Bes (bóg egipski)
| ||||
| ||||
 Stela późnoptolemejska z wyobrażeniem Besa (I wiek p.n.e.) | ||||
| Występowanie | mitologia egipska | |||
| Atrybuty | korona z piór, lwia skóra na ramionach, nóż w ręku | |||
| Teren kultu | starożytny Egipt | |||
| Rodzina | ||||
| Żona | Beset | |||
Bes – w mitologii egipskiej bóg wesela, tańców i rodziny, opiekun kobiet rodzących i dzieci; w starożytnym Egipcie popularne bóstwo domowe odstraszające złośliwe demony.
Przypuszczalnie był bóstwem obcego[1], afrykańskiego pochodzenia (najpewniej nubijskim)[2]. Miał towarzyszyć sprowadzonej z powrotem bogini Hathor, która w gniewie uciekła do Nubii[3]. Etymologia jego imienia nie jest znana[4], ale jego rdzeń (bś) kojarzony jest z płomieniem[5][a].
Charakter i postać
Miał postać krzywonogiego, garbatego, brzuchatego i brodatego karła o niekształtnych kończynach i zwierzęcych uszach, pucołowatym obliczu, ze zwisającym językiem, spłaszczonym nosem, krzaczastymi brwiami i ogonem lamparta. Nosił koronę z liści lub strusich piór i lwią skórę okrywającą ramiona; w czasach XVIII dynastii wyobrażany też jako skrzydlaty. Często przedstawiany z nożem jako symbolem obrony; atrybutem jego był sa – symbol opieki[1][5]. Sam jego groteskowy wygląd miał odstraszać bestie, węże i owady, a także odpędzać uroki – zgodnie z zasadą, że śmiech nie dopuszcza zła[6]. W drobnej plastyce nierzadko spotykane są jego wyobrażenia ityfaliczne.
W ikonografii często przedstawiano go grającego na flecie lub bijącego w bębenek jako bóstwo muzyki, tańca i radości[7], mające też związek z piciem i pijaństwem. Tańcem i grą uśmierzał gniew bogini Hathor i jako tancerza wyobrażano go w sztuce od okresu amarneńskiego[8]. W sposób naturalny był patronem karłów na dworze faraońskim[5]. Uchodził też za patrona mistycznej inicjacji, Strażnika Bramy, ponieważ imię jego oznacza „rozpoczynać”, „wprowadzać”[9]. Za jego małżonkę w czasach ptolemejskich uważana była bogini Beset.
Kult
Jego kult wprowadzony w okresie Nowego Państwa, znacznie rozwinął się w Okresie Późnym, a w czasach rzymskich Bes stał się jednym z głównych bogów egipskich, mając nawet swą wyrocznię w Abydos[10], słynną z tłumaczenia snów [4]. Obok bogini Toeris należał wtedy do najpopularniejszych bóstw ludowych czczonych w małych kapliczkach przydomowych. Według ówczesnych wierzeń czuwał nad Egipcjanami w życiu codziennym oddalając rozmaite zagrożenia, a położnice chroniąc (wspólnie z boginią Tawaret) przed powikłaniami. Czuwał nad snem, odpędzając złe demony[1], dlatego jego apotropaiczne podobizny zawieszano nad łóżkami, także dekorowano nimi sprzęty domowe – głównie łoża, podgłówki i siedzenia (zwłaszcza dla kobiet). Miał też chronić kobiety przed zazdrosnymi rywalkami[8]. Był ponadto opiekunem czynności toaletowych, stąd jego przedstawienia umieszczano na odpowiednich przedmiotach (rękojeściach zwierciadeł, przyborach i szkatułkach kosmetycznych)[5][7].
Pokraczna postać była częstym motywem amuletów oraz tatuaży u egipskich tancerek, akrobatek i muzykantek. Amuletami często zabezpieczano dzieci przed działaniem zła i ukąszeniami gadów[9].
Jego wizerunki zachowały się w świątyniach Hathor w File, Denderze, na wyspie Biga koło Asuanu, w Świątyni Pogrzebowej królowej Hatszepsut w Dolinie Królów w Deir el-Bahari.
W czasach wczesnochrześcijańskich uważano go za złośliwego demona straszącego w opuszczonych świątyniach[4].
Uwagi
- ↑ Istnieje pogląd, że Bes stanowił połączenie szeregu pierwotnych bóstw o różnych imionach i o nieuchwytnych dziś cechach charakterystycznych (F. Daumas: Od Narmera do Kleopatry, dz. cyt., s. 240).
.JPG)
Przypisy
- ↑ a b c Rachet 2001 ↓, s. 60.
- ↑ Daumas 1973 ↓, s. 228, 240.
- ↑ Daumas 1973 ↓, s. 236.
- ↑ a b c Demony… 1996 ↓, s. 73.
- ↑ a b c d Russo Pavan 2002 ↓, s. 46.
- ↑ Daumas 1973 ↓, s. 240.
- ↑ a b Rachet 2001 ↓, s. 61.
- ↑ a b Galeria… 2007 ↓, s. 76.
- ↑ a b Russo Pavan 2002 ↓, s. 47.
- ↑ Daumas 1973 ↓, s. 450.
Bibliografia
- Guy Rachet: Słownik cywilizacji egipskiej. Katowice: Wydawnictwo „Książnica”, 2001. ISBN 83-7132-592-4.
- François Daumas: Od Narmera do Kleopatry. Cywilizacja starożytnego Egiptu. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1973.
- Bogowie, demony, herosi. Leksykon. Kraków: Instytut Wydawniczy „Znak”, 1995. ISBN 83-7006-597-X.
- Ada Russo Pavan: Tajemna wiedza Egiptu. Łódź: Wydawnictwo „Ravi”, 2002. ISBN 83-7229-038-5.
- Galeria Sztuki Starożytnej: Egipt – Bliski Wschód. Przewodnik. Warszawa: Muzeum Narodowe w Warszawie, 2007. ISBN 978-83-7100-944-0.
Media użyte na tej stronie
Autor: Olaf Tausch, Licencja: CC BY 3.0
Relief des Gottes Bes neben dem römischen Nordtor des Tempelkomplexes von Dendera, Ägypten
(c) Photograph by Rama, Wikimedia Commons, Cc-by-sa-2.0-fr
Rhyton representing an ithyphalic Bes. Painted terra cotta, ptolemaic era.
Autor: , Licencja: CC BY 3.0
Egyptian antiquities in Museo Barracco (Rome)
Autor: Daderot, Licencja: CC0
Exhibit in the Cleveland Museum of Art, Cleveland, Ohio, USA. Photography was permitted in the museum without restriction. This artwork is old enough so that it is in the public domain.