Bernard Chrzanowski

Bernard Chrzanowski
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

27 lipca 1861
Wojnowice, Królestwo Prus

Data i miejsce śmierci

12 grudnia 1944
Konstancin-Jeziorna, Generalna Gubernia

Senator IV kadencji (II RP)
Okres

od 1935
do 1938

Odznaczenia
Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski Złoty Wawrzyn Akademicki

Bernard Chrzanowski herbu Nowina[1] (ur. 27 lipca 1861 w Wojnowicach[2], zm. 12 grudnia 1944 w Konstancinie) – polski działacz społeczny i polityczny, adwokat, kurator szkolny, prezes Związku Sokołów Wielkopolskich, senator IV kadencji w II RP.

Życiorys

Syn Kazimierza i Bronisławy z Lipińskich[2]. W 1880 ukończył Gimnazjum św. Marii Magdaleny w Poznaniu[3]. W szkole kierował tajnym kółkiem Towarzystwa im. Tomasza Zana. Uzyskał stypendium od Towarzystwa Pomocy Naukowej, które umożliwiło mu podjęcie studiów historycznych i prawniczych w Krakowie i Berlinie. W 1885 ukończył prawo i praktykował w Saksonii[4] i Turyngii.

Od 1890 był adwokatem w Poznaniu, rozpoczął także działalność społeczną, m.in. w Towarzystwie Pomocy Naukowej[4] i Towarzystwie Czytelni Ludowych.

W latach 1894–1896 wydawał tygodnik „Przegląd Poznański”. Najwięcej aktywności poświęcał Związkowi Sokołów Wielkopolskich; był wiceprezesem (1893–1895) i prezesem (od 1895 do 1921), wizytował ośrodki emigracyjne w Westfalii i Nadrenii, organizował dokształcanie członków (zwłaszcza w dziedzinie historii). Wielokrotnie występował w imieniu Związku w procesach z władzami pruskimi. Był obrońcą w procesie dzieci wrzesińskich[5].

Od 1900 był członkiem Ligi Narodowej[6]. W latach 1901–1910 pełnił mandat deputowanego do parlamentu Rzeszy. Występował przeciwko polityce germanizacyjnej rządu. Niektóre z jego przemówień były w istocie wykładami historii Polski i dziejów jej kultury, przeplatanymi polskimi wierszami patriotycznymi, co pozwalało drukować je legalnie w polskiej prasie pod pozorem drukowania stenogramów posiedzeń Reichstagu[7]. Działał w środowiskach endeckich, dla których pozyskał lidera mieszczańskiego ruchu ludowego Romana Szymańskiego. Od 1899 należał do tajnej Ligi Narodowej w Poznaniu, w ramach jej sekcji kulturalnej kierował akcją wydawania książeczek, obrazów historycznych, śpiewników i elementarzy, organizował także dla młodzieży pracującej wycieczki do Krakowa. Przy poznańskim Bazarze zorganizował w 1898 stałe Wykłady Ludowe im. Mickiewicza, kontynuowane później przez Towarzystwo Czytelni Ludowych. W latach 1909–1919 kierował Towarzystwem Demokratyczno-Narodowym w Poznaniu. W 1913 włączył się w prace kierowanej przez Ludwika Mycielskiego Rady Narodowej, koordynującej działalność polską w zaborze pruskim; kładł nacisk na aktywizację działań Rady na tzw. kresach zaboru - Pomorzu, Warmii i Mazurach oraz Śląsku, jako na najbardziej zagrożonych germanizacją.

W latach 1900–1913 dokładnie zwiedził pomorskie wybrzeże Bałtyku[8] oraz Kaszuby[9], a w latach następnych podejmował intensywne działania celem popularyzacji tych ziem jako integralnie polskich. Organizował prelekcje, odczyty, wieczornice kaszubskie, publikował artykuły (m.in. Kaszubskie wybrzeże nad Bałtykiem, Nad polskim morzem), a także wpadł na pomysł zorganizowania konkursu na napisanie popularnej historii Kaszub. Wpłynął na spopularyzowanie pieśni Hej żeglujże, żeglarzu. Zainteresował wątkami kaszubskimi Stefana Żeromskiego i Tadeusza Micińskiego. Poddał też pomysł uroczystych zaślubin z morzem generałowi Józefowi Hallerowi. Stefan Papée nazwał go Chałubińskim polskiego wybrzeża[10]. Członek Naczelnej Rady Ludowej w 1918 roku[11].

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości odszedł od endecji. W 1919 został mianowany podsekretarzem stanu w Ministerstwie byłej Dzielnicy Pruskiej. Był członkiem Obywatelskiego Komitetu Wykonawczego Obrony Państwa w 1920[12]. W latach 1922–1928 pełnił funkcję kuratora Okręgu Szkolnego Poznańskiego[13]. Planował reformę szkolnictwa, co nie spotkało się z akceptacją władz zwierzchnich i ostatecznie nie zostało zrealizowane, dbał przede wszystkim o szkolnictwo wiejskie. W 1935 został mianowany senatorem RP.

Przez wiele lat interesował się skautingiem. Wydał zbiór gawęd dla harcerzy Z Ojczyzny[14]. 16 maja 1937 odsłonił pomnik „Harcerzom poległym w walkach o niepodległość” na Malcie w Poznaniu[15].

W okresie międzywojennym zasiadał w Kapitule Orderu Odrodzenia Polski, w której był skarbnikiem[16]. W maju 1931 został wyróżniony godnością członka honorowego Towarzystwo Szkoły Ludowej[17].

Po wybuchu II wojny światowej, w grudniu 1939 wysiedlony przez Niemców z Poznania, zamieszkał w Warszawie. Zmarł 12 grudnia 1944 w pobliskim Konstancinie. Pochowano go na cmentarzu w Skolimowie, a w pogrzebie uczestniczyło tylko kilka osób[10]. W 1986, zgodnie z ostatnią wolą zmarłego, jego prochy przeniesiono na Cmentarz parafialny w Gdyni-Oksywiu[18].

Grób Bernarda Chrzanowskiego na cmentarzu parafialnym w Gdyni-Oksywiu

Życie prywatne

Z małżeństwa z Józefą z Wężyków (od 1910)[2] miał córkę Annę.

Ordery i odznaczenia

Upamiętnienie

Jest patronem szkoły podstawowej w Wojnowicach oraz Oddziału Poznańskiego PTTK[24].

Jego imię nosi jeden ze znakowanych pieszych szlaków turystycznych na terenie Wielkopolskiego Parku Narodowego.

Przypisy

  1. Bernard Chrzanowski h. Nowina Wielka Genealogia Minakowskiego [dostęp z dnia: 2016-05-06]
  2. a b c Stanisław Łoza (red.), Czy wiesz kto to jest?, (Przedr. fotooffs., oryg.: Warszawa : Wydaw. Głównej Księgarni Wojskowej, 1938.), Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe : na zam. Zrzeszenia Księgarstwa, 1983, s. 104.
  3. Bernard Chrzanowski, CSW2020 [dostęp 2022-01-20] (pol.).
  4. a b "Chałubiński polskiego Wybrzeża", Gdańsk Strefa Prestiżu, 10 września 2019 [dostęp 2022-01-20] (pol.).
  5. Bernard Chrzanowski. „Głos Narodu Ilustrowany”. 12, s. 4, 7 grudnia 1901. 
  6. Stanisław Kozicki, Historia Ligi Narodowej (okres 1887–1907), Londyn 1964, s. 572.
  7. Stanisław Gierszewski (red.), Pomorscy patroni ulic Trójmiasta, Wydanie I, Ossolineum, Wrocław 1977, brak nr ISBN, s. 45–47.
  8. Bernard Chrzanowski, Z wybrzeża i o wybrzeżu : szkice nowe, wyd. 1917, polona.pl [dostęp 2018-10-01].
  9. Na kaszubskim brzegu : zwięzły przewodnik napisał Bernard Chrzanowski, wyd. 1910, polona.pl [dostęp 2018-10-01].
  10. a b Grzegorz Łukomski, Myśl morska i zachodnia Bernarda Chrzanowskiego, [w:] Kronika Miasta Poznania, nr 3/1989, s.99–112, ISSN 0137-3552.
  11. Dziennik Poznański, nr 281, rocznik 60, 7 grudnia 1918 roku, [b.n.s]
  12. Obrona państwa w 1920 roku, Warszawa 1923, s. 153.
  13. Chrzanowski Bernard (1861-1944) • Odkryj Wielkopolskę • sprawdź ciekawe miejsca w Twojej okolicy, regionwielkopolska.pl [dostęp 2022-01-20] (pol.).
  14. Bernard Chrzanowski, Z ojczyzny, wyd. 1925, Szkice do gawęd harcerskich, polona.pl [dostęp 2018-10-01].
  15. Pomnik „Harcerzom Wielkopolskim” poległym w walce o niepodległość 1918–1920 (ulotka). Chorągiew Wielkopolska ZHP, 28 września 2013.
  16. Nowa Kapituła Orderu „Odrodzenia Polski”. „Gazeta Lwowska”, s. 1, Nr 221 z 26 września 1936. 
  17. Ważniejsze wydarzenia w Polsce. „Głos Jarosławski”. Nr 23, s. 2, 6 czerwca 1931. 
  18. Sokołowska i Kwiatkowska 2003 ↓, s. 242.
  19. Order Odrodzenia Polski. Trzechlecie pierwszej kapituły 1921–1924. Warszawa: Prezydium Rady Ministrów, 1926, s. 15.
  20. Order Odrodzenia Polski. Trzechlecie pierwszej kapituły 1921–1924. Warszawa: Prezydium Rady Ministrów, 1926, s. 17.
  21. Część urzędowa. „Gazeta Lwowska”, s. 2, Nr 157 z 19 lipca 1921. 
  22. Order Odrodzenia Polski. Trzechlecie pierwszej kapituły 1921–1924. Warszawa: Prezydium Rady Ministrów, 1926, s. 14, 23.
  23. M.P. z 1935 r. nr 257, poz. 305 „za wybitne zasługi dla dobra literatury polskiej”.
  24. Oddział Poznański PTTK

Bibliografia

  • Witold Jakóbczyk, Bernard Chrzanowski, [w:] Wielkopolski Słownik Biograficzny, Warszawa-Poznań 1981.
  • Witold Jakóbczyk, Przetrwać nad Wartą 1815–1914, 55. część cyklu „Dzieje narodu i państwa polskiego”, Warszawa 1989.
  • Małgorzata Sokołowska, Wiesława Kwiatkowska: Gdyńskie cmentarze: O twórcach miasta, portu i floty. Oficyna Verbi Causa, 2003. ISBN 83-91-8526-2-8.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

POL Wawrzyn Akademicki BAR.svg
Baretka: Wawrzyn Akademicki.
Grób Bernarda Chrzanowskiego.jpg
Autor: Kordiann, Licencja: CC BY-SA 4.0
grób Bernarda Chrzanowskiego na cmentarzu parafialnym w Gdyni-Oksywiu
Chrzanowski Bernard.jpg
Senator IV kadencji Senatu II RP (1935–1938)