenów granicznych. W zamian za Sokalszczyznę Polska otrzymała miasteczko Ustrzyki Dolne i ziemie w Bieszczadach. Powodem były złoża węgla na Sokalszczyźnie i połączenie kolejowe Rawa Ruska-Sokal, za co Polsce przekazano tereny ubogie w substancję architektoniczno-zabytkową, o nieurodzajnych glebach i z wyeksploatowanymi złożami ropy. Przesiedlenie ludności polskiej nastąpiło jesienią (październik–listopad).

Do 1991 r. Bełz pod niezmienioną nazwą znajdował na terytorium Ukraińskiej SRR, a od 1991 r. – niepodległej Ukrainy (rejon sokalski, obwód lwowski).

Żydzi w Bełzie

Po upadku Kaganatu Chazarskiego w końcu X w. do grodu przybyli pierwsi wyznawcy judaizmu, Karaimi, zajmujący się handlem. Pod koniec średniowiecza (ok. XIV w.) w Bełzie istniał kahał żydowski (aszkenazyjski). W 1665 roku gmina żydowska uzyskała równouprawnienie w prawach i obowiązkach miejskich[9].

W XIX w. Bełz zasłynął jako ośrodek chasydzki z własną dynastią cadyków, która nieformalnie przewodziła Żydom galicyjskim. Pierwszym Belzer Rebbe był Sholom Rokeach, zwany Sar Shalom (uczeń Jakuba Icchaka Horowica z Lublina), w latach 1817–1855. Kolejnymi Belzer Rebbe mieszkającymi w Bełzie byli: Yehoshua Rokeach (1855–1894), Yissachar Dov Rokeach (I) (1894–1926) i Aharon Rokeach (1926–1957), który w 1944 r. dotarł, via Budapeszt i Stambuł, do Palestyny, gdzie w mieście Tel Awiw odbudował bełską dynastię chasydzką. Obecny piąty Belzer Rebbe, Yissachar Dov Rokeach (II), urodzony w 1948 r. w Izraelu, mieszka w Jerozolimie[31].

Słynna żydowska piosenka w języku jidisz Mayn Sztetele Belz nie dotyczy, wbrew rozpowszechnionemu przekonaniu, Bełza, lecz miasta Bălţi (Bielce) na terenie obecnej Mołdawii. Nazwa tego miasta w jidysz brzmiała בעלץ – Belc. W Bielcach urodziła się Iza Kremer, słynna śpiewaczka pochodzenia żydowskiego, pierwsza wykonawczyni specjalnie dla niej napisanego utworu[32].

W 1910 r. w Bełzie żyło 3625 Żydów, którzy stanowili 60,2% mieszkańców Bełza.

Przed zajęciem miasta przez Niemców w 1941 roku, duża część Żydów uciekła wraz z Armią Czerwoną. Niemcy utworzyli w mieście obóz pracy przymusowej. Znaleźli się w nim Żydzi z Bełza i okolicznych miejscowości. W maju 1942 roku znajdowało się w Bełzie 1540 Żydów. 2 czerwca 1942 roku około 1000 osób zostało przewiezionych do Hrubieszowa, a następnie do obozu zagłady w Sobiborze. We wrześniu 1942 pozostali w mieście Żydzi zostali zamordowani w Sobiborze[33].

Zabytki

Bełskie zabytki[34]:

  • Kaplica Snopkowskich lub Baszta Ariańska(ukr.) – najstarsza budowla miasta pochodząca z 1606 r. Ma formę niskiej, sześciobocznej wieży o grubych ścianach ceglanych, nieotynkowanych, i obszernych podziemiach ze sklepieniami beczkowymi. W tradycji lokalnej uważana jest za dawny zbór ariański (stąd obecna nazwa), choć źródła nie potwierdzają obecności arian w Bełzie. Prawdopodobnie była to pierwotnie kaplica cmentarna (stoi na terenie starego cmentarza bełskiego, zlikwidowanego w XVIII w.), postawiona z fundacji chorążego bełskiego Andrzeja Snopkowskiego. W XVIII w. mieściła archiwum miejskie, później bywała wykorzystywana jako skład.
  • Ratusz miejski(ukr.), dawny klasztor dominikanów. Klasztor został założony przez księcia Władysława Opolczyka i funkcjonował do XVIII w., kiedy to został zlikwidowany przez władze austriackie w 1784 r. w ramach tzw. reform józefińskich, a budynki przekazano miejscowej parafii. Dwukondygnacyjna budowla na planie prostokąta z charakterystyczną wieżą zegarową. Wieża nakryta czterospadowym dachem z ażurową sygnaturką, ozdobiona narożnymi parami pilastrów, belkowaniami i profilowanymi gzymsami. W jej wnętrzu odkryto w 2004 r. malowidło z XVIII wieku, przedstawiające sceny rodzajowe z życia zakonników dominikańskich.
  • Kościół klasztorny Wniebowzięcia NMP z połowy XVI wieku. Główny i najstarszy kościół rzymskokatolicki Bełza, centrum życia religijnego miasta w obrządku łacińskim. Od 1784 r. służył jako kościół parafialny. Został zniszczony w czasie ataku oddziału UPA na Bełz w nocy z 24 na 25 marca 1944 r.[35] Zachowały się jedynie fragmenty ścian wzmocnionych szkarpami oraz część półokrągłej apsydy. Kościół pierwotnie łączył się z klasztorem dominikanów, tworząc jeden wielki zespół klasztorny.
  • Cerkiew greckokatolicka św. Paraskiewy(ukr.) – cerkiew cmentarna z XVII w., rozbudowana w 1863 r. i 1906 r. Pierwotnie stała we wsi Prusinów koło Bełza, w XVIII w. została przeniesiona w obecne miejsce. Zamknięta po II wojnie światowej, w 1977 r. odrestaurowana z przywróceniem pierwotnego wyglądu i zamieniona w muzeum ateizmu. W 1991 r. zwrócona grekokatolikom. Jest to budowla dwudzielna. Posiada nawę nakrytą dużą, spłaszczoną kopułą na ośmiobocznym bębnie oraz pięciobocznie zamkniętym prezbiterium. Ściany i dachy pokrywa gont. Obok cerkwi znajduje się drewniana dzwonnica z XIX w. z odkrytą galeryjką pod czterospadowym dachem.
  • Kościół rzymskokatolicki na Zameczku, obecnie cerkiew prawosławna św. Mikołaja. Kościół został postawiony na miejscu starszych budowli w 1926 r. Stoi na terenie dawnego zamku bełskiego, na którego terenie w średniowieczu stała kaplica prawosławna z obrazem Madonny, przeniesionym następnie do Częstochowy i znanym dziś jako Matka Boska Częstochowska. Do 1951 r. kościół był celem pielgrzymek ze względu na kopię obrazu Matki Boskiej Częstochowskiej, zwanej też lokalnie Zameczkową, która współcześnie znajduje się w kościele w Tarnoszynie. Po przesiedleniu z tych terenów Polaków, w latach 1951–1992 kościół był nieużywany, a następnie przekazany został miejscowej wspólnocie prawosławnej. Jest budowlą trójnawową, na planie krzyża, z krótkim transeptem i wielobocznie zamkniętym prezbiterium, oraz wystrojem eklektycznym, łączącym elementy neoromańskie, neogotyckie i neobarokowe. Przy kościele znajduje się Wieża Mariacka, wzniesiona w 1933 r. z okazji 550 rocznicy przeniesienia obrazu Matki Bożej do Częstochowy, oraz kaplica odpustowa św. Walentego z 1935 r.
  • Kościół rzymskokatolicki św. Mikołaja(ukr.) przy klasztorze dominikanek, potocznie nazywany przez mieszkańców kościołem podominikańskim, obecnie cerkiew greckokatolicka pod tym samym wezwaniem. Zespół kościoła i klasztoru dominikanek został ufundowany przez Zofię Chodkiewiczównę w 1647 r. i wzniesiony po 1653 r. Pierwotne zabudowania drewniane zostały w 1743 r. zastąpione przez murowane budowla w stylu barokowym. W 1784 r. klasztor został zlikwidowany, a kościół przekazany grekokatolikom. Świątynia była przebudowywana w 1861 r., między 1945 r. a 1951 r. służyła jako rzymskokatolicki kościół parafialny, po przesiedleniu Polaków świątynia została sprofanowana poprzez urządzenie w jej murach magazynu. Od 1991 r., po generalnym remoncie, służy ponownie jako cerkiew. Budynek kościoła ma charakter trójnawowej bazyliki na planie prostokąta z pięciobocznie zamkniętym prezbiterium. Ściany boczne od wschodu wzmocnione są szkarpami. Fasadę zdobi ryzalit z pilastrami i profilowanymi gzymsami, zwieńczony krzywoliniowym frontonem z wolutami. W niszach pomiędzy pilastrami znajdują się kamienne rzeźby przedstawiające cztery święte katolickie. Po bokach budynku głównego stoją dwie, cofnięte ku tyłowi wieże o trzech kondygnacjach, nakryte barokowymi hełmami. We wnętrzu świątyni znajduje się m.in. ikonostas wykonany w 1893 r. w Monachium na wzór ikonostasu katedry przemyskiej. W kościele do 1951 r. znajdował się, otoczony kultem, wizerunek Matki Boskiej Bełskiej, wykonany w XVII w. we lwowskiej pracowni Fedora Seńkowicza, znajdujący się obecnie w kościele parafialnym NMP Królowej Polski w Ustrzykach Dolnych. Do świątyni przylega dwukondygnacyjny budynek klasztorny, w pobliżu stoi dzwonnica zwieńczona kopułą na ośmiobocznym bębnie z 1906.
  • Szpital miejski, dawny klasztor felicjanek z II połowy XIX w., w którym w 1951 r. mieścił się polski sztab akcji przesiedleńczej (Akcja H-T), którym kierował gen. Aleksander Zawadzki.
  • Bożnica towarzystwa dobroczynnego „Iszre Lew”, zbudowana w 1909 r.
  • Budynek mykwy, jedyna pozostałość po Synagodze Wielkiej, zniszczonej przez Niemców w czasie II wojny światowej, podobnie jak i inne żydowskie domy modlitwy w Bełzie.
  • Cmentarz żydowski (kirkut), założony w 1790 r., z którego ocalało kilkadziesiąt nagrobków, w tym trzy macewy bełskich cadyków ze słynnej chasydzkiej dynastii Rokeach.
  • pozostałości murów obronnych.
  • Tzw. Baszta Ariańska

    Tzw. Baszta Ariańska

  • Ratusz miejski z (widocznymi po prawej stronie) ruinami kościoła dominikańskiego

    Ratusz miejski z (widocznymi po prawej stronie) ruinami kościoła dominikańskiego

  • Ruiny kościoła dominikańskiego w zbliżeniu

    Ruiny kościoła dominikańskiego w zbliżeniu

  • Dawny kościół rzymskokatolicki na Zameczku, obecnie cerkiew prawosławna pw. św. Mikołaja

    Dawny kościół rzymskokatolicki na Zameczku, obecnie cerkiew prawosławna pw. św. Mikołaja

  • Kaplica św. Walentego

    Kaplica św. Walentego

  • Cerkiew greckokatolicka pw. św. Paraskewy

    Cerkiew greckokatolicka pw. św. Paraskewy

  • Dawny kościół klasztorny dominikanek, obecnie cerkiew greckokatolicka pw. św. Mikołaja,

    Dawny kościół klasztorny dominikanek, obecnie cerkiew greckokatolicka pw. św. Mikołaja,

  • Dom Ludowy i biblioteka w Bełzie, dawny klub ułański

    Dom Ludowy i biblioteka w Bełzie, dawny klub ułański

  • Synagoga w Bełzie

    Synagoga w Bełzie

  • Dawna bożnica towarzystwa dobroczynnego „Iszre Lew”

  • Macewy cadyków z rodu Rokeach

    Macewy cadyków z rodu Rokeach

Ludzie związani z Bełzem

Lew Halicki
Jakub Sobieski
Yissachar Dov Rokeach (I)
  • Wasylko Romanowicz (1203–1269), książę bełski w latach 1207–1211
  • Daniel Halicki (1201–1264), książę bełski w latach 1234–1245
  • Lew Halicki (1228–1301), książę bełski w latach 1245–1264
  • Jerzy I Halicki (1247–1308), książę bełski w latach 1264–1301
  • Bolesław Jerzy II (1310–1340), książę bełski w latach 1323–1340
  • Jerzy Narymuntowicz (1326–1398), książę bełski w latach 1340–1377
  • Władysław Opolczyk (1326–1401), książę, wielkorządca Rusi Czerwonej w latach 1377–1378
  • Siemowit IV (1352–1426), książę bełski w latach 1388–1426
  • Kazimierz II (1396–1442), książę bełski w latach 1434–1442
  • Jan Kamieniecki (1463–1513), starosta bełski w latach 1502–1513
  • Jan Magiera z Przewodowa h. Szeliga, kasztelan bełski w latach 1457–1464
  • Jerzy Krupski (1472–1548), starosta bełski w latach 1502–1519, kasztelan bełski (1513–1515), wojewoda bełski (1533-48)
  • Mikołaj Sieniawski (1489–1569), wojewoda bełski w latach 1542–1569
  • Jan Firlej (1521–1574), wojewoda bełski w latach 1556–1574
  • Jan Zamoyski (1542–1605), starosta bełski w latach 1580–1605
  • Rafał Leszczyński (1579–1636), wojewoda bełski w latach 1619–1636
  • Jakub Sobieski (1580–1646), wojewoda bełski w latach 1638–1646
  • Dymitr Jerzy Wiśniowiecki (1631–1682), wojewoda bełski w latach 1660–1682
  • Adam Mikołaj Sieniawski (1666–1726), wojewoda bełski w latach 1692–1710
  • Stanisław Mateusz Rzewuski (1642–1728), wojewoda bełski w 1728 roku
  • Stanisław Szczęsny Potocki (1753–1805), starosta bełski w latach 1785–1805
  • Florian Ziemiałkowski (1817-1900), polski działacz niepodległościowy, austriacki minister dla Galicji 1873-1888, honorowy obywatel Bełza
  • Jaakow Fichman (1881–1958), żydowski poeta i krytyk literacki
  • Jakub Dymitrowski (1886–1941), ksiądz rzymskokatolicki, dziekan bełski w latach 1925–1941
  • Jakub Piotr Frostig (1896–1959), psychiatra
  • Szolem Rokeach (1721-1858), pierwszy rabin w Bełzie, założyciel dynastii cadyków bełskich

Literatura piękna

Zobacz też

Uwagi

  1. ↑ W 1910 roku w mieście sytuacja wyznaniowa kształtowała się następująco: Żydzi – 60%, osoby wyznania rzymskokatolickiego i greckokatolickiego – po 20%.
  2. ↑ Być może także Biali Chorwaci.

Przypisy

  1. ↑ Чисельність наявного населення України на 1 січня 2019 року. Державна служба статистики України. Київ, 2019. стор.51
  2. ↑ Zenon Guldon, Jacek Wijaczka, Skupiska i gminy żydowskie w Polsce do końca XVI wieku, w: Czasy Nowożytne, 21, 2008, s. 173.
  3. ↑ Wojciech Kriegseisen, Sejmiki Rzeczypospolitej szlacheckiej w XVII i XVIII wieku, Warszawa 1991, s. 32.
  4. ↑ Stan Lewicki, Historja handlu w Polsce na tle przywilejów handlowych: (prawo składu), Warszawa 1920, s. 136.
  5. ↑ Antoni Sozański, Wykład politycznej geografii, rządu i administracyi dawnej Polski przy końcu istnienia całego państwa (1648–1772), Kraków 1889, s. 6.
  6. ↑ Wiesław Bondyra, Własność ziemska w województwie bełskim w czasach saskich, Lublin 2015, s. 33.
  7. ↑ Dr Mieczysław Orłowicz. Ilustrowany Przewodnik po Galicyi. Lwów 1919.
  8. ↑ https://web.archive.org/web/20080406160652/http://listserv.linguistlist.org/cgi-bin/wa?A2=ind0212c&L=lowlands-l&P=561 Germanic Lowlands languages.
  9. ↑ a b Dr Fryderyk Papée, Zabytki przeszłości miasta Bełza. Lwów 1884.
  10. ↑ Aleksander Brückner, Słownik etymologiczny języka polskiego, Warszawa: Wiedza Powszechna, 1993, s. 20, ISBN 83-214-0410-3, OCLC 833971681.
  11. ↑ Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkiem Księstwem Krakowskiem na rok 1914. Lwów: drukarnia Władysława Łozińskiego, 1914, s. 494.
  12. ↑ Gaius Cornelius Tacitus, De Origine et situ Germanorum.
  13. ↑ https://web.archive.org/web/20090924004421/http://www.pan-ol.lublin.pl/biul_5/art_505.htm Hrubieszowskie w dobie panowania Gotów.
  14. ↑ Andrzej Kokowski, Archeologia Gotów. Goci w Kotlinie Hrubieszowskiej, Lublin 1999.
  15. ↑ Kazimierz Godłowski, Z badań nad rozprzestrzenieniem się Słowian w V-VII w. n.e., Kraków 1979.
  16. ↑ Magdalena Mączyńska: Wędrówki Ludów. Kraków, 1996.
  17. ↑ August Bielowski Monumenta Poloniae Historica, podane za Małopolska, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VI: Malczyce – Netreba, Warszawa 1885, s. 39.
  18. ↑ Nestor nie zaliczał Lachów do ogólnej nazwy „Słowian” przez którą rozumiał (zgodnie z dzisiejszą terminologią) „Słowian wschodnich”. Dla niego Lachowie (Lędzianie) byli to Słowianie polscy (jako odrębna grupa), podobnie traktował Słowian naddunajskich i Słowian morawsko-czeskich, których nie zaliczał do „Słowian”, poprzez tę nazwę rozumiejąc plemiona „wschodniosłowiańskie”. Henryk Paszkiewicz Początki Rusi, Kraków 1996, s. 60–86, 400-416.
  19. ↑ Kwestią dyskusyjną jest pierwotne miejsce zasiedlania przez Lachów w ówczesnych granicach Polski. Według Nestora „sowieni że owi priszedsze siedosza na Wisle, i prozwaszasja lachowie, a ot tiech lachow prozwaszasja polanie, lachowie druzii luticzi, ini mazowszanie, ini pomorianie”, co w przełożeniu na język polski brzmi:„Gdy bowiem Włosi naszli na Słowian naddunajskich i osiadłszy pośród nich ciemiężyli ich, to Słowianie ci przyszedłszy, siedli nad Wisłą i przezwali się Lachami, a od tych Lachów przezwali się jedni Polanami, drudzy Lachowie Lutyczami, inni Mazowszanami, inni – Pomorzanami”. Powieść minionych lat tłumaczenie profesora Franciszka Sielickiego z 1968, s. 212. W związku z powyższym jasno wynika, że zarówno rejon Warty (Polanie), dolnej Odry (Lutycy), jak i środkowej Wisły (Mazowszanie i dolnej Wisły (Pomorzanie)) dopiero w okresie późniejszym zostały objęte nazwą „Lachy”. Najprawdopodobniejszy rejon pierwotnego osiedlenia Lachów to albo centralna Polska: ziemia sieradzka i łęczycka, lub okolice takich miast jak: Sandomierz, Lublin, Przemyśl. Henryk Paszkiewicz, Początki Rusi, Kraków 1996, s. 403–404.
  20. ↑ Witold Chrzanowski, Kronika Słowian, tom 1: Rzesza Wielkomorawska i Kraj Wiślan, Wyd. Egis, Kraków 2008 ISBN 978-83-7396-702-1.
  21. ↑ a b Jan Buraczyński, Roztocze – dzieje osadnictwa, Lublin 2008, s. 45–47.
  22. ↑ Za tekstem zawartym w wydaniu internetowym Połnoje sobranije russkich letopisiej, t. I., Leningrad 1926–1928.
  23. ↑ F. Sielicki, Najstarsza Kronika Kijowska. Powieść Minionych Lat, Wrocław 2005.
  24. ↑ „Laesa, Laesar, Leasum, Lesum, Laesom” są to normańskie określenia Lachów nadsańskich z okresu wyprawy Haralda III z 1031 znajdujące się w Sadze o Haraldzie Hardrada. [w:] Kwartalnik historyczny. t. 108, wyd. 1-3. Towarzystwo Historyczne 2001.
  25. ↑ Łeontij Wojtowycz: Polśkyj korol Kazymyr III i borot’ba za spadszczynu Romanowycziw. W: Wisnyk Lwiwśkoho uniwersytetu. Serija istoryczna, ed. 46, 2011, s. 37. (ukr.).
  26. ↑ Władysław II Opolczyk (Ruski, Naderspan).
  27. ↑ M. Pawlikowski, Sądownictwo grodzkie w przedrozbiorowej Rzeczypospolitej, Strzałków 2012, tenże, Sądownictwo ziemskie w przedrozbiorowej Rzeczypospolitej, Strzałków 2012.
  28. ↑ Mieczysław Buziewicz: Stąd nasz ród! Bełz, Krystynopol, Ostrów, Sokal, Uhnów, Waręż „Akcja HT-1951”. Ustrzyki Dolne: 2001, s. 33–46.
  29. ↑ Szczepan Siekierka, Henryk Komański, Krzysztof Bulzacki, Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na Polakach w województwie lwowskim 1939–1947, Wrocław: Wydawnictwo Stowarzyszenie Upamiętnienia Ofiar Zbrodni Ukraińskich Nacjonalistów, 2006, s. 998, ISBN 83-85865-17-9, OCLC 77512897.
  30. ↑ ВОВ-60 – Сводки. victory.mil.ru. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-08-10)]..
  31. ↑ http://www.jewishgen.org/Rabbinic/infofiles/biblio8.htm Yitskhak Shlomo Yodlov, Sefer Yikhus Belz (The Lineage Book of the Grand Rabbis of Belz). Jerusalem 1984.
  32. ↑ Isa Kremer. jmwc.org. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-07-09)]..
  33. ↑ Belz, [w:] Shumel Spector, Geoffrey Wigoder (red.), Encyclopedia of Jewish Life Before and Durinfg the Holocaust, New York 2001, s. 115.
  34. ↑ Grzegorz Rąkowski, Przewodnik po Ukrainie Zachodniej. Część III. Ziemia Lwowska, Wydawnictwo Rewasz, 2007, s. 175–181, ISBN 978-83-89188-66-3.
  35. ↑ Siekierka, Komański, Bulzacki, op. cit., s. 998.

Linki zewnętrzne

Miasta obwodu lwowskiego

Flag of Lviv Oblast.svg

Miasta wojewódzkie Rzeczypospolitej
Prowincja wielkopolska
Prowincja małopolska
Wielkie Księstwo Litewskie
Inflanty

Herb Rzeczypospolitej Obojga Narodow.svg

Powiat sokalski (1920–1939)
  • Siedziba powiatu – Sokal
Przynależność wojewódzka
Miasta / Prawa miejskie (1920–34 →)
Miasteczka (1920–34)
Gminy miejskie (1920–39)
Gminy wiejskie zbiorowe
(1934–39)
Legenda
  • * częściowo pozostała w Polsce
  • ** częściowo włączona do ZSRR
Powiat hrubieszowski (1867–1975)
Przynależność wojewódzka
Miasta
Gminy wiejskie
(1867−1954 i 1973−75)
Gromady
(1954−72)
  1. ↑ a b w 1940 pozbawione praw miejskich przez okupanta, w 1945 nie uznane za miasto przez władze polskie
  2. ↑ od 1951 w ZSRR
  3. ↑ a b większa część przeszła do ZSRR

Media użyte na tej stronie

Lviv Oblast location map.svg
Autor: RosssW, Licencja: CC BY-SA 4.0
Районы Львовской области с 17 июля 2020 года.
Flag of Lviv Oblast.svg
Flag of Lviv Oblast (Ukraine).
Wikimedia Community Logo.svg
Logo społeczności Wikimedia. Proszę zauważyć, że w przeciwieństwie do większości logotypów związanych z ruchem Wikimedia, to logo nie jest zarejestrowane jako znak towarowy.
Flag of Belz.png
Flag of Belz (Lviv Oblast Ukraine)
UKR Белз COA.png
Harb Belzu, Okręg Lwowski
Herb Rzeczypospolitej Obojga Narodow.svg
Autor: Author: Olek Remesz (wiki-pl: Orem, commons: Orem), Licencja: CC-BY-SA-3.0
Herb Rzeczypospolitej Obojga Narodów - ogólny wzorzec, nie związany z konkretnym przedziałem czasowym, szczególnie w odniesieniu do postaci orła
Belz-litograph-1847.jpg
1847 lithograph of Belz, a town in West Ukraine
Belz National house.jpg
Autor: Водник; uploaded to Commons by Janmad, Licencja: CC BY-SA 2.5
Dom Ludowy w Bełzie, były klub ułański
Belz Chapel saint Valentine.jpg
Autor: Водник; uploaded to Commons by Janmad, Licencja: CC BY-SA 2.5
Kaplica św. Walentego w Bełzie z 1935. Obecnie w kaplicy znajduje się punkt z pamiątkami i kopia ikony Matki Boskiej Częstochowskiej.
St Nicholas Church Belz Zamochok front.jpg
Autor: Mykola Swarnyk, Licencja: CC BY-SA 3.0
Церква Св. Миколая (Київський патріархат) в урочищі Замочок у Белзі. Вигляд спереду.
Belz city coa 1772.png
Autor: Daniel Bonás, Licencja: CC BY-SA 2.5
Coat of arm of Bełz city in 1772.
Belz hasidic synagogue.jpg
The hasidic synagogue in Belz, Ukraine.
Belz Iszre Lew.jpg
(c) Водник z rosyjskiej Wikipedii, CC BY-SA 2.5
Iszre Lew, Bełz. Dawny budynek żydowskiego towarzystwa dobroczynnego "Iszre Lew", obecnie w gestii szkoły budowlanej
Белз .Вежа.JPG
Autor: Neovitaha777, Licencja: CC BY-SA 4.0
To jest zdjęcie miejsca lub budynku wpisanego do Państwowego Rejestru Zabytków Nieruchomych Ukrainy pod numerem: 46-248-0009
Belz Monastery of dominican.jpg
Autor: Водник; uploaded to Commons by Janmad, Licencja: CC BY-SA 2.5
Dawny klasztor dominikanów, obecnie cerkiew grecko-katolicka pw. św. Mikołaja w Bełzie
Grody czerwienskie.png
Autor: Lonio17, Licencja: CC BY-SA 4.0
Grody Czerwieńskie w końcu panowania Bolesława Chrobrego - 1025 r na tle granic państwowych 2010 r
Coat of Arms Belz.svg
Autor: Andrij Greczyło , Licencja: CC BY-SA 4.0
Herb miasta Bełz
Belz Rabbis tombs.jpg
Autor: Водник; uploaded to Commons by Janmad, Licencja: CC BY-SA 2.5
Mogiły bełzkich rabinów, chasydzkie sanktuarium
Belz Town hall.jpg
Autor: Водник; uploaded to Commons by Janmad, Licencja: CC BY-SA 2.5
Ratusz w Bełzie, dawny budynek mieszkalny (z celami mnichów) klasztoru dominikańskiego