Berezwecz

Berezwecz
Nieistniejący kościół Bazylianów w Bereweczu
Państwo	Białoruś
Obwód	witebski
Rejon	głębocki
Położenie na mapie obwodu witebskiego Berezwecz
Położenie na mapie Białorusi (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Berezwecz
55°09′02,37″N 27°41′27,70″E/55,150658 27,691028
Portal Białoruś

Kościół Zmartwychwstania Pańskiego w Białymstoku, częściowo wzorowany na kościele w Berezweczu

Berezwecz (biał. Беразьве́чча) – północno-wschodnia część miasta Głębokie w obwodzie witebskim na Białorusi. Przed II wojną światową wieś na terenie Polski w ówczesnym powiecie głębockim, w dawnym województwie wileńskim. Berezwecz stanowił garnizon macierzysty batalionu KOP „Berezwecz”. Leży między jeziorami Wielkim, Podłużnym i Muszkackim.

Historia

W 1637 wojewoda i starosta mścisławski Józef Korsak Głębocki ufundował tu klasztor bazylianów, na miejscu dawnego monasteru prawosławnego^[1]. Na miejscu drewnianego klasztoru w latach 1756–1767 wzniesiono murowany zespół kościelno-klasztorny w stylu barokowym według projektu J.K. Glaubitza. Klasztor i kościół wzniesione były na północnym brzegu jeziora Wielkiego. Przy klasztorze funkcjonowała sześcioklasowa szkoła. Po kasacie bazylianów klasztor i kościół w 1839 przejęli prawosławni. W okresie II Rzeczypospolitej kościół służył jako świątynia katolicka, a w dawnym klasztorze kwaterował Korpus Ochrony Pogranicza. W tym okresie we wsi wybudowano dwa domy w stylu zakopiańskim.

Według Powszechnego Spisu Ludności z 1921 roku zamieszkiwały tu 84 osoby, 38 było wyznania rzymskokatolickiego, 37 prawosławnego, a 9 mojżeszowego. Jednocześnie 74 mieszkańców zadeklarowało polską przynależność narodową, 9 żydowską, a 1 rosyjską. Było tu 19 budynków mieszkalnych^[2]. W 1931 w 11 domach zamieszkiwało 369 osób^[3].

Wierni należeli do parafii rzymskokatolickiej w Głębokiem i prawosławnej w Hołubiczach. Miejscowość podlegała pod Sąd Grodzki w Głębokiem i Okręgowy w Wilnie; właściwy urząd pocztowy mieścił się w m. Podświle^[4].

Po agresji sowieckiej na Polskę Armia Czerwona zajęła Berezwecz 18 września 1939. Dawny budynek klasztorny przekształcony został przez NKWD na więzienie śledcze. W czerwcu 1941 r., po wybuchu wojny niemiecko-sowieckiej, NKWD dokonało masakry więźniów politycznych przetrzymywanych w Berezweczu.

Po II wojnie światowej miejscowość leżała w BSRR.

W 1949 r. zburzono polski cmentarz wojskowy żołnierzy 19 Pułku Ułanów Wołyńskich, ofiar wojny polsko-bolszewickiej, a na jego miejscu wybudowano domy mieszkalne dla pracowników kolonii^[5][6]. Z ocalałych fragmentów nagrobków utworzono lapidarium, znajdujące się na skraju kwatery żołnierzy polskich na cmentarzu "Kopciówka"^[7]. W 1970 r. zburzono kościół Bazylianów, stanowiący unikatowy zabytek wileńskiego baroku. Od 1991 roku Berezwecz leży w Republice Białorusi. Budynek poklasztorny jest nadal użytkowany jako więzienie.

Od września 2004 r. w Berezweczu działa żeński monaster prawosławny św. Michała Archanioła^[8].

Miejsce martyrologii

Okupacja rosyjska

Po inwazji III Rzeszy na ZSRR NKWD podjęło likwidację więzienia (patrz Masakry więzienne NKWD 1941). Kilkaset osób zlikwidowano w klasztorze, a pozostałych kilka tysięcy więźniów poprowadzono w kolumnie marszowej (dwanaście osób w szeregu, przy długości kolumny około 1500 m) w kierunku Połock – Witebsk. Po opuszczeniu Berezwecza przez Armię Czerwoną mieszkańcy miejscowości dotarli na teren więzienia. Za klasztorem w nie zasypanych dołach leżały okaleczone ciała. W klasztorze po rozbiciu świeżego muru wysypały się ciała żywcem zamurowanych. Kolumna marszowa więźniów (bez jedzenia i picia) na „drodze śmierci” pozostawiała ciała. Więźniów zlikwidowano za Dźwiną w okolicach kołchozu Taklinowo (obecnie wieś Mikołajewo, koło Ułły) dnia 25 (26) czerwca 1941. Po nalocie niemieckiego samolotu, do kolumny więźniów położonej na drodze strzelano z karabinów maszynowych.

Okupacja niemiecka

Od września 1941 klasztor użytkowali Niemcy. Było to miejsce kaźni: Rosjan, Białorusinów, Polaków, Żydów, Włochów i przedstawicieli innych narodowości. Więźniów mordowano na terenie klasztoru i lasu Borek położonego na zachodnim brzegu jeziora Wielkiego. Na terenie lasu znajduje się zagospodarowany cmentarz. Po lewej stronie wejścia od cmentarza znajduje się napis na kamiennej płycie w języku białoruskim – „Tu pochowano ciała ponad 27 tysięcy wojennych więźniów obozu śmierci Berezwecz i około 200 włoskich żołnierzy zamordowanych przez niemieckich-faszystowskich zaborców w 1941–1944 latach”. Przy głównej alei leży 27 kamieni – każdy symbolizuje tysiąc zamordowanych.

Na terenie lasu, obok pomnika ofiar likwidacji głębockiego getta, w 2002 r. staraniem Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa wzniesiono pomnik upamiętniający zamordowanych tu Polaków. Rozstrzelanych 4 marca 1942 roku i beatyfikowanych przez papieża Jana Pawła II 13 czerwca 1999 roku:

• ks. Mieczysława Bohatkiewicza
• ks. Władysława Maćkowiaka
• ks. Stanisława Pyrtka

Rozstrzelanych 4 lipca 1942 roku:

• członków Armii Krajowej
• ks. Bolesława Maciejewskiego (1897 – 1942), proboszcza parafii Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny i św. Antoniego z Padwy w Postawach,
• ks. Romualda Dronicza (1897 – 1942), proboszcza parafii św. Jana Chrzciciela w Wołkołacie,
• ks. Adama Masiulanisa (1911 – 1942), proboszcza parafii św. Michała Archanioła w Łużkach,
• ks. dr Antoniego Skorko (1888 – 1942), proboszcza parafii św. Michała Archanioła w Woropajewie,
• o. Władysława Wieczorka (1903 – 1942), salezjanina z parafii Imienia Maryi w Parafianowie^[9].

Historycy szacują, że na terenie cmentarza spoczywa około 30 tys. osób, w tym także ofiary NKWD z lat 1939–1941 i po roku 1944.

• Galeria
• 

  Pomnik w miejscu egzekucji kolumny więźniów więzienia w Berezweczu w pobliżu wsi Mikołajewo

• 

  Pomnik na mogile ponad 27 tysięcy wojennych więźniów obozu śmierci Berezewecz i około 200 włoskich żołnierzy

• 

  Pomnik tysięcy ofiar reżimów stalinowskiego i hitlerowskiego zamordowanych w klasztorze w Berezweczu

• 

  Zbiorowa mogiła upamiętniająca 2500 Żydów z Głębokiego i okolic

• 

  Po prawej grób Polaków, ofiar Niemców w 1942 roku

Zobacz też

• Kościół Świętych Apostołów Piotra i Pawła i klasztor Bazylianów w Berezweczu

Bibliografia

• Zenobia Alejun, „Szlakiem martyrologii kresowych Polaków”, Zeszyt 4 (broszura), „Civitas Chrystiana” Oddział w Kętrzynie, Kętrzyn, 2007.

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Radzima.org
• Lista miejscowości w gminie Głębokie (1921-1939)
• Berezwecz, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 144 .
• Berezwecz, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 1: Abablewo – Januszowo, Warszawa 1900, s. 110 .
• Kalbarczyk Sławomir, Zbrodnicza ewakuacja więzienia w Berezweczu w czerwcu 1941 r. W 70. rocznicę, Dodatek historyczny IPN do Naszego Dziennika nr 7/2011 (50)
• Pławiński Rafał, W szponach gułagu Młodość w niewoli, Wydawnictwo Jot Ka Sp. z o. o., Złotogłowice, 2010