Berlinka (autostrada)

Schematyczny przebieg trasy Berlinki
Berlinka na mapie z 1939
(c) Bundesarchiv, B 145 Bild-P020673 / CC-BY-SA 3.0
Budowa Berlinki, 1936
Stan nawierzchni A11 w okolicach Penkun (2006)
(c) Pa3Widzi, CC BY-SA 3.0
A6 koło Szczecina (2006)
Berlinka z wiaduktem w Maciejewie (2006)
Berlinka na południe od Kaliningradu (2008)
DK22 w Starogardzie Gdańskim, przez mieszkańców miasta nazywana potocznie Berlinką (2019)

Berlinka (niem. Reichsautobahn Berlin-Königsberg) – współczesna, potoczna nazwa budowanej przed i w czasie II wojny światowej autostrady Rzeszy (niem. Reichsautobahn, w skrócie RAB), o planowanej długości około 500 km, mającej połączyć stolicę ówczesnej III RzeszyBerlin, ze znajdującym się na wschodnich rubieżach państwa Królewcem (niem. Königsberg), przebiegając przez tzw. korytarz polski.

Formalnie autostrada składała się z trzech odcinków:

  • RAB 4a: Stettiner DreieckBäderstraße (obecnie węzeł Rzęśnica)
  • RAB 4b: Rzęśnica – Gdańsk
  • RAB 3: Gdańsk – Elbląg – Królewiec

Historia

Zaraz po dojściu do władzy w 1933 Adolf Hitler ogłosił czteroletni plan wychodzenia z kryzysu oraz ideę tworzenia wielkiej III Rzeszy. Ich ważny element stanowił program budowy autostrad, które miały w przyszłości służyć m.in. do przemieszczania się wojsk. Ponadto budowa dróg była jednym ze sposobów walki z gigantycznym, sześciomilionowym bezrobociem. Inwestycje drogowe finansowano głównie ze składek na ubezpieczenia społeczne[1], a do robót wykorzystywano bezrobotnych. Za realizację programu budowy RAB odpowiadał nazistowski inżynier Fritz Todt, któremu Hitler powierzył stanowisko generalnego inspektora budowy dróg. Już 1933 Todt miał koncepcję budowy autostrady nr 4, łączącej Berlin z Gdańskiem i dalej przechodzącej w autostradę nr 3 od Gdańska przez Elbląg do Królewca na terenie Prus Wschodnich. Budowa autostrady została zainaugurowana pod koniec 1933, a prace wykonawcze ruszyły wiosną 1934 jednocześnie z dwóch krańców: od Berlina w kierunku Szczecina oraz od Królewca do Elbląga. Różnica była taka, że odcinek Berlin – Szczecin od razu budowano jako dwujezdniowy, natomiast Królewiec – Elbląg jako jednojezdniowy z możliwością dobudowania drugiej jezdni w razie wzrostu natężenia ruchu. W kwietniu 1936 przejezdny był fragment, pomiędzy stolicą Rzeszy i węzłem Joachimstahl (44,7 km). 27 września 1936 oddano do użytku pierwszy 112,5-kilometrowy odcinek od węzła Stettiner Dreieck (okolice Berlina) do Stettin-Süd (współczesna nazwa tego węzła: Szczecin Zachód)[1]. W tym czasie trwały już prace na drugim końcu trasy: od Królewca do Elbląga. W 1937 oddano do użytku 92-kilometrowy odcinek Königsberg (Królewiec) – Elbing-Ost (Elbląg-Wschód). Na tym fragmencie tymczasowo wykonano tylko jedną (południową) jezdnię, zostawiając miejsce na drugą, która miała być wybudowana wraz ze zwiększeniem natężenia ruchu. Rok później autostrada wydłużyła się o obwodnice Szczecina i Elbląga, odpowiednio do węzłów Bäderstraße (koło Wielgowa) i Elbing-West.

W 1938 Niemcy użyli autostrady jako pretekstu do wszczęcia wojny – zażądali eksterytorialnego korytarza łączącego oba jej fragmenty rozdzielone obszarem należącym do Polski. Prace na terenie budowy nieco zwolniły, gdyż kraj przygotowywał się do wojny i robotnicy byli potrzebni bardziej do budowy fortyfikacji oraz produkcji czołgów i amunicji.

Od jesieni 1939 na budowę skierowano ponownie robotników, w tym przymusowych m.in. uwięzionych przez III Rzeszę Żydów. Zbudowano następny odcinek Bäderstraße (Rzęśnica) – StargardMassow (Łęczyca). Był on, podobnie jak „królewiecki”, jednojezdniowy, jednak zbudowane zostały krawężniki do wylania jezdni północnej. Na całej długości wyżej opisanych odcinków zbudowana została pełna infrastruktura ówczesnej autostrady, tj. dwupoziomowe skrzyżowania, przyautostradowe przystanki, stacje benzynowe itp. Na przedłużeniu odcinka zachodniego (od Stargard-Massow [Łęczycy] na wschód) wykonano też wiele prac ziemnych, których ślady można spotkać nawet w okolicach Kościerzyny. Gdzieniegdzie stoją do dziś fragmenty obiektów inżynieryjnych, a nawet kompletne wiadukty. W lesie niedaleko Złocieńca znajdują się wyraźne ślady budowy węzła „Berlinki” z wykonywaną równocześnie (i także niedokończoną) RAB 49 do Witnicy k. Gorzowa Wlkp., gdzie łączyć się miała ona z RAB 48 SzczecinLiberec[2]. Ślady budowy RAB 49 sięgają do jeziora Studnickiego, na południowy zachód od Mirosławca.

Stara autostrada (a właściwie niedokończona autostrada) jest lokalną atrakcją wielu miejsc na Pomorzu, choć przewodniki turystyczne rzadko o niej wspominają.

Czasem termin Berlinka jest używany również w odniesieniu do dzisiejszej drogi krajowej nr 22 na odcinku ChojniceMalbork. Po zajęciu Polski we wrześniu 1939 Niemcy bardzo szybko przedłużyli ówczesną Reichstraße No. 1 używając identycznej technologii, jak ta używana do budowy autostrad, a betonowa nawierzchnia zachowała się na większości trasy do początku XXI w., kiedy rozpoczęła się sukcesywna modernizacja i zmiana na nawierzchnię bitumiczną. W rejonie węzła z drogą 91 nawierzchnia jest brukowana.

Późniejsze dzieje

Działania wojenne nie były dla „Berlinki” dotkliwe, jednak w 1945 wycofujący się Niemcy zniszczyli mosty nad Odrą, Iną, Pasłęką, Młynówką, Banówką i Omazą oraz kilka wiaduktów. Kilka miesięcy później, wybudowane fragmenty „Berlinki” zostały przedzielone dwiema granicami państwowymi.

Kilka lat po wojnie zostały odbudowane mosty na Odrze i Banówce. W latach 70. XX wieku wykonano nową nawierzchnię bitumiczną na niedokończonym odcinku od dawnego węzła Stargard-Massow (Łęczyca) do okolic planowanego węzła Stargard-Freienwalde w miejscowości Lisowo k. Chociwla oraz odbudowano most nad Iną. Na „Berlince” w okolicach Wielgowa utworzono lotnisko zapasowe, tzw. drogowy odcinek lotniskowy.

W związku z małą użytecznością pociętej drogi i brakiem odpowiedniej konserwacji, zaczęła ona niszczeć, a na odcinku wschodnim nawet częściowo zarastać. Zarosły też prawie całkowicie wszystkie ślady budowy autostrady na wschód od miejscowości Lisowo.

W latach 90. XX wieku wyremontowany został 14-kilometrowy odcinek autostrady A6 od zachodniej granicy państwa. W latach 2005–2007 wykonano remont na prawie 8-kilometrowej długości – do dawnego węzła Altdamm (Dąbie; współczesna nazwa tego samego węzła: Szczecin Kijewo), gdzie Berlinka łączy się na ponad 8 km z drogą ekspresową nr 3. Odbudowano też most nad Omazą, a na przełomie XX i XXI wieku pozostałe mosty i wiadukty na elbląskim odcinku Berlinki, natomiast 24 września 2008 w miejscu dawnego odcinka RAB 3 ElblągGrzechotki otwarto drogę ekspresową S22.

Wiadukt Berlinki nad DK20 w Lisowie, stan przed wyburzeniem w 2019 r.

W latach 2017–2018 ponownie zbudowano 22-kilometrowy odcinek między węzłami Bäderstraße (Rzęśnica) i Stargard-Massow (Łęczyca). Dwa niepotrzebne wiadukty nad Berlinką oraz nieużywane przęsło mostu nad Iną zostały rozebrane. Cała betonowa nawierzchnia została rozebrana. Gruz został wykorzystany do budowy nowej warstwy konstrukcyjnej. Berlinka na większości odcinka ma jedną jezdnię asfaltową. Zostały wykonane lewoskręty, a w dwóch miejscach, w tym na węźle Łęczyca dobudowano brakujące łącznice po stronie północnej. Drogowy odcinek lotniskowy został zlikwidowany. Pozostałości niedokończonej budowy z lat 40. (krawężniki i fragmenty opasek jezdni północnej) zostały zlikwidowane[3].

We wrześniu 2019 roku zburzono nieużywany wiadukt, który znajdował się blisko skrzyżowania drogi wojewódzkiej nr 142 z drogą krajową nr 20 w Lisowie[4].

Stan aktualny

Z punktu widzenia stanu zachowania można wydzielić na terenie Polski kilka fragmentów:

  • od zachodniej granicy państwa do węzła Szczecin Kijewoautostrada A6; gruntownie wyremontowana, spełniająca prawie wszystkie wymagania stawiane współczesnej autostradzie (jedynie węzeł Radziszewo, z uwagi na trudne warunki terenowe, dotychczas nie został przebudowany; posiada bardzo krótkie pasy hamowania i rozpędzania, dlatego na krótkim odcinku wprowadzono ograniczenie do 90 km/h. Na lata 2020-2021 planowana jest jego całkowita przebudowa w ramach budowy obwodnicy Gryfina). Oddany do użytku w 2010 roku węzeł Szczecin Klucz wyznacza początek wspólnego przebiegu A6 i drogi ekspresowej S3,
  • od węzła Szczecin Kijewo do węzła Rzęśnica – oznaczona jako A6 i S3; dwujezdniowa, czteropasmowa, posiadająca nawierzchnię asfaltową po remoncie[5],
  • od węzła Rzęśnica do Łęczycy – oznaczona jako droga wojewódzka nr 142 wygodna droga asfaltowa zbudowana w 2018 w miejscu oryginalnej betonowej Berlinki
  • od Łęczycy do Lisowa – współczesna asfaltowa droga jednojezdniowa przebiegająca pod szeregiem wiaduktów i na autostradowych mostach dokładnie w tym miejscu, gdzie miała biec betonowa Berlinka; niedaleko Lisowa droga zbacza na południe i łączy się z dzisiejszą drogą krajową nr 20 ok. 200 m od wiaduktu niewybudowanej autostrady,
  • na wschód od Lisowa – łatwo odnajdywalne nasypy, wykopy, obiekty inżynieryjne i inne pozostałości budowy w różnym stanie zaawansowania, ciągnące się regularnie aż do wschodnich okolic miejscowości Miłocice. Od tego miejsca zalesione po 1945 ślady po budowie autostrady ciągną się dalej w kierunku północno-wschodnim i kończą na północ od miejscowości Dźwierzno.
  • od dawnej granicy polsko-niemieckiej w okolicy miejscowości Skwierawy do okolic miejscowości Kucborowo są jeszcze doskonale widoczne ślady jej budowy pod postacią wykopów i nasypów – w głównej mierze jednak są one zarośnięte krzakami i drzewami.
  • od południowo-wschodnich granic miasta Pruszcz Gdański do miejscowości Marynowy jest ciąg słabo zachowanych śladów po pracach ziemnych prowadzonych w kwietniu 1943. Najlepiej zachowanym świadectwem tych prac jest ślad na południe od miejscowości Stawiec. Pozostałe ślady na tym odcinku padły ofiarą działalności rolniczej – chociaż znając zakres i kierunek prowadzonych prac – można dostrzec je na zdjęciach satelitarnych.
  • odcinek od Elbląga do granicy z Rosjądroga ekspresowa S22 wybudowana w miejscu dawnej jezdni południowej, w okolicach węzłów istnieją dwie jezdnie; odbudowane mosty i wiadukty są współczesne i zbudowane na śladzie nieistniejącej jezdni północnej.

Węzły Berlinki

Węzły Berlinki
kmnazwa oryginalnanazwa obecna[a]kmWspółrzędne
Odcinek zachodni (RAB 4a, RAB 4b)
0,0Stettiner DreieckDreieck Kreuz Barnim[b]52°36′54,0″N 13°33′38,0″E/52,615000 13,560556
... Bundesautobahn 11 number.svg / E28
A6E28
109,9granica D-PL Kołbaskowo-Pomellen0,053°20′08,5″N 14°24′30,5″E/53,335694 14,408472
112,5Stettin-SüdSzczecin Zachód 132,453°20′27,5″N 14°26′48,5″E/53,340972 14,446806
119,1SydowsaueRadziszewo 319,353°20′00,5″N 14°32′36,0″E/53,333472 14,543333
125,4Stettin-OstSzczecin Podjuchy15,553°21′49,0″N 14°37′10,0″E/53,363611 14,619444
131,7AltdammSzczecin Kijewo 3E65 1021,653°22′31,5″N 14°42′12,0″E/53,375417 14,703333
138,9BäderstraßeRzęśnica S3E65 6E28 30,053°25′24,0″N 14°46′08,5″E/53,423333 14,769028
142
148Stargard-Friedrichswalde(Sowno, Przemocze)[c] 14137,953°26′30,0″N 14°55′02,0″E/53,441667 14,917222
160Stargard-Massow(Łęczyca) 10649,953°26′02,5″N 15°04′21,5″E/53,434028 15,072639
174Stargard-Freienwalde(Lisowo, Chociwel) 2063,953°25′54,5″N 15°17′11,0″E/53,431806 15,286389
odcinek środkowy (RAB 4b)
(wytyczony i przygotowany pod budowę)
178Freienwalde-Woltersdorf(Chociwel-Starzyce)6853°26′30,5″N 15°20′51,0″E/53,441806 15,347500
182Freienwalde-Nörenberg(Chociwel-Ińsko)7253°27′24,5″N 15°23′17,5″E/53,456806 15,388194
188Blankenhägen(Dłusko)7853°28′52,5″N 15°29′10,5″E/53,481250 15,486250
194Piepstock(Podlipce)8453°29′55,5″N 15°34′18,5″E/53,498750 15,571806
198Wangerin-Gienow(Węgorzyno-Ginawa)8853°31′25,5″N 15°36′52,0″E/53,523750 15,614444
203Rosenfelde(Brzeźniak)9353°31′59,0″N 15°39′30,0″E/53,533056 15,658333
210Dramburg(Drawsko Pomorskie)10053°33′47,5″N 15°45′44,5″E/53,563194 15,762361
215Sarranzig(Zarańsko)10553°34′02,0″N 15°50′34,5″E/53,567222 15,842917
226Falkenburg(Złocieniec)11653°34′59,5″N 16°00′26,5″E/53,583194 16,007361
244Klaushagen(Kluczewo)13453°39′55,0″N 16°11′53,5″E/53,665278 16,198194
251Sternhof(Gwiazdowo)14153°42′00,5″N 16°17′46,0″E/53,700139 16,296111
259Bärwalde(Barwice)14953°43′53,0″N 16°22′26,5″E/53,731389 16,374028
Baldenburg(Biały Bór) 
Rummelsburg(Miastko) 
Bütow(Bytów) 
Berent(Kościerzyna) 
Odcinek wschodni (RAB 3)
0,0[d]KönigsbergKaliningrad54°38′45,0″N 20°32′41,5″E/54,645833 20,544861
15,3Kreuzburg(Slawskoje)54°33′24,0″N 20°22′07,5″E/54,556667 20,368750
25,7Zinten(Kornewo)54°30′44,5″N 20°13′51,0″E/54,512361 20,230833
40,1Heiligenbeil-Ost(Mamonowo)54°25′21,0″N 20°04′12,5″E/54,422500 20,070139
Р516E28
 Przejście graniczne Grzechotki-Mamonowo (PL-RUS)0,054°25′19,5″N 20°04′09,0″E/54,422083 20,069167
S22E28
49,1Heiligenbeil-WestDąbrowa, Święta Siekierka8,654°22′25,5″N 19°57′44,0″E/54,373750 19,962222
52,4BraunsbergBraniewo-Północ (dawniej Maciejewo) 50711,954°21′22,5″N 19°55′27,5″E/54,356250 19,924306
58,1SchalmeyBraniewo, Szyleny17,654°19′22,0″N 19°51′14,5″E/54,322778 19,854028
63,7TiedmannsdorfBraniewo-Południe (dawniej Chruściel) 5450623,254°17′20,0″N 19°47′33,0″E/54,288889 19,792500
72,5FrauenburgFrombork (dawniej Błudowo) 50532,054°14′54,5″N 19°40′34,0″E/54,248472 19,676111
85,6PomehrendorfMłynary (dawniej Wilkowo, Pomorska Wieś) 50945,154°10′09,5″N 19°31′48,5″E/54,169306 19,530139
92,0Elbing-OstElbląg-Wschód 751,554°08′18,0″N 19°26′47,0″E/54,138333 19,446389
S7E77 / 22E28
96,4Elbing-WestElblag-Południe (dawniej Elbląg-Raczki) 7E77E28 2255,954°08′45,0″N 19°23′03,5″E/54,145833 19,384306

Berlinka w kulturze masowej

Zobacz też

Uwagi

  1. W różnych publikacjach pojawiają się różne nazwy węzłów. Jako pierwsze w tabeli podano te z dokumentacji GDDKiA.
    Na obecnym odcinku DW142 i dalszym (148–259 km), podano domyślne nazwy polskie.
  2. Do końca 2013 r. jako Dreieck Schwanebeck.
  3. W nawiasach umieszczono nazwy węzłów wybudowanych/projektowanych według pierwotnego opracowania,
    pominięte we współczesnych projektach autostrad i dróg ekspresowych.
  4. Pikietaż w kierunku wschód → zachód.

Przypisy

  1. a b Mariusz Rabenda: Tak powstawała berlinka. Zdjęcia niemieckiego budowniczego sprzed 80 lat.. szczecin.wyborcza.pl, 2016-02-04. [dostęp 2016-02-04].
  2. Autobahn-Übersichtskarte, Stand: 1940 (niem.). autobahn-online.de. [dostęp 2016-02-02].
  3. Zachodniopomorskie: Wygodniej nad morze - nowa berlinka DW142 służy kierowcom - informacje conadrogach.pl, conadrogach.pl [dostęp 2018-10-27].
  4. Jacek Firmanty (fot.): Droga wojewódzka nr 142 - 2019 rok (pol.). berlinka.pcp.pl. [dostęp 2019-10-25].
  5. Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad Oddział w Szczecinie: Przed długim weekendem uruchamiamy dwie jezdnie na S3 i A6 od Szczecina do Goleniowa (pol.). gddkia.gov.pl, 2020-06-10. [dostęp 2020-06-12].
  6. a b c d Bartosz Bajków, BERLINKA w filmach, berlinka.pcp.pl [dostęp 2022-05-26] (pol.).
  7. Patryk Vega kręci w Szczecinie nowy film, wszczecinie.pl [dostęp 2018-11-17] (pol.).
  8. Kaskaderzy na planie, reżyser zapowiada desant z powietrza [WI ... - Region - Radio Szczecin, radioszczecin.pl [dostęp 2018-11-17] (pol.).
  9. Na „chociwelce” kręcą film. Są utrudnienia!, „Twoje Radio 90,3 FM” [dostęp 2018-11-17] (pol.).
  10. Pod Szczecinem kręcą "Kobiety Mafii 2". Utrudnienia na "chociwelce" - szczecin.eskainfo.pl, „ESKA Info” [dostęp 2018-11-17].

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Berlinka (Highway) 2006.jpg
(c) S99 z polskiej Wikipedii, CC-BY-SA-3.0
Berlinka, obecnie odcinek drogi ekspresowej S22 w Polsce
Destylarnia Sobieski Starogard Gdański Ulica Jagiełly i Sikorskiego.jpg
Autor: PiotrMig, Licencja: CC BY-SA 4.0
Destylarnia Sobieski, Starogard Gdański, widok na ulice: Wł. Jagiełły i gen. Sikorskiego.
Bundesautobahn 11 number.svg
German Autobahn number signet.
Bundesarchiv B 145 Bild-P020673, Reichsautobahnbau bei Berlin.jpg
(c) Bundesarchiv, B 145 Bild-P020673 / CC-BY-SA 3.0
Lisowo. The viaduct of the old highway. It was built during World War II. The German Nazis never finished it (2).jpg
Autor: MOs810, Licencja: CC BY-SA 4.0
Lisowo. Wiadukt starej autostrady. Była budowana w czasie II wojny światowej w czasie okupacji Polski. Niemieccy naziści nigdy jej nie dokończyli.
RAB-Berlin-Königsberg-Westpreußische Zeitung1939.jpg
Map showing the planned Reichsautobahn Berlin-Königsberg. Originally printed in German newspaper "Westpreußische Zeitung" of January 1939, also published in George Zaskiewicz "The Book of Elbląg Vol 3", Elblag, 2005. See http://www.berlinka.pcp.pl/Westpreusische_Zeitung-mapa1939.html
Autobahn a11 kilometer 0991a.jpg
(c) Vikking2, CC-BY-SA-3.0
Autobahn A11; km 99,1; desolater Fahrbahnzustand Südfahrbahn
A6 foto.jpg
(c) Pa3Widzi, CC BY-SA 3.0
Autostrada A6 około km 11+800
ReichsautobahnKönigsberg.JPG
Old German Reichsautobahn Elbing - Königsberg in East Prussia, south of Königsberg
Berlinka Map.PNG
Autor: Beroesz, Licencja: CC BY-SA 3.0
Mapa budowanej przez III Rzeszę autostrady Berlin – Królewiec (Kaliningrad) niem. Reichsautobahn (RAB), pol. Berlinka