Bentewi wielki

Bentewi wielki
Pitangus sulphuratus[1]
(Linnaeus, 1766)
Ilustracja
Zdjęcie zrobione w ogrodzie botanicznym w São Paulo
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ptaki

Podgromada

Neornithes

Infragromada

ptaki neognatyczne

Rząd

wróblowe

Podrząd

tyrankowce

Rodzina

tyrankowate

Podrodzina

tyranki

Plemię

Tyrannini

Rodzaj

Pitangus
Swainson, 1827

Gatunek

bentewi wielki

Synonimy
  • Lanius sulphuratus Linnaeus, 1766
  • Tyrannus sulphuratus (Linnaeus, 1766)
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2]
Status iucn3.1 LC pl.svg
Zasięg występowania
Mapa występowania

Bentewi wielki[3] (Pitangus sulphuratus) – gatunek średniej wielkości ptaka z rodziny tyrankowatych (Tyrannidae). Zamieszkuje Amerykę Północną po Teksas oraz Amerykę Południową po centralną Argentynę.

Żywi się wieloma rodzajami pokarmu – owocami, owadami, jajami i pisklętami, rybami, nietoperzami. Agresywny wobec innych ptaków. Buduje na drzewie lub krzewie gniazdo o kulistym kształcie, materiał na gniazdo stanowią suche trawy i inne miękkie materiały. W lęgu 2–5 jaj o kremowobiałym tle i brązowych plamkach. Inkubacja trwa 13–15 dni, wysiaduje jedynie samica.

Taksonomia

Po raz pierwszy bentewi wielki został opisany przez Karola Linneusza w roku 1766 w edycji 12. dzieła Systema Naturae. Uczony przydzielił go do rodzaju Lanius pod nazwą Lanius sulphuratus[4]. Zanim przydzielono go do monotypowego rodzaju, opisany został przez Williama Swainsona jako Tyrannus sulphuratus, jednakże nadal przynależał do rodziny dzierzbowatych[5]. Rok później, w 1827 roku, ukazał się opis nowego monotypowego rodzaju Pitangus, również opracowany przez Williama Swainsona. Za cechy charakterystyczne naukowiec podał duży dziób, średnie skrzydła, ogon na końcu niewcięty, mocne i krótkie nogi oraz lotki o niezaostrzonych końcach. W rodzaju Tyrannus, w którym uprzednio go umieścił, wyszczególnił krótki dziób, długie skrzydła i niekiedy wcięty ogon[6].

Nie są jasne pokrewieństwa Pitangus sulphuratus z innymi gatunkami. Najbliżej spokrewniony wydaje się być rodzaj Myiozetetes, którego przedstawicieli cechują podobne zachowania lęgowe[7].

Według niektórych ujęć taksonomicznych również bentewi amazoński (Philohydor lictor) należy do rodzaju Pitangus; przykładowo w wydanej w 1983 roku liście ptaków Ameryki Północnej przydzielony został do tego właśnie rodzaju[8]. Przypuszczalnie oba te gatunki stanowią taksony siostrzane. Cechuje je identyczna budowa drugiej i trzeciej półobręczy chrzęstnej oskrzeli[9]. Za wyodrębnieniem rodzaju Philohydor i pozostawieniem Pitangus monotypowym, przemawia również fakt, że bentewi amazoński buduje półotwarte gniazda w kształcie kubeczka, zaś u bentewi wielkiego są one okrągłe i posiadają boczne wejście[10].

Pozycję taksonu na drzewie rodowym tyrankowatych przedstawia następujący kladogram[11]:


Hirundineinae


Elaeniinae

Euscarthmini



Elaeniini




Muscigrallinae

Muscigralla



Tyranninae

Attila




Legatus




Ramphotrigon





Myiarchus




Sirystes



Casiornis, Rhytipterna







Machetornis




Pitangus



Philohydor






?Phelpsia




Megarynchus, Tyrannopsis



?Conopias, Myiodynastes





Myiozetetes




Milvulus, Empidonomus



Tyrannus











Fluvicolinae




Obecnie według IOC wyróżnia się następujące podgatunki[12]:

  • P. s. texanus van Rossem, 1940
  • P. s. derbianus (Kaup, 1852)
  • P. s. guatimalensis (Lafresnaye, 1852)
  • P. s. rufipennis (Lafresnaye, 1851)
  • P. s. caucensis Chapman, 1914
  • P. s. trinitatis Hellmayr, 1906
  • P. s. sulphuratus (Linnaeus, 1766)
  • P. s. maximiliani (Cabanis & Heine, 1859)
  • P. s. bolivianus (Lafresnaye, 1852)
  • P. s. argentinus Todd, 1952

Etymologia nazw

Nazwa rodzajowa Pitangus pochodzi od określenia Pitanguá guacú, które w języku ludu Tupí oznacza dużego ptaka z rodziny tyrankowatych; przypuszczalnie chodziło właśnie o bentewi wielkiego. Słowo sulphuratus oznacza z łaciny „siarkowy”[13]. Nazwa polska i w kilku innych językach „bentewi” pochodzi od określenia „Bien te veo” („widzę cię dobrze”), którymi według raportu z podróży statku HMS Beagle Hiszpanie określali ten gatunek[14].

Morfologia

Długość ciała wynosi 20–23 cm, masa ciała – około 60 g[15]. Długość dzioba wynosi około 3,3 cm, skoku – 1,5 cm[6]. Skrzydła dla 15 zbadanych osobników miały długość 93–115 mm, natomiast długość ogona u tych samych osobników wahała się między 73 a 86 mm[16].

Wierzch głowy czarny, w środku żółty. Od dzioba do tyłu głowy przez oko biegnie czarny pas. Od czarnego obszaru na wierzchu głowy oddziela go biały pas. Gardło białe, spód ciała żółty[17]. Dziób czarny[18]. Wierzch ciała brązowy, na skrzydłach nieco rudy. Tęczówki ciemne[19].

Zasięg występowania

Całkowity zasięg występowania szacowany jest na 16,1 mln km2[20]. Jego północny kraniec mieści się w południowym Teksasie, gdzie ptak występuje na południe od rzeki San Fernando Creek[21]. W Meksyku występuje w zachodniej, północno-zachodniej i wschodniej części kraju (nieobecny na Półwyspie Kalifornijskim[20]); spotyka się go w stanach Nuevo León, Tamaulipas, Zacatecas, gminie Mazatlán, stanach Colima, Puebla, Veracruz, Tabasco, Jalisco oraz Jukatan. Prócz tego spotykany jest na wyspach Isla Mujeres i Cozumel[22].

W Belize występuje na całej powierzchni kraju, w Gwatemali zasiedla część najbliższą w stosunku do Oceanu Spokojnego oraz północną i północno-centralną część kraju, w Salwadorze występuje na całej powierzchni kraju[23]. Dalej na południowy wschód jego zasięg obejmuje Honduras, Nikaraguę, Kostarykę (z wyjątkiem Valle del General) i Panamę; w Ameryce Południowej występuje od Kolumbii po Surinam i na południe poprzez Ekwador, Peru i Brazylię po wschodnią Boliwię i centralną Argentynę[24].

Został introdukowany na Bermudy[8]. W Luizjanie dwukrotnie odnaleziono gniazdo[25], w 2011 roku obserwowano w parafii Cameron trzy osobniki tego gatunku[26].

Habitat

Ptak występuje w bardzo zróżnicowanych środowiskach życia. Mogą to być zarówno wilgotne i suche lasy tropikalne, namorzyny, łąki i suche zakrzewienia, jak i tereny stworzone przez człowieka, jak grunty rolne, pastwiska czy miasta. Spotyka się go do wysokości 1600 m n.p.m.[20] Autorzy książki The birds of El Salvador podają maksymalną wysokość przy sprzyjających warunkach około 2100 m n.p.m. (7000 stóp)[27].

Behawior

Osobnik sfotografowany w Kostaryce

Bentewi wielki żeruje samotnie lub parami. Jest to głośny i łatwy do zauważenia ptak. Silnie terytorialny, nie odbywa wędrówek[28].

Pieśń bentewi wielkiego

Zawołanie stanowi płaczliwe nosowe łenk. Prócz tego odzywa się różnorodnymi szczebioczącymi dźwiękami. Pieśń, której gatunek zawdzięcza swą angielską nazwę Great Kiskadee, brzmi jak głośne, stosunkowo powolne kis ka dee[29].

Wiadome jest, że obawia się wzorów przypominających te pokrywające węże z rodzajów Micrurus i Micruroides[30], nawet gdy będzie to jedynie pomalowany kij[29].

Pożywienie

Pożywienie tego gatunku jest bardzo zróżnicowane; zjada zarówno owady, jaszczurki, ryby, małe pisklęta, jak i owoce[15]. Przykładowo, w Gwatemali odnotowano zjadanie owoców rośliny z gatunków Guaiacum sanctum (parolistowate)[31], zaś w Argentynie owoców drzewa Eugenia umbelliflora (mirtowate)[32]. W Brazylii obserwowano żerowanie na owocach Talauma ovata (magnoliowate)[33].

W Argentynie zaobserwowano zjadanie kijanek płazów bezogonowych z gatunku Pleurodema borelli (Leptodactylidae)[34]. Zjada także dorosłe żaby[35]. W Brazylii odnotowano łapanie nietoperzy z rodzaju Myotis[36].

Celem wprowadzenia gatunku w 1957 roku na Bermudy było zmniejszenie liczebności jaszczurek z rodzaju Anolis. Jaszczurki te były introdukowane; w roku 1905 przeniesiono je na wyspy celem zmniejszenia liczebności muszek owocówek. Pomysł nie powiódł się, gdyż bentewi zaczęły zamiast jaszczurek zjadać jaja ptaków takich jak wireonek białooki (Vireo griseus) i błękitnik rudogardły (Sialia sialis). Wprowadzenie tego gatunku przypuszczalnie było przyczyną wymarcia owadów Tibicen bermudiana (cykadowate)[37].

Żywi się także bezkręgowcami. Opis z 1938 roku mówi o czterech zbadanych żołądkach tych ptaków, zawierających małe chrząszcze, osy oraz przedstawicieli prostoskrzydłych; prócz tego znaleziono niemożliwą do zidentyfikowania masę owadów. Prócz tego wspomniano o ptakach w Puerto El Triunfo, które przesiadywały na gałęziach nad wodą, łapiąc małe rybki[38]. Na Trynidadzie obserwowany był w trakcie wyłapywania gupików z oczek wodnych[39]. Obserwowano ten gatunek podążający za mrówkami z gatunku Labidus praedator celem zjadania wypłoszonych przez nie owadów[40].

W lipcu 2005 roku w Brazylii dwukrotnie zaobserwowane zostało kleptopasożytnictwo na czapli śniadej (Egretta caerulea)[41].

Lęgi

Lęgi rozpoczynają się w marcu[42]; najwcześniej jaja znaleziono 28 marca[27]. Na gniazdo zwierzę preferuje miejsca znajdujące się blisko wody, z powodu dostępności pożywienia[43].

Jajo Pitangus sulphuratus

Bentewi wielkie nie reagują na ludzi w pobliżu gniazda, jednak wykazują agresję wobec innych ptaków, nawet jeżeli nie zagrażają lęgom. Obserwowano odganianie większych gatunków, takich jak sępnik różowogłowy (Cathartes aura) i sępnik pstrogłowy (C. burrovianus), czajka miedziana (Vanellus chilensis) i szczudłak obrożny (Himantopus melanurus). Prócz tego odpędza gatunki będące pasożytami lęgowymi, jak starzyk wielki (Molothrus oryzivorus), starzyk krótkodzioby (M. rufoaxillaris) i starzyk granatowy (M. bonariensis)[44].

Starzyki wielkie pasożytują jedynie na innych przedstawicielach kacykowatych (Icteridae)[44], jednakże w przypadku starzyka granatowego odnotowano także pasożytnictwo na Pitangus sulphuratus[45].

W trakcie badań w okolicach jeziora Laguna Blanca w Paragwaju trzy ze zbadanych gniazd mieściły się około 400 metrów od siebie. Ptakom nie przeszkadzała obecność gniazd innych gatunków, np. gołąbeczka cynamonowego (Columbina talpacoti) i bentewi krasnociemieniowych (Myiozetetes similis)[44]. Wiadomo, że bentewi wielki może zabierać materiał na budowę gniazda bezpośrednio z gniazd innych ptaków, jeżeli gniazdują wystarczająco blisko[46]. Budulec stanowią martwe włókna traw oraz inne miękkie dostępne materiały, takie jak włókna roślinne, pióra, mech i kawałki materiału. Kształt gniazda jest okrągły, zaś jego zewnętrzne wymiary to około 25 na 35 cm. Budowane może być na drzewie do 9 metrów nad ziemią, ale i na złamanym pniu drzewa czy starym gnieździe np. kormorana oliwkowego (Phalacrocorax brasilianus)[38]. W 1942 roku odnotowano gniazdo mieszczące się w akacji Acacia cornigera. Po całym drzewie chodziły mrówki, jednakże nie kąsały one piskląt i dorosłych, za to chroniły lęg przed innymi zwierzętami[47]. W 1989 roku w Piracicaba w Brazylii odnaleziono gniazdo w szczelinie budynku kościoła, około 7,84 metra nad ziemią. W 1993 w szczelinie ściany tego samego kościoła także odnaleziono gniazdo, kolejne w tej samej szczelinie w 1995 (ptaków nie widziano i zostało ono usunięte). Odnotowano także gniazda otwarte od góry w kształcie kubeczka, umieszczone pod liściem palmy lub w gęstej roślinności nad wodą[10].

Jaja składane w liczbie 2–5, przeważnie 4, mają wymiary średnio 28,5x21 mm. Wśród 50 zbadanych jaj najmniejsze miało wymiary 24,2x18,7 mm, największe 32,4x19,6 mm[48]. Cechuje je owalny kształt i kremowobiała barwa. Gładką i nieznacznie połyskliwą skorupkę pokrywają rzadko rozmieszczone brązowe plamki[25]. Inkubacja trwa 13-15 dni, wysiaduje jedynie samica[28].

Pisklęta karmione są głównie owocami i bezkręgowcami. Wśród zauważonych 122 przypadków złapania pożywienia dla piskląt w 68 przypadkach był to pokarm zwierzęcy, a w 38 roślinny (owoce Coccoloba cujabensis, rdestowate). Ptaki dorosłe szukając pożywienia więcej czasu spędzały przy łapaniu pluskwiaków z rodziny Belostomatidae, płazów bezogonowych (odnotowano Physalaemus albonotatus), ważek, nietoperzy i wodnych bezkręgowców. Dwukrotnie zaobserwowano łapanie jaszczurek z rodzaju Tropidurus, raz ślimaka z rodzaju Pomacea. W 16 przypadkach ustalenie przynależności zdobyczy nie było możliwe[49]. Młode są w pełni opierzone po 35 dniach od wyklucia[28].

Podgatunki

PodgatunekZasięg występowania[12]Morfologia
P. s. derbianus
(Kaup, 1852)		Wschodni MeksykKark, grzbiet, zgięcie skrzydeł i kuper oliwkowobrązowe. Ogon szarobrązowy, obrzeżony cynamonoworudo
Długość ciała 205–252 mm, skrzydło 111–130 mm, ogon 79,5–101 mm, dziób 25–30,5 mm, skok 23,5–28,5 mm, środkowy palec 16,5–20 mm[50]
P. s. texanus
van Rossem, 1940		Południowy Teksas do południowo-wschodniego MeksykuPrzypomina podgatunek guatimalensis, lecz posiada dłuższy dziób i ogon; nieco jaśniej ubarwiony, jednak grzbiet bardziej oliwkowy i ciemniejszy[51]
P. s. guatimalensis
(Lafresnaye, 1852)		Południowo-wschodni Meksyk do centralnej PanamyUbarwienie wierzch ciała bardziej szare niż brązowe w porównaniu do kolory grzbietu u podgatunku nominatywnego[52]
Długość ciała 23 cm, skrzydła 12 cm, ogon 9 cm, dziób 3,5 cm, skok 3⅓ cm[53]
P. s. rufipennis
(Lafresnaye, 1851)		Północna Kolumbia i północna WenezuelaWiększy niż podgatunek nominatywny, jaśniejszy, rudawe obrzeżenia pokryw skrzydłowych i lotek II rzędu węższe, w okolicach kupru brak rudawej barwy[50]
Długość ciała 22 cm, skrzydło 12,5 cm, ogon 9 cm[54]
P. s. caucensis
Chapman, 1914		Zachodnia i południowa KolumbiaWierzch ciała ciemniejszy. Pokrywy skrzydłowe i pokrywy nadogonowe posiadają większy rudy obszar dookoła stosiny. Ubarwieniem ogona przypomina podgatunek nominatywny
Wymiarów holotypu nie podano[55]
P. s. trinitatis
Hellmayr, 1906		Wschodnia Kolumbia, południowa i wschodnia Wenezuela i północno-zachodnia Brazylia, TrynidadStanowi formę pośrednią między podgatunkiem sulphuratus a rufipennis; pokrywy skrzydłowe i ogonowe posiadają rude obrzeżenia, stosiny pokryw skrzydłowych szarawe
Wymiarów holotypu nie podano[56]
P. s. sulphuratus
(Linnaeus, 1766)		Gujana, Gujana Francuska i północna Brazylia, południowo-wschodnia Kolumbia i wschodni Ekwador do południowo-wschodniego PeruPatrz sekcja Morfologia
P. s. maximiliani
(Cabanis & Heine, 1859)		Północna Boliwia i Paragwaj do wschodniej i południowej BrazyliiNa skrzydłach i ogonie bardziej czerwonawy niż podgatunek bolivianus
Całkowita długość dla okazu z Muzeum Brytyjskiego 20,3 cm, skrzydło 10,9 cm, ogon 8,4 cm[57]
P. s. bolivianus
(Lafresnaye, 1852)		Wschodnia BoliwiaObrzeżenia sterówek cynamonoworude z wyjątkiem zakończenia, podobnie jak i lotki[50]
Skrzydło 113–122 mm, ogon 85–95 mm, dziób 28–30,5 mm[58]
P. s. argentinus
Todd, 1952		Paragwaj, południowo-wschodnia Brazylia i Urugwaj do centralnej Argentyny

Pasożyty

Na bentewi wielkich pasożytują larwy siedmiu much z rodzaju Philornis – Philornis angustifrons, Philornis deceptiva, Philornis downsi, Philornis sanguinis, Philornis seguyi, Philornis torquans oraz Philornis trinitensis[59]. Na podstawie dziesięciu okazów znalezionych na tych ptakach opisano nowy gatunek roztoczy, Pterodectes pitangi (Proctophyllodidae)[60]. Prócz tego odnotowano obecność roztoczy Ornithonyssus bursa na pisklętach Pitangus sulphuratus[61]. Inny napotkany w piórach tego gatunku roztocz to Blankaartia sinnamary (Trombiculidae)[62]. W żołądkach zaś znajdowane są nicienie z rodzaju Deliria[63].

Status, zagrożenia

IUCN klasyfikuje bentewi wielkiego jako gatunek najmniejszej troski (LC, Least Concern) nieprzerwanie od 1988 roku. Według organizacji Partners in Flight populacja wynosi co najmniej 50 000 000 osobników, co w połączeniu z bardzo dużym zasięgiem występowania nie wzbudza obaw co do przetrwania gatunku. W Ameryce Północnej populacja Pitanga sulphuratus wzrasta[20].

Relacje z ludźmi

W relacji z podróży okrętu HMS Beagle Charles Darwin, który odpowiedzialny był za opisy behawioralne gatunków, następująco napisał o bentewi wielkim[14]:

Te ptaki nierzadko trzymane są z podciętymi skrzydłami w klatkach lub ogrodach. Niedługo po tym stają się uległe i są bardzo zabawne w swoich chytrych zachowaniach, o których mi doniesiono; przypominały w nich sroki

W niektórych rejonach, gdzie zamieszkuje ten ptak, panuje przekonanie, że jego okrzyk o południu zwiastuje nadejście gości, zarówno krewnych i przyjaciół, jak i nieznajomych; można również spotkać się z przesądem, że wołanie tego ptaka w okolicach domu zwiastuje narodziny. Także płaczliwe głosy bentewi zależnie od rejonu są różnie określane; jedni słyszą w nich właśnie benteveo, inni pitogüé. Wśród ludu Guarani istnieje legenda, w której Sagua za niechęć do opieki nad umierającym ojcem został przemieniony w tego ptaka. Powtarzając wciąż Pito güé powoli przybierał ciało ptaka. Stąd też określenie na głos tego gatunku[64].

Na Bermudach prowadzi się odstrzał bentewi wielkich celem ograniczenia populacji. W Urugwaju, by zapobiec niszczeniu upraw, stosuje się karbofuran i metiokarb (oba to pestycydy)[30].

Ukazało się kilka znaczków z bentewi wielkim: w Brazylii, Argentynie, Hondurasie, Gujanie, Nikaragui, Paragwaju, Surinamie, Urugwaju i Wenezueli[65].

Według przekonań ludu Kali'na (znanego także jako Galibi) jest to ptak, który dla zabawy nakazywał ludziom wrzucać swoje rzeczy do wody, a następnie po nie nurkować[66]. Według żyjących obecnie Indian płaczliwy głos tego ptaka jest właśnie „zaproszeniem” do nurkowania[67].

Przypisy

  1. ↑ Pitangus sulphuratus, [w:] Integrated Taxonomic Information System [online] (ang.).
  2. ↑ Pitangus sulphuratus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [online] (ang.).
  3. ↑ Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Plemię: Tyrannini Vigors, 1825 (wersja: 2021-01-21). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-03-12].
  4. ↑ Systema naturæ per regna tria naturæ, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. T. 1. Wydanie 12. 1766, s. 137. (łac.).
  5. ↑ William Swainson. On the Tyrant Shrikes of America. „The Journal of Science and the Arts”. 20, s. 269, 1826. 
  6. ↑ a b William Swainson. On several new groups in Ornithology. „The Zoological Journal”. 3, s. 165, 1827. 
  7. ↑ Joseph del Hoyo, Andrew Wlliot, David Christie & Jordi Sargatal: Handbook of the Birds of the World. T. 9. Cotingas to Pipits And Wagtails. 2004, s. 408. ISBN 84-87334-69-5.
  8. ↑ a b American Ornithologists’ Union: Check-list of North American birds. 1983, s. 467.
  9. ↑ Jose G. Tello, Robert G. Moyle, Daniel J. Marchese & Joel Cracraft. Phylogeny and phylogenetic classification of the tyrant flycatchers, cotingas, manakins, and their allies (Aves: Tyrannides). „Cladistics”. 25, s. 454, 2009. 
  10. ↑ a b Celso Lago-Paiva. Cavity Nesting by Great Kiskadees (Pitangus sulphuratus): Adaptation or Expression of Ancestral Behavior?. „The Auk”. 113 (104), 1996. 
  11. ↑ Tyrannidae. [dostęp 2013-08-31].
  12. ↑ a b F. Gill & D. Donsker: Tyrant Flycatchers & cotingas. IOC World Bird List (v3.4). [dostęp 2013-08-28].
  13. ↑ James A. Jobling: Helm Dictionary of Scientific Bird Names. Christopher Helm Publishers Ltd, 2009, s. 308 i 474. ISBN 1-4081-2501-3.
  14. ↑ a b John Gould & Charles Darwin: The Zoology of the Voyage of H.M.S. Beagle, Under the Command of Captain Fitzroy, R.N., During the Years 1832 to 1836. T. 3. Birds. s. 43.
  15. ↑ a b David Burni, Ben Hoare, Joseph DiCostanzo, Phil Benstead: Ptaki. Encyklopedia. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2009, s. 348. ISBN 978-83-01-15733-3.
  16. ↑ Melvin Alvah Traylor: Birds of northeastern Peru. Chicago Natural History Museum, 1958, s. 123, seria: Fieldana Zoology.
  17. ↑ Chester A. Reed: The Bird Book. Worcester: 1914, s. 284.
  18. ↑ Steven L. Hilty: Birds of Venezuela. Princeton University Press, 2002, s. 627. ISBN 978-1-4008-3409-9.
  19. ↑ Zoé Joly-Lopez: Pitangus sulphuratus. Smithsonian Tropical Research Institute. [dostęp 2013-08-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-12-11)].
  20. ↑ a b c d Great Kiskadee Pitangus sulphuratus. BirdLife International. [dostęp 2013-08-28]. [zarchiwizowane z tego adresu (12 grudnia 2013)].
  21. ↑ John H. Rappole: Birds of Texas: A Field Guide. Texas A&M University Press, 1994, s. 158. ISBN 978-0-89096-545-0.
  22. ↑ Osbert Salvin & Frederick Ducane Godman: Biologia centrali-americana. T. 3. Aves. 1879-1904, s. 44.
  23. ↑ Ernest Preston Edwards: A Field Guide to the Birds of Mexico and Adjacent Areas: Belize, Guatemala. University of Texas Press, 1998, s. 107. ISBN 978-0-292-72091-6.
  24. ↑ Melisa Gratz & Paulo Llambias: Pitangus sulphuratus. Distribution. Cornell Lab of Ornithology, 2010. [dostęp 2013-08-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-02-04)].
  25. ↑ a b Roger Tory Peterson & Mada Harrison: A Field Guide to Western Birds’ Nests: Of 520 Species Found Breeding in the United States West of the Mississippi River. Houghton Mifflin Harcourt, 2001, s. 123. ISBN 978-0-618-16437-0.
  26. ↑ Great Kiskadee (Pitangus sulphuratus texanus). LOUISIANA BIRD RECORDS COMMITTEE. [dostęp 2013-08-28].
  27. ↑ a b Donald R. Dickey and A. J. Van Rossem: The birds of El Salvador. 1909, s. 361-364.
  28. ↑ a b c Nicole Bouglouan: Great Kiscadee. Oiseaux-Birds, 2012.
  29. ↑ a b Kent Rylander: The Behavior of Texas Birds: A Field Companion. University of Texas Press, 2002, s. 236. ISBN 978-0-292-77472-8.
  30. ↑ a b Shyama Pagad: Pitangus sulphuratus (bird). IUCN/SSC Invasive Species Specialist Group, 2010.
  31. ↑ Peter W. Wandelken & Robert F. Martin. Avian Consumption of Guaiacum sannctum Fruit in the Interior of Guatemala. „Biotropica”. 19 (2), s. 116–121, 1987. 
  32. ↑ Marina Corrêa Côrtes, Eliana Cazetta, Vanessa Graziele Staggemeier & Mauro Galetti. Linking frugivore activity to early recruitment of a bird dispersed tree, Eugenia umbelliflora (Myrtaceae) in the Atlantic rainforest. „Austral Ecology”. 34, s. 249–258, 2009. 
  33. ↑ Eliana Cazetta, Paulo Rubim, Vitor de Oliveira Lunardi, Mercival Roberto Francisco, Mauro Galetti. Frugivoria e dispersão de sementes de Talauma ovata (Magnoliaceae) no sudeste brasileiro. „Ararajuba”. 10 (2), s. 199–206, 2002. 
  34. ↑ Martha L. Crump & Marcos Vaira. Vulnerability of Pleurodema borelli Tadpoles to an Avian Predator: Effect of Body Size and Density. „Herpetologica”. 47, 1991. JSTOR: 3892623. 
  35. ↑ Kentwood D. Wells: The Ecology and Behaviour of Amphibians. University of Chicago Press, 2007, s. 675. ISBN 978-0-226-89334-1.
  36. ↑ Erich Fischer, Roberto L. Munin, José M. Longo, Wagner Fischer & Paulo R. de Souza. Predation on bats by Great Kiskadees. „Journal of Field Ornithology”. 81, 2010. JSTOR: 40983803. 
  37. ↑ Kiskadee (Pitangus sulphuratus). Bermuda Conservation. [dostęp 2013-08-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-18)].
  38. ↑ a b Arthur Cleveland Bent: Life Histories of North American Flycatchers, Larks, Swallows, and Their Allies. Courier Dover Publications, 1942, s. 92-98. ISBN 978-0-486-25831-7.
  39. ↑ Anne E. Magurran: Evolutionary Ecology: The Trinidadian Guppy. Oxford University Press, 2005, s. 24. ISBN 978-0-19-852785-5.
  40. ↑ Adrián S. Di Giacomo & Alejandro G. Di Giacomo. Observations of Strange-Tailed Tyrants (Alectrurus risora) and Other Grassland Birds following Army Ants and Armadillos. „Journal of Field Ornithology”. 77, s. 266-268, 2006. JSTOR: 27639340. 
  41. ↑ Emmanuel Moralez-Silva & Emygdio L. A. Monteiro-Filho. Kleptoparasitism by Great Kiskadee on Little Blue Heron. „Waterbirds: The International Journal of Waterbird Biology”. 31, s. 666–667, 2008. DOI: 10.1675/1524-4695-31.4.666. 
  42. ↑ Alesia Hsiao: Pitangus sulhpuratus. Great Kiskadee. Animal Diversity Web. [dostęp 2013-08-29].
  43. ↑ Timothy Brush: Nesting Birds of a Tropical Frontier: The Lower Rio Grande Valley of Texas. Texas A&M University Press, 2005, s. 34.
  44. ↑ a b c Paul Smith. Interspecific aggression in nesting Great Kiskadees Pitangus sulphuratus in Paraguay. „Boletín de la Sociedad Antioquia de Ornitología”. 27, 2006. 
  45. ↑ Herbert Friedmann: Host Relations of the Parasitic Cowbirds. 1963, s. 199.
  46. ↑ Michael Henry Hansell: Bird Nests and Construction Behaviour. Cambridge University Presss, 2000, s. 137. ISBN 978-1-139-42908-5.
  47. ↑ Olin Sewall Pettingill: Ornithology in Laboratory and Field. Academic Press, 1985, s. 289. ISBN 978-0-323-13892-5.
  48. ↑ W. Ph. J. Hellebrekers: Revision of the Penard oölogical collection from Surinam. naturalis.nl, 1942. [dostęp 2013-08-28].
  49. ↑ R.L. Munin, E. Fisher & J.M. Longo. Foraging of Great Kiskadees (Pitangus sulphuratus) and food items offered to nestlings in the Pantanal. „Brazilian Journal of Biology”. 72, s. 459-462, 2012. 
  50. ↑ a b c Birds of North and Middle America. „Bulletin - United States National Museum”. 50, s. 672–673, 1907. 
  51. ↑ A.J. van Rossem. Notes on some North American Birds of the genera Myiodynastes, Pitangus and Myiochanes. „Transactions of The San Diego Society For Natural History”. 9, 1940. 
  52. ↑ Alexander Wetmore. Birds from Costa Rica. „Proceedings of the United States National Museum”. 94, s. 39-40, 1944. 
  53. ↑ „Revue et magasin de zoologie pure et appliquée”. 3 (3), s. 462, 1952. 
  54. ↑ „Revue et magasin de zoologie pure et appliquée”. 3 (2), s. 472, 1951. 
  55. ↑ Frank M. Chapman. Diagnoses of apparently new Colombian birds. „Bulletin of the American Museum of Natural History”. 33, s. 179, 1914. 
  56. ↑ C.E. Hellmayr. On the Birds of the Island of Trinidad. „Novitates Zoologicae”. 13, s. 24, 1906. 
  57. ↑ Catalogue of Birds in the British Museum. T. 14. 1888, s. 176-177.
  58. ↑ C.E. Hellmayr. An Acoounts of the Birds collected by Mons G. A. Baer in the State of Goyaz, Brazil. „Novitates Zoologicae”. 15, s. 50, 1908. 
  59. ↑ M.S. Couri, F.L. Rabuffetti & J.C. Reboreda. New data on Philornis seguyi Garcia (1952)(Diptera, Muscidae). „Brazilian Journal of Biology”. 65, 2005. DOI: 10.1590/S1519-69842005000400010. 
  60. ↑ Sergey V. Mironov, Ivan Literak & Miroslav Čapek. New feather mites of the subfamily Pterodectinae (Acari: Astigmata: Proctophyllodidae) from passerines (Aves: Passeriformes) in Mato Grosso do Sul, Brazil. „Zootaxa”. 1947, s. 17, 2008. DOI: 10.11646/zootaxa.1947.1.1. 
  61. ↑ C.S. Mascarenhas, M.A. Coimbra, G. Müller & J.G. Brum. Ocurrence of Ornithonyssus bursa (Berlese, 1888) (Acari: Macronyssidae) on Megascops choliba (tropical screech-owl) and Pitangus sulphuratus (great kiskadee) nestlings in the Rio Grande do Sul State, Brazil. „Revista Brasileira de Parasitologia Veterinária”. 18 (4), 2009. PMID: 20040213. 
  62. ↑ Alexandr A. Stekol’nikov, Ivan Literák, Miroslav Čapek & Martin Havlíček. Chigger mites (Acari: Trombiculidae) from wild birds in Costa Rica, with a description of three new species. „Folia parasitologica”. 54, s. 67, 2007. 
  63. ↑ Lynda M. Gibbons: Keys to the Nematode Parasites of Vertebrates: Supplementary volume. CABI, 2010, s. 333. ISBN 978-1-84593-571-9.
  64. ↑ Leyenda Guaraní. El Benteveo. Agencia Digital de Noticias, 2009. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-06-29)]. (hiszp.).
  65. ↑ Great Kiskadee stamps. birds-on-stamps.org. [dostęp 2013-08-29].
  66. ↑ Histoire de plume: l’homme et l’oiseau en Guyane. Cayenne: ORSTOM, 1991, s. 73.
  67. ↑ Claude Lévi-Strauss: The Origin of Table Manners: Mythologiques. University of Chicago Press, 1990, s. 41. ISBN 978-0-226-47493-9.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Status iucn3.1 LC pl.svg
Autor: unknown, Licencja: CC BY 2.5
Wikispecies-logo.svg
Autor: (of code) -xfi-, Licencja: CC BY-SA 3.0
The Wikispecies logo created by Zephram Stark based on a concept design by Jeremykemp.
Pitangus sulphuratus map.svg
Autor: Cephas, Licencja: CC BY-SA 4.0
Range map of Great Kiskadee (Pitangus sulphuratus)
Pitangus sulphuratus sound2.ogg
Autor: Autor nie został podany w rozpoznawalny automatycznie sposób. Założono, że to Fernando S. Aldado~commonswiki (w oparciu o szablon praw autorskich)., Licencja: CC-BY-SA-3.0
The song of a Great Kiskadee, recorded by me in July 12, 2006.
Bem-Te-Vi.jpg
Autor: Dario Sanches from São Paulo, Brasil, Licencja: CC BY-SA 2.0
Jardim Botânico de São Paulo
Pitangus sulphuratus egg 1847.jpg
« Tyrannus sulphuratus » = Pitangus sulphuratus (Great Kiskadee) - egg
Pitangus sulphuratus 02.jpg
Autor: Rodrigo Fernández, Licencja: CC BY-SA 3.0
Great Kiskadee (Pitangus sulphuratus). Biological station La Selva, Costa Rica, December 2011