Benedykt Herbest

Benedykt Herbest
Data i miejsce urodzenia

ok. 1531
Nowe Miasto

Data i miejsce śmierci

4 marca 1598
Jarosław

Zawód, zajęcie

pisarz, literaturoznawca, pedagog

Alma Mater

Akademia Krakowska

Benedykt Herbest (ur. ok. 1531 w Nowym Mieście, zm. 4 marca 1598 w Jarosławiu) – polski jezuita, pisarz, literaturoznawca i pedagog, działający w okresie renesansu.

Życiorys

Urodził się w rodzinie mieszczańskiej i był synem Stanisława i Zofii. W 1550 dzięki protekcji magnackiej ukończył studia (bakalaureat) w Akademii Krakowskiej[a][1]. Pełnił funkcję rektora m.in. w szkołach miejskich we Lwowie (rektorem w 1555) i Krakowie (od 1558 przy kościele Mariackim) oraz w Skierniewicach (od 1560) u prymasa Jana Przerębskiego[1]. Był profesorem w Akademii Krakowskiej (od 1561)[2]. W wyniku przegranego sporu z Jakubem Górskim - opuścił Kraków[3]. W 1562[4] przeniósł się do Poznania, gdzie biskup Andrzej Czarnkowski powierzył mu katedrę teologii oraz stanowisko wykładowcy prawa w Akademii Lubrańskiego. W 1563 Czarnkowski nadał mu kanonię poznańską[1].

Herbest był również kaznodzieją katedralnym, a jego kazanie w 1564 otwierało obrady synodu diecezjalnego. Zwalczał reformację w Poznaniu. Po dziewięciu latach podjął decyzję o wstąpieniu do zakonu jezuitów i opuścił Poznań[1]. W latach 1571–1572 przebywał na studiach w Rzymie, a później pracował w kolegiach zakonnych, m.in. w Pułtusku, Malborku i Jarosławiu[1]. Następnie podjął się pracy duszpasterskiej na Podolu, Pokuciu, Lubelszczyźnie i Wołyniu. Od 1584 przebywał we Lwowie, by w 1594 powrócić do Jarosławia, gdzie zmarł 4 marca 1598[2]. Był przeciwnikiem braci polskich, u których raziło go bratanie szlachty z chłopami[5]. Należał do zwolenników zjednoczenia Cerkwi prawosławnej z Kościołem łacińskim[6] pod zwierzchnictwem papiestwa.

Twórczość

Był autorem polemicznej Chrześcijańskiej porządnej odpowiedzi… (Kraków 1566), zwalczającej propagandę wyznaniową braci czeskich, którzy znaleźli schronienie w Wielkopolsce. Wydał również Naukę prawego chrześcijanina (Kraków 1566), jeden z pierwszych katechizmów w języku polskim[1]. Był autorem prac o życiu i twórczości Cycerona oraz komentarza do eklogi Grzegorza z Sambora (Explicatio eclogae cum allegoria et poetica observatione). W dziele Periodica disputatio podał w wątpliwość definicję okresu retorycznego, sformułowaną przez Jakuba Górskiego w traktacie De periodis atque numeris oratoriis libri duo.

Jego prace cechowały elementy myślenia kontrreformacyjnego, czyli zaniechanie intelektualistycznych wywodów biblijnych, posługiwanie się dykteryjkami itp[1]. Należał, obok Jakuba Wujka czy Piotra Skargi, do tego grona jezuitów, którzy wpłynęli na rozwój literatury polskiej[7].

Dzieła

  • Aequus index, Kraków 1562
  • Chrześcijańska porządna odpowiedź, Kraków 1567
  • Explicatio eclogae cum allegoria et poetica observatione, Kraków 1561
  • M. T. Ciceronis vita e scriptis et verbis eiusdem descripta, Kraków 1561
  • Nauka prawego chrześcijanina, Kraków 1566
  • Orationis Ciceronianae… explicatio, Frankfurt am Main 1560
  • Periodica disputatio, Kraków 1562
  • Periodicae responsionis libri V, Leipzig 1566
  • Wiary Kościoła rzymskiego wywody i greckiego niewolstwa historia, Kraków 1586
  • Orationis Ciceronianae 1560

    Orationis Ciceronianae 1560

  • Periodica dispvtatio 1562

    Periodica dispvtatio 1562

  • Periodicae Responsionis Libri V 1566

    Periodicae Responsionis Libri V 1566

  • Libelli duo Horarvm canonicarvm rationarivm 1567

    Libelli duo Horarvm canonicarvm rationarivm 1567

  • Neapolitani Compvtvs Accessit praeterea Dialogus 1559

    Neapolitani Compvtvs Accessit praeterea Dialogus 1559

  • Chrześcijańska porządna odpowiedź na te confessia 1567

    Chrześcijańska porządna odpowiedź na te confessia 1567

  • Prodromvs, przesłaniec albo goniec x. Benedykta Herbesta, naprzeciwko odpowiedzi pana Jakuba Niemojewskiego 1571

    Prodromvs, przesłaniec albo goniec x. Benedykta Herbesta, naprzeciwko odpowiedzi pana Jakuba Niemojewskiego 1571

  • Wiary Kościola Rzymskiego wywody dla Rusi i Ormian osobliwie 1586

    Wiary Kościola Rzymskiego wywody dla Rusi i Ormian osobliwie 1586

Uwagi

  1. ↑ Podobnie jak jego młodsi bracia Jan i Stanisław.

Przypisy

  1. ↑ a b c d e f g Gąsiorowski i Topolski (red.) 1981 ↓, s. 251.
  2. ↑ a b S. Rabiej, Herbest, Herbestus Neapolitanus, Benedykt SJ, [w:] Encyklopedia Katolicka, t. 6, Lublin 1993, kol. 741.
  3. ↑ A. Werpachowska, Jakub Górski i Benedykt Herbest - dwie koncepcje w XVI-wiecznej teorii retorycznej, "Pamiętnik Literacki", 77, 1986, nr nr 2, s. 192., zob. omówienie artykułu autorstwa M. Lalaka
  4. ↑ Wg S. Rabiej, Herbest, Herbestus Neapolitanus, Benedykt SJ, [w:] Encyklopedia Katolicka, t. 6, Lublin 1993, kol. 741 miało to miejsce w 1563.
  5. ↑ Zenon Gołaszewski, Bracia polscy zwani arianami. Gdańsk 2018, s. 46.
  6. ↑ S. Litak, Od reformacji do oświecenia. Kościół katolicki w Polsce nowożytnej, Lublin 1994, Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, s. 68. ISBN 83-85291-90-3; M. Banaszak, Historia Kościoła katolickiego, t. 3, Czasy nowożytne 1517–1758, Warszawa 1989, s. 123, 127
  7. ↑ Historia literatury polskiej, t. 1, Literatura staropolska, red. A. Skoczek, Świat Książki,s. 347 ISBN 978-83-247-0805-5

Bibliografia

  • Antoni Gąsiorowski, Jerzy Topolski (red.): Wielkopolski Słownik Biograficzny. Warszawa-Poznań: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1981, s. 251. ISBN 83-01-02722-3.
  • Jerzy Ziomek: Renesans. Wyd. XI – 5 dodruk. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012, s. 352–353, 510, seria: Wielka Historia Literatury Polskiej. ISBN 978-83-01-13843-1.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie