Berezwecz

Berezwecz
Ilustracja
Nieistniejący kościół Bazylianów w Bereweczu
Państwo Białoruś
Obwódwitebski
Rejongłębocki
Położenie na mapie obwodu witebskiego
Mapa konturowa obwodu witebskiego, po lewej znajduje się punkt z opisem „Berezwecz”
Położenie na mapie Białorusi
Ziemia55°09′02,37″N 27°41′27,70″E/55,150658 27,691028
Portal Białoruś
Kościół Zmartwychwstania Pańskiego w Białymstoku, częściowo wzorowany na kościele w Berezweczu

Berezwecz (biał. Беразьве́чча) – północno-wschodnia część miasta Głębokie w obwodzie witebskim na Białorusi. Przed II wojną światową wieś na terenie Polski w ówczesnym powiecie głębockim, w dawnym województwie wileńskim. Berezwecz stanowił garnizon macierzysty batalionu KOP „Berezwecz”. Leży między jeziorami Wielkim, Podłużnym i Muszkackim.

Historia

W 1637 wojewoda i starosta mścisławski Józef Korsak Głębocki ufundował tu klasztor bazylianów, na miejscu dawnego monasteru prawosławnego[1]. Na miejscu drewnianego klasztoru w latach 1756–1767 wzniesiono murowany zespół kościelno-klasztorny w stylu barokowym według projektu J.K. Glaubitza. Klasztor i kościół wzniesione były na północnym brzegu jeziora Wielkiego. Przy klasztorze funkcjonowała sześcioklasowa szkoła. Po kasacie bazylianów klasztor i kościół w 1839 przejęli prawosławni. W okresie II Rzeczypospolitej kościół służył jako świątynia katolicka, a w dawnym klasztorze kwaterował Korpus Ochrony Pogranicza. W tym okresie we wsi wybudowano dwa domy w stylu zakopiańskim.

Według Powszechnego Spisu Ludności z 1921 roku zamieszkiwały tu 84 osoby, 38 było wyznania rzymskokatolickiego, 37 prawosławnego, a 9 mojżeszowego. Jednocześnie 74 mieszkańców zadeklarowało polską przynależność narodową, 9 żydowską, a 1 rosyjską. Było tu 19 budynków mieszkalnych[2]. W 1931 w 11 domach zamieszkiwało 369 osób[3].

Wierni należeli do parafii rzymskokatolickiej w Głębokiem i prawosławnej w Hołubiczach. Miejscowość podlegała pod Sąd Grodzki w Głębokiem i Okręgowy w Wilnie; właściwy urząd pocztowy mieścił się w m. Podświle[4].

Po agresji sowieckiej na Polskę Armia Czerwona zajęła Berezwecz 18 września 1939. Dawny budynek klasztorny przekształcony został przez NKWD na więzienie śledcze. W czerwcu 1941 r., po wybuchu wojny niemiecko-sowieckiej, NKWD dokonało masakry więźniów politycznych przetrzymywanych w Berezweczu.

Po II wojnie światowej miejscowość leżała w BSRR.

W 1949 r. zburzono polski cmentarz wojskowy żołnierzy 19 Pułku Ułanów Wołyńskich, ofiar wojny polsko-bolszewickiej, a na jego miejscu wybudowano domy mieszkalne dla pracowników kolonii[5][6]. Z ocalałych fragmentów nagrobków utworzono lapidarium, znajdujące się na skraju kwatery żołnierzy polskich na cmentarzu "Kopciówka"[7]. W 1970 r. zburzono kościół Bazylianów, stanowiący unikatowy zabytek wileńskiego baroku. Od 1991 roku Berezwecz leży w Republice Białorusi. Budynek poklasztorny jest nadal użytkowany jako więzienie.

Od września 2004 r. w Berezweczu działa żeński monaster prawosławny św. Michała Archanioła[8].

Miejsce martyrologii

Okupacja rosyjska

Po inwazji III Rzeszy na ZSRR NKWD podjęło likwidację więzienia (patrz Masakry więzienne NKWD 1941). Kilkaset osób zlikwidowano w klasztorze, a pozostałych kilka tysięcy więźniów poprowadzono w kolumnie marszowej (dwanaście osób w szeregu, przy długości kolumny około 1500 m) w kierunku PołockWitebsk. Po opuszczeniu Berezwecza przez Armię Czerwoną mieszkańcy miejscowości dotarli na teren więzienia. Za klasztorem w nie zasypanych dołach leżały okaleczone ciała. W klasztorze po rozbiciu świeżego muru wysypały się ciała żywcem zamurowanych. Kolumna marszowa więźniów (bez jedzenia i picia) na „drodze śmierci” pozostawiała ciała. Więźniów zlikwidowano za Dźwiną w okolicach kołchozu Taklinowo (obecnie wieś Mikołajewo, koło Ułły) dnia 25 (26) czerwca 1941. Po nalocie niemieckiego samolotu, do kolumny więźniów położonej na drodze strzelano z karabinów maszynowych.

Okupacja niemiecka

Od września 1941 klasztor użytkowali Niemcy. Było to miejsce kaźni: Rosjan, Białorusinów, Polaków, Żydów, Włochów i przedstawicieli innych narodowości. Więźniów mordowano na terenie klasztoru i lasu Borek położonego na zachodnim brzegu jeziora Wielkiego. Na terenie lasu znajduje się zagospodarowany cmentarz. Po lewej stronie wejścia od cmentarza znajduje się napis na kamiennej płycie w języku białoruskim – „Tu pochowano ciała ponad 27 tysięcy wojennych więźniów obozu śmierci Berezwecz i około 200 włoskich żołnierzy zamordowanych przez niemieckich-faszystowskich zaborców w 1941–1944 latach”. Przy głównej alei leży 27 kamieni – każdy symbolizuje tysiąc zamordowanych.

Na terenie lasu, obok pomnika ofiar likwidacji głębockiego getta, w 2002 r. staraniem Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa wzniesiono pomnik upamiętniający zamordowanych tu Polaków. Rozstrzelanych 4 marca 1942 roku i beatyfikowanych przez papieża Jana Pawła II 13 czerwca 1999 roku:

Rozstrzelanych 4 lipca 1942 roku:

  • członków Armii Krajowej
  • ks. Bolesława Maciejewskiego (1897 – 1942), proboszcza parafii Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny i św. Antoniego z Padwy w Postawach,
  • ks. Romualda Dronicza (1897 – 1942), proboszcza parafii św. Jana Chrzciciela w Wołkołacie,
  • ks. Adama Masiulanisa (1911 – 1942), proboszcza parafii św. Michała Archanioła w Łużkach,
  • ks. dr Antoniego Skorko (1888 – 1942), proboszcza parafii św. Michała Archanioła w Woropajewie,
  • o. Władysława Wieczorka (1903 – 1942), salezjanina z parafii Imienia Maryi w Parafianowie[9].

Historycy szacują, że na terenie cmentarza spoczywa około 30 tys. osób, w tym także ofiary NKWD z lat 1939–1941 i po roku 1944.

Zobacz też

Bibliografia

  • Zenobia Alejun, „Szlakiem martyrologii kresowych Polaków”, Zeszyt 4 (broszura), „Civitas Chrystiana” Oddział w Kętrzynie, Kętrzyn, 2007.

Przypisy

  1. Pawluczuk U. A.: Życie monastyczne w II Rzeczypospolitej. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2007, s. 25. ISBN 978-83-7431-127-4.
  2. Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej: opracowany na podstawie wyników pierwszego powszechnego spisu ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych., t. 7, część 2, 1924, s. 45.
  3. Wykaz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej, t. 1, Warszawa 1938, s. 16.
  4. Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej z oznaczeniem terytorjalnie im właściwych władz i urzędów oraz urządzeń komunikacyjnych, Przemyśl, Warszawa 1933, s. 117.
  5. Głębokie: krzyże z mogił polskich żołnierzy wmurowane w schody więzienia, naviny.belsat.eu [dostęp 2021-08-31] (pol.).
  6. Głębokie: krzyże z mogił polskich żołnierzy wmurowane w schody więzienia, Związek Polaków na Białorusi, 6 listopada 2019 [dostęp 2021-08-31] (pol.).
  7. Piłsudczycy - Kresy, www.facebook.com [dostęp 2021-08-31] (ang.).
  8. История обители (ros.). berezvich.cerkov.ru. [dostęp 2021-03-18].
  9. ŚWIĘCI (bł. WŁADYSŁAW MAĆKOWIAK) - św. Zygmunt, www.swzygmunt.knc.pl [dostęp 2017-11-22] (pol.).

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Belarus Vitebsk region adm location map.svg
Autor: Nzeemin, Licencja: CC BY-SA 2.0
Позиционная карта Витебской области.
Ghetto Glubokoe 2f.jpg
Autor: Avner, Licencja: CC0
Las Borek w okolicy Berezwecza, (ob. w granicach m. Głębokie w obwodzie witebskim) Po lewej zbiorowa mogiła upamiętniająca 2500 Żydów z Głębokiego i okolic. Po prawej grób Polaków, ofiar Hitleryzmu w 1942 r.
Ghetto Glubokoe 2e-1.jpg
Autor: Avner, Licencja: CC0
Глубокое Витебской области. Памятник убитым евреям - узникам гетто.
Glubokoe-lager-1e.jpg
Autor: Avner, Licencja: CC0
Pomnik upamiętniający więźniów z Berezwecza, ofiary reżimów stalinowskiego i hitlerowskiego w lesie Borek koło Berezwecza
Mikalajova Memorial.jpg
Autor: Serge Serebro, Vitebsk Popular News, Licencja: CC BY-SA 3.0
Pomnik w miejscu pochowania więźniów z Berezwecza rozstrzelanych przez NKWD w pobliżu wsi Mikałajewa 26 czerwca 1941 r.
Kościół Zmartwychwstania Pańskiego w Białymstoku.jpg
Autor: Hubert Śmietanka, Licencja: CC BY-SA 2.5
Kościół Zmartwychwstania Pańskiego w Białymstoku. Replika zburzonego kościoła w Berezweczu na Białorusi autoprstwa Jana Glaubitz'a.
Glubokoe-lager-1b.jpg
Autor: Avner, Licencja: CC0
Мемориальный комплекс на месте захоронения жертв лагеря смерти.