Belgijska Wyprawa Antarktyczna

Belgica zakotwiczona w 1898 r. w zatoce, u podnóża Mount William (1515 m n.p.m.)

Belgijska Wyprawa Antarktyczna także Belgica – wyprawa naukowo-badawcza na Antarktykę, trwająca od 16 sierpnia 1897 roku do 5 listopada 1899.

Nazwa ekspedycji pochodzi od belgijskiego statku badawczego Belgica, zakupionego w 1896 roku przez organizatora wyprawy – Adriena de Gerlache’a.

Uznawana za przełom w historii ekspedycji antarktycznych – dokonano wówczas pierwszego zimowania na Antarktydzie i zgromadzono wiedzę kluczową dla dalszych badań antarktycznych w zakresie geologii, meteorologii, glacjologii i oceanografii.

Historia

W 1895 roku Szósty Międzynarodowy Kongres Geograficzny w Londynie przyjął rezolucję wzywającą do zbadania Antarktyki, która była najważniejszym obszarem jeszcze niezbadanym^[1]. Na wezwanie jako pierwsza odpowiedziała Belgia^[1]. W 1895 roku plany ekspedycji przedstawił Belgijskiemu Towarzystwu Geograficznemu młody oficer marynarki belgijskiej Adrien de Gerlache de Gomery (1866–1934)^[1]. Towarzystwo szybko je zaaprobowało i wkrótce rozpoczęto publiczną zbiórkę pieniędzy na sfinansowanie wyprawy^[1]. Patronat nad ekspedycją objął książę Albert a rząd belgijski dołożył 100 tys. franków^[1].

W lipcu 1896 roku de Gerlache zakupił dawny norweski statek wielorybniczy Patria, który został przemianowany na Belgica^[1].

Załoga ekspedycji

Część członków załogi na pokładzie statku „Belgica”, od lewej: Adrien de Gerlache, Fridtjof Nansen, Somers, Danco, Roald Amundsen, Bryde, Van Rysselberghe i Andvord

Wśród członków ekspedycji znalazło się wielu znanych badaczy z wielu krajów^[2]:

• Adrien de Gerlache (1866–1934) – Belg, organizator i komendant wyprawy
• Georges Lecointe (1869–1929) – Belg, kapitan, zastępca komendanta wyprawy, hydrograf
• Roald Amundsen (1872–1928) – Norweg, starszy oficer; Amundsen wiele nauczył się podczas tej wyprawy, m.in. jak zapobiegać szkorbutowi
• Frederick Albert Cook (1865–1940) – Amerykanin, chirurg, antropolog, fotografik
• Henryk Arctowski (1871–1958) – Polak, geolog, oceanograf i meteorolog
• Emile Danco (1869–1898) – Belg, prowadził badania i obserwacje geofizyczne; zmarł podczas zimowania
• Emil Racoviţă (1868–1947) – Rumun, biolog (zoolog i botanik) i speleolog
• Antoni Bolesław Dobrowolski (1872–1954) – Polak, asystent meteorologa
• Jules Melaerts (1876–?) – Belg, trzeci oficer
• Henri Somers (1863–?) – Belg, pierwszy mechanik
• Max Van Rysselberghe (1878–?) – Belg, mechanik
• Louis Michotte (1868–1926) – Belg, kucharz
• Adam Tollefsen (1866–?) – Norweg, marynarz
• Ludvig-Hjalmar Johansen (1872–?) – Norweg, marynarz
• Engelbret Knudsen (1876–1900) – Norweg, marynarz
• Gustave-Gaston Dufour (1876–1940) – Belg, marynarz
• Jean Van Mirlo (1877–1964) – Belg, marynarz
• Carl August Wiencke (1877–1898) – Norweg, marynarz; Wiencke został zmyty z pokładu podczas drogi w kierunku Antarktyki i utonął
• Johan Koren (1877–1919) – Norweg, marynarz, asystent zoologa

Przebieg wyprawy

Trasa wyprawy

16 sierpnia 1897 roku statek Belgica został zwodowany w porcie w Antwerpii i tydzień później wypłynął z portu w Ostendzie^[1]. Zatrzymując się po drodze w portach Funchal, Rio de Janeiro i Montevideo, dotarła 1 grudnia 1897 roku do Punta Arenas, gdzie do wyprawy dołączył Emil Racoviţă^[1]. Następnie Belgica udała się do Argentyny i 14 stycznia 1898 roku zaczęła przeprawę przez Cieśninę Drake’a^[1]. 22 stycznia zerwał się sztorm, norweski marynarz Wiencke został zmyty z pokładu i utonął^[1].

Belgica wpłynęła na wody Hughes Bay i dalej na południe, manewrując pomiędzy licznymi wyspami Cieśniny Gerlache’a^[1]. Wyspy zostały zbadane i nazwane przez uczestników ekspedycji^[1]. De Gerlache i Danco przeprowadzili wówczas pierwszą wyprawę badawczą saniami na Brabant Island^[1].

Wyprawa płynęła dalej na południe przez Neumayer Channel, Cieśninę Bismarcka i Lemaire Channel, statek przekroczył koło podbiegunowe południowe 15 lutego 1898 roku^[1]. 16 lutego dostrzeżono Wyspę Adelajdy i niedługo później Wyspę Aleksandra^[1]. Po półrocznym rejsie 2 marca 1898 roku Belgica została unieruchomiona w krze lodowej na Morzu Bellingshausena^[1]. Uczestnicy wyprawy zostali uwięzieni i zmuszeni do spędzenia zimy w bardzo niesprzyjających warunkach^[3]. Na zewnątrz temperatura dochodziła do –37 °C i wiały bardzo silne i dokuczliwe wiatry^[3]. Statek został przystosowany do zimowania, a na lodzie rozstawiono obóz^[1]. Zaczęto prowadzić również badania z zakresu meteorologii, oceanografii, biologii i magnetyzmu^[1]. Kra z uwięzionym statkiem dryfowała na zachód wzdłuż 70° równoleżnika^[1]. Prawie wszyscy członkowie wyprawy zaczęli cierpieć na szkorbut^[1]. Cook nie zdradzał objawów, stosując dietę z mięsa fok i pingwinów^[1]. Jednego z norweskich marynarzy dopadła mania prześladowcza^[1]. Podczas zimowania, 5 czerwca 1898 roku zmarł chory na serce Emile Danco^[1]. Pomimo licznych prób przełamania lodu, ostateczne uwolnienie statku nastąpiło dopiero 14 marca 1899 roku^[1].

28 marca 1899 roku statek dopłynął do Punta Arenas, a 5 listopada 1899 zawinął do portu w Antwerpii^[1].

• 

  Belgica zanim utknęła w lodzie

• 

  Belgica w okowach lodu

• 

  Frederick Cook

• 

  Prace badawcze

• 

  Roald Amundsen i Engelbret Knudsen

Znaczenie wyprawy

Belgijską wyprawę uznaje się za jeden z kamieni milowych w historii ekspedycji antarktycznych. Po raz pierwszy udowodniono bowiem, że człowiek może przetrwać antarktyczną zimę wraz z towarzyszącą jej nocą polarną^[1]. Ponadto dzięki przeprowadzonym całorocznym obserwacjom, zebranym próbkom geologicznym i zbiorom flory i fauny, mapom i fotografiom, zgromadzono szczegółową wiedzę, która była przełomowa dla dalszych badań antarktycznych^[2]. Zgromadzone materiały, wydane w 10-tomowym dziele Ekspedition Antarctique Belge – Resultatus Voyage du s/y Belgica en 1897-1898-1899 sous le Commandant A. de Gerlache de Gomery, stały się podwaliną nowoczesnych badań geologicznych, meteorologicznych, glacjologicznych i oceanograficznych regionów polarnych^[2][4].

Przypisy