Bertold Merwin

Bertold Merwin

Baruch Menkes

z najmłodszym legionistą
podpułkownik
Data i miejsce urodzenia	13 listopada 1879 Tarnów
Data i miejsce śmierci	10 stycznia 1946 Lusaka
Przebieg służby
Lata służby	1914–1928
Siły zbrojne	Armia Austro-Węgier Wojsko Polskie
Formacja	Legiony Polskie
Główne wojny i bitwy	I wojna światowa wojna polsko-bolszewicka
Późniejsza praca	dziennikarz
Odznaczenia

Bertold Merwin,, właśc. Baruch Menkes (ur. 13 listopada 1879 w Tarnowie, zm. 10 stycznia 1946 w Lusace) – polski żołnierz, oficer Legionów Polskich, doktor filozofii, pisarz legionowy, nauczyciel, publicysta, literat, dziennikarz, redaktor.

Życiorys

Był synem księgarza Edwarda i Róży z Frenklów, kształcił się w gimnazjum w Tarnowie i Lwowie. W 1907 uzyskał na Uniwersytecie Lwowskim stopień doktora filozofii, a następnie dyplom absolwenta Wydziału Prawa. Już w latach studenckich zmienił nazwisko, będąc aktywistą Stowarzyszenia Młodzieży Akademickiej Zjednoczenie i Towarzystwa Szkoły Ludowej. Rozpoczął także pracę zawodową. Od października 1902 zatrudniony był w II Gimnazjum we Lwowie (z językiem wykładowym niemieckim), gdzie doszedł do stanowiska profesora. Wykładał historię powszechną i krajową, geografię, język polski i niemiecki. Redagował żydowskie pismo „Jedność”, opowiadające się za asymilacją potomków Izraela w polskim społeczeństwie, był stałym współpracownikiem „Gazety Wieczornej” i „Nowego Głosu Polskiego”, pisywał do „Słowa Polskiego”. W 1910 odbył podróż do Stanów Zjednoczonych. Jej plonem stał się tom reportaży W krainie dolara oraz cykl artykułów Żydzi w Ameryce. Wrażenia z podróży. Wydał ponadto książkę Żydzi w powstaniu 1863^[1]

W roku 1913 został członkiem Związku Strzeleckiego, a we wrześniu 1914 był już żołnierzem Legionów Polskich. Od kwietnia 1915 służył w sztabie II Brygady^[2]. W momencie wyjazdu na front pluton, w którym służył, został przeniesiony do Komendy Legionów, stanowiąc jej pluton sztabowy. W plutonie tym przeszedł cały szlak legionowy. Brał udział w kampaniach karpackich i bukowińskiej. 23 sierpnia 1915 roku awansował na chorążego kawalerii, a 1 listopada 1916 roku został mianowany podporucznikiem. Był też oficerem kancelaryjnym w Legionach. Trafił do Krajowego Inspektoratu Zaciągu, później do Dowództwa Ośrodka Uzupełnień PKP i został internowany w obozie w Dułowie(ukr.) (węg. Dulfalva) na Zakarpaciu.

Po kryzysie przysięgowym służył nadal w Dowództwie Ośrodka Uzupełnień przy Polskim Korpusie Posiłkowym. Od 1 stycznia 1917 roku był żołnierzem w 2 pułku ułanów Legionów Polskich. Walczył na granicy bukowińskiej, w okolicach miejscowości: Toporowce, Rarańcza. Brał udział w zmaganiach wojennych II Brygady Legionów Polskich w Karpatach Wschodnich, na ówczesnym pograniczu galicyjsko-węgierskim. 25 października 1917 roku wraz z Polskim Korpusem Posiłkowym skierowano go w rejon Czerniowiec.

Gdy w nocy z 15 na 16 lutego 1918 roku, w proteście przeciwko podpisaniu pokoju brzeskiego, część żołnierzy, głównie z II Brygady pod dowództwem gen. Józefa Hallera, przebiła się przez front austriacko-rosyjski pod Rarańczą, by połączyć się z II Korpusem Polskim w Rosji, jemu nie udało się przedostać i został internowany przez Austriaków w Synowódzku. Jako porucznik byłego Polskiego Korpusu Posiłkowego reskryptem Rady Regencyjnej z 31 października 1918 roku został przydzielony do podległego jej Wojska Polskiego z zatwierdzeniem posiadanego stopnia^[3]. Po zawarciu pokoju z Rosją bolszewicką skierowano go do Dowództwa Okręgu Korpusu w Warszawie. Formalnie jako oficer nadetatowy w stopniu majora zaliczony do kadry 6 pułku Strzelców Podhalańskich z garnizonem w Stryju pełnił funkcję wykładowcy historii wojskowości w dwóch stołecznych uczelniach wojskowych: Szkole Podchorążych Piechoty oraz Oficerskiej Szkole Inżynierii. Po odejściu na emeryturę w stopniu tytularnego podpułkownika powrócił do dziennikarstwa, pisał dla „Kuriera Warszawskiego” i „Tygodnika Ilustrowanego”, pełnił obowiązki redaktora politycznego „Expressu Porannego”. Poza pracą działał w Związku Legionistów.

We wrześniu 1939 Merwin został powołany na rzecznika prasowego Ministerstwa Informacji. Wraz z rządem ewakuował się do Rumunii, gdzie trafił do obozu dla internowanych, udało mu się wyjechać i dotrzeć do Zambii w Afryce. Zorganizował tam gimnazjum dla polskich dzieci, przybyłych w większości ze Związku Radzieckiego, za co został odznaczony przez Rząd RP na Uchodźstwie Złotym Krzyżem Zasługi z Mieczami. Zambii nigdy już nie opuścił. Zmarł 10 stycznia 1946 roku w Lusace (Rodezja Północna)^[4].

Publikował prace i artykuły poświęcone Legionom, szczególnie II Brygadzie:

• Legiony w Karpatach (1915),
• Legiony w boju (1916),
• Z życia w Legionach (1918),
• Z Dulfalvy do Tagliamento (1918).

Opracował Polskie Listy Miłosne – od XV do XIX (Wydawnictwo Polskie Lwów – Poznań 1922), zawierające listy m.in.: Mickiewicza, Zamoyskiego, Potockiego, Krasińskiego, Kronikę bitew II Brygady Legionów Polskich, tłumaczył dwa opowiadania Carla Hauptmanna, był autorem opracowania o wierszach Adama Mickiewicza Nad Świtezią.

O nim w Kolędzie Legionowej pisał Józef Mączka:

„Teraz już żołnierza wzorem:

W kąt nożyce i gazety,

Jeździ z nami na wedety,

Na wedety”.

Ordery i odznaczenia

• Krzyż Niepodległości (9 listopada 1931)^[5]
• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (10 listopada 1933)^[6]
• Krzyż Walecznych
• Krzyż Zasługi z Mieczami
• Złoty Krzyż Zasługi (9 listopada 1931)^[7]
• Srebrny Krzyż Zasługi
• Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921
• Srebrny Wawrzyn Akademicki (5 listopada 1935)^[8]
• Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości

Przypisy

Bibliografia

• Bertold Merwin, Legiony w boju 1914. Nakładem Centralnego Biura Wydawnictw NKN, Kraków 1915 r.
• Bertold Merwin, Legiony w Karpatach 1914,Wydawca: Fort, EAN: 9788392213215, ISBN 83-922132-1-1.
• Bertold Merwin, Z życia w legionach, Kraków 1918.

Linki zewnętrzne

• Publikacje Bertolda Merwina w bibliotece Polona

Dzieła Bertolda Merwina w:

• FBC
• Google