Bernard Sychta

Bernard Sychta

prezbiter
Pomnik ks. Sychty w Sierakowicach
Kraj działania	Polska
Data i miejsce urodzenia	21 marca 1907 Puzdrowo
Data i miejsce śmierci	25 listopada 1982 Gdańsk
Wyznanie	katolicyzm
Kościół	rzymskokatolicki
Inkardynacja	diecezja chełmińska
Prezbiterat	17 grudnia 1932
Odznaczenia

Bernard Sychta (kasz. Bernard Zëchta, ur. 21 marca 1907 w Puzdrowie, w gm. Sierakowice, zm. 25 listopada 1982 w Gdańsku) – ksiądz katolicki, działacz kaszubski, etnograf, językoznawca, dramatopisarz, autor 7-tomowego Słownika gwar kaszubskich na tle kultury ludowej.

Życiorys

Urodził się 21 marca 1907 r. w Puzdrowie w pow. kartuskim w wielodzietnej (trzynaścioro dzieci) rodzinie kaszubskiej Jana i Anny z domu Karszny. Szkołę podstawową ukończył w rodzinnej wsi, a naukę kontynuował w gimnazjach w Gdańsku i Wejherowie, które ukończył w 1928 r. Po maturze wstąpił do seminarium duchownego w Pelplinie. Święcenia kapłańskie otrzymał 17 grudnia 1932 r^[1]. W 1934 r. w diecezji chełmińskiej pełnił funkcję Okręgowego Prezesa Katolickiego Związku Polskiej Młodzieży Męskiej w powiecie świeckim. Przed wojną oraz krótko po pracował jako kapelan w Szpitalu dla Nerwowo i Psychicznie Chorych w Kocborowie, dzielnicy Starogardu Gdańskiego. Tu pracował razem z Tadeuszem Bilikiewiczem. Napisał kilka kaszubskich sztuk teatralnych, w tym najsłynniejszą pt. Hanka sę żeni. Cały nakład jego sztuki Budzta spiącëch spalili Niemcy na wejherowskim rynku we wrześniu 1939 r. Jej autor był poszukiwany przez gestapo w czasie wojny i ukrywał się m.in. we wsi Osie koło Świecia. Interesował się kulturą regionu, studiował i gromadził materiały naukowe z etnografii i językoznawstwa. Próbował opracowywać praktyczną pisownię kaszubską w oparciu o pisownie innych języków słowiańskich. Uważał język kaszubski za ogniwo łączące żywe i wymarłe języki słowiańskie, krytykował poglądy odmienne i sam bywał obiektem krytyki. Pisownię własną kilkakrotnie też zmieniał.

9 kwietnia 1946 r. został magistrem filozofii w zakresie etnografii, etnologii, antropologii i prehistorii na Uniwersytecie Poznańskim, a 6 czerwca 1947 r. obronił tam doktorat na podstawie rozprawy Materialna kultura ludowa Borów Tucholskich na tle etnografii kaszubskiej i kociewskiej, która jest dziś jedną z najważniejszych prac z zakresu etnografii kaszubskiej, kociewskiej i borowiackiej. W 1947 r. został wikarym w Pelplinie, z którym związał się do końca życia. 5 lipca 1949 r. zdał egzamin z psychopatologii i psychiatrii na Akademii Medycznej w Gdańsku. Wykładał psychopatologię w Wyższym Seminarium Duchownym w Pelplinie. Był też proboszczem katedry pelplińskiej. W latach 50. napisał kilka rozpraw psychiatrycznych, etnograficznych i językoznawczych oraz sztuki Wesele kociewskie, wydaną w nakładzie 1250 egz., i Ostatna gwiôzdka Mestwina, wydaną pośmiertnie. Był członkiem m.in. Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego, Towarzystwa Miłośników Ziemi Kociewskiej i, od 1957 r., Gdańskiego Towarzystwa Naukowego. W 1960 r. został prałatem, a papież Jan XXIII przyznał mu tytuł tajnego szambelana papieskiego. W 1964 r. został mianowany kanonikiem gremialnym kapituły katedralnej w Chełmnie. W 1966 r. otrzymał Odznakę Tysiąclecia Państwa Polskiego. Od 1969 r., za zgodą biskupa, poświęcił się całkowicie pracy naukowej. W 1968 r. otrzymał kaszubski Medal Stolema^[2]. Od miesięcznika „Litery” otrzymał Order Stańczyka. Został też honorowym członkiem ZK-P.

Wykorzystując bogaty materiał etnograficzny, zebrany przez siebie, ks. Sychta napisał monumentalny Słownik gwar kaszubskich na tle kultury ludowej, będący pierwszym tak wyczerpującym kompendium wiedzy na temat języka kaszubskiego i kultury kaszubskiej. Słownik powstawał przez wiele lat działalności ks. Sychty i wydany został przez Ossolineum na zlecenie GTN i Komitetu Językoznawstwa PAN w latach 1967–1976 w niewielkim nakładzie. Posiada gniazdowy układ haseł i zawiera ok. 60 tys. wyrazów. Pierwszy tom (950 egz.) zaczyna się przedmową autorską, opisującą kulisy pracy nad słownikiem. B. Sychta zebrał też materiał do 3-tomowego słownika kociewskiego, wydanego również w układzie gniazdowym i również przez Ossolineum na zlecenie PAN-u pt. Słownictwo kociewskie na tle kultury ludowej. W pracy naukowej i życiu codziennym przez wiele lat ofiarnie pomagała mu jego siostra Anna (1914–1974), uwieczniona jako Hanka w tytule najsłynniejszej sztuki ks. Sychty.

Pod koniec życia Sychta zebrał liczne nagrody i zaszczyty, m.in. Złoty Krzyż Zasługi i nagrodę im. K. Nitscha. 4 grudnia 1972 r. otrzymał jednogłośnie honorowe członkostwo Gdańskiego Towarzystwa Naukowego za promocję GTN i wkład w rozwój nauki. Za swą pracę leksykograficzną otrzymał w Pelplinie 21 maja 1974 r. specjalny srebrny medal od ZK-P z napisem Bernard Sychta. Twórca słownika gwar kaszubskich. Medal projektu Wiktora Tołkina wręczał laureatowi Tadeusz Bolduan, ówczesny wiceprezes Zrzeszenia. W 1975 r. B. Sychta otrzymał nagrodę ministra kultury i sztuki. Od płockiego miesięcznika „Barwy” otrzymał 24 czerwca 1977 r. nagrodę im. O. Kolberga i medal w uznaniu zasług dla kultury ludowej. W 1977 r. otrzymał też Medal I Wydziału Nauk Społecznych PAN im. M. Kopernika. TMZK w Starogardzie Gd. w uznaniu zasług położonych dla upowszechnienia regionalnej kultury kociewskiej, a szczególnie za wieloletnią, żmudną pracę leksykograficzną, nagrodziło go 11 września 1980 r. honorowym członkostwem i specjalnym medalem Bernardowi Sychcie – autorowi Słownika kociewskiego, który ufundowało wspólnie z Towarzystwem Literackim im. Adama Mickiewicza. W 1981 r. ksiądz dostał nagrodę wojewody gdańskiego, a 3 grudnia 1981 r. przyznano mu doktorat honoris causa nauk humanistycznych Uniwersytet Gdańskiego w uznaniu wybitnych zasług dla poznania kultury oraz gwar Kaszub i Kociewia^[3]. Zmarł 25 listopada 1982 r. w Gdańsku, pochowany został 29 listopada 1982 r. w Pelplinie jako proboszcz tamtejszej katedry. Uroczystości pogrzebowe prowadził bp Edmund Piszcz. Bernard Sychta był również artystą malarzem i pisał wiersze. Zostawił bogate materiały naukowe, wspomnieniowe, anegdotyczne, a także liczne karykatury i obfitą korespondencję.

Pokłosie i pamięć

Tablica na pomniku ks. Bernarda Sychty w Sierakowicach

Głównym dziełem Bernarda Sychty jest wielki Słownik gwar kaszubskich. Stał się on tematem licznych omówień, artykułów i rozpraw naukowych i jest uważany za pomnikowe dzieło leksykograficzne. Od wielu lat trwają starania o jego reedycję, której sprzeciwia się spadkobierczyni autora – jego bratanica Stefania Sychta. Nie ukazują się również wznowienia jego dramatów. Pamięć o ks. Bernardzie Sychcie jest jednak kultywowana, jego sztuki wystawiane, a jego imię upamiętniane na różne sposoby. Jest on m.in. patronem Szkoły Podstawowej nr 6 w Kościerzynie, Miejskiej Biblioteki Publicznej w Starogardzie Gdańskim (od 1992 r.) i katolickiej szkoły w Świeciu. Ulice Ks. Sychty znajdują się m.in. w Tczewie, Jastarni, Luzinie, Starogardzie Gdańskim i Gdańsku, a tablice jego pamięci w Skórczu i Starogardzie. Przed jego domem rodzinnym w Puzdrowie ustawiono w 1992 r. głaz pamiątkowy z kaszubskim napisem. W centrum Sierakowic, przed kościołem św. Marcina, znajduje się jego pomnik (fotografia w infoboksie).

W ostatnich latach wydano m.in. jego rozprawę doktorską i listy oraz dwie obszerne książki biograficzno-wspomnieniowe. W grudniu 2000 r. odbyła się dwudniowa konferencja naukowa poświęcona Sychcie. Wybór haseł ze Słownika znalazł się m.in. w dwóch publikacjach opartych na pracy magisterskiej Grzegorza J. Schramke. Stała wystawa o ks. Bernardzie Sychcie znajduje się w Gimnazjum Publicznym im. Pisarzy Kaszubsko-Pomorskich w Luzinie, które obchodziło Rok Sychty w roku szkolnym 2006/07. Przedstawiono wtedy jego sztukę Dzéwczę i miedza.

Publikacje naukowe

• Słownik gwar kaszubskich na tle kultury ludowej, t. I-VII, Ossolineum, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1967–76
• Słownictwo kociewskie na tle kultury ludowej, t. I-III, Ossolineum, Wrocław 1980–85
• Kultura materialna Borów Tucholskich, Instytut Kaszubski, Gdańsk 1998
• Kaszubi – wierzenia i twórczość. Ze „Słownika” Sychty..., Gdańsk 2000
• W wieczornej mgle. Niesamowite opowieści z Kaszub. Ze „Słownika” Sychty. W wieczórny dôce. Niestwòrzoné pòwiôstczi z Kaszëbsczi. Ze „Słowôrza” Zëchtë, Wyd. Region, Gdynia-Pelplin 2004, 2005
• W świetle dnia. Anegdoty i bajki z Kaszub. Ze „Słownika” Sychty. W widze dnia. Gôdczi i bôjczi z Kaszëbsczi. Ze „Słowôrza” Zëchtë, Wyd. Region, Gdynia-Pelplin 2006

Sztuki

• Szopka kaszubska (1925, niezachowany)
• We Gwiôzdkę (1930, przerobiony)
• Duchy w klasztorze (1934, niezachowany)
• Ksążę bez dzecy
• Spiącé uejskue. Dramat kaszubski w czterech odsłonach, Wejherowo 1937
• Hanka sę żeni. Wesele kaszubskie w pięciu aktach z muzyką i śpiewem, Wejherowo 1937 (zawiera nuty)
• Dzéwczę i miedza. Dramat kaszubski w pięciu aktach, Wejherowo 1938 (zawiera słowniczek i nuty)
• Gwiôzdka ze Gduńska. Dramat w czterech obrazach, Wejherowo 1939, Wyd. ZK-P, Gdańsk 1988 (zawiera słowniczek)
• Budzta spiącëch, Wejherowo 1939
• Przebudzenie (1939, niezachowany)
• Ostatna gwiôzdka Mestwina czyli Słoneczniécié pomorscié. Dramat w dwóch obrazach, Wyd. ZK-P, Gdańsk 1985 (zawiera słowniczek)
• Wesele kociewskie, Wydawnictwo Morskie, Gdynia 1959 (zawiera przypisy, objaśnienia i nuty prawie 60 melodii)

Przypisy

Bibliografia

• M. Kowalewska, Gdańsk literacki. Informator literacki pisarzy Wybrzeża, Gdańsk 1964
• J. Drzeżdżon, Piętno Smętka. Z problemów kaszubskiej literatury regionalnej lat 1920–1939, Wydawnictwo Morskie, Gdańsk 1973
• W. Kiedrowski, Słownik Bernarda Sychty, Wyd. ZK-P, Gdańsk 1975
• J. Bożychowski (opr.), Pisarze Pomorza Gdańskiego. Informator biograficzno-bibliograficzny, Gdańsk 1975
• R. Ostrowska, I. Trojanowska, Bedeker kaszubski, Gdańsk 1974, 1978
• E. Breza, Ksiądz doktor Bernard Sychta jako literat i naukowiec, Gdańsk 1979
• R. Szwoch, Słownik kociewski Bernarda Sychty. Starogard Gdański: Towarzystwo Miłośników Ziemi Kociewskiej, 1992
• J. Milewski, Ks. prałat dr Bernard Sychta – twórca słowników Kaszub i Kociewia, Starogard Gdański 1993
• A. Bukowski (opr.), Listy Bernarda Sychty 1937-1982, Gdańsk 1994
• J. Walkusz, Piastun słowa. Ks. Bernard Sychta 1907-1982, wyd. Oficyna Czec i „Bernardinum”, Gdańsk–Pelplin 1997
• Słownik biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, t. 4, Gdańsk 1997
• J. Treder, Język kaszubski. Poradnik encyklopedyczny, Wyd. UG i Oficyna Czec Gdańsk 2002, 2006
• G.J. Schramke, W kręgu bogów, demonów, magii i przygód niezwykłych. Wierzenia w „Słowniku gwar kaszubskich” Bernarda Sychty, Gdańsk 2003 (praca magisterska)
• W. Kiedrowski, L. Pszczółkowska (opr.), Listy ks. Bernarda Sychty do prof. Gerarda Labudy i Lecha Bądkowskiego, Oficyna Czec, Gdańsk 2006
• J. Borzyszkowski (red.), Pro Memoria Ks. Bernard Sychta (1907–1982) a Kociewie... Jego poprzednicy i następcy, wyd. Instytut Kaszubski w Gdańsku i Pomorska Wyższa Szkoła Polityki Społecznej i Gospodarczej w Starogardzie Gdańskim Gdańsk-Starogard Gdański 2007
• R. Osowicka i in., Gimnazjum i Liceum w Wejherowie, Wyd. „Acten”, Wejherowo 2007