Beskidy

Beskidy (cz., słow. Beskydy, ukr. Бескиди, ang. Beskids, niem. Beskiden) – grupa pasm górskich w łańcuchu Karpat, rozciągająca się od rzeki Beczwy na zachodzie (Czechy) po rzekę Czeremosz (Ukraina) na wschodzie. Szerokość Beskidów wynosi 50–70 km, a ich długość ok. 600 km.

Beskidy Wschodnie – Bieszczady

Granice

Granice Beskidów są określone w tradycji polskiej następująco:

Nieco inaczej granice i podział Beskidów są definiowane w innych krajach, np. na Słowacji.

Geologia

Flisz karpacki

Beskidy są najmłodszymi górami w Polsce. Powstały, podobnie jak całe Karpaty, w końcowej fazie alpejskich ruchów górotwórczych (orogeneza alpejska), około 20 mln lat temu. Beskidy zbudowane są z fliszu, czyli naprzemianległych warstw skał osadowych, głównie zlepieńców, piaskowców, łupków, rzadziej margli i wapieni. Osady te powstawały w głębokim zbiorniku morskim (fragment oceanu Tetydy), który istniał na terenie Karpat przez ponad 100 mln lat. Materiał skalny gromadził się na dnie od górnej jury po najniższy miocen. Fałdowanie Karpat zewnętrznych, w tym Beskidów, miało miejsce na przełomie paleogenu i neogenu. Sfałdowane masy skalne zostały oderwane od podłoża, pchnięte na północ i nasunięte w formie płaszczowin na osady powstałego przed czołem Karpat zapadliska i wypiętrzone.

Najstarszymi skałami w obrębie beskidzkiego fliszu są tzw. warstwy cieszyńskie (głównie łupki i margle, również wapienie np. góry Jasieniowa i Tuł), występujące na pograniczu Beskidu Śląskiego i Pogórza Śląskiego.

Beskidy buduje kilka płaszczowin:

Sporadycznie wśród utworów fliszowych występują skały magmowe np.:

Klimat

© Marek i Ewa Wojciechowscy / Trips over Poland, CC BY-SA 3.0
Beskidy Zachodnie – Beskid Śląski
Beskidy Zachodnie – Beskid Wyspowy
Beskidy Wschodnie – Gorgany
Beskidy Wschodnie – Czarnohora

W Beskidach panuje klimat umiarkowany górski o wzrastających (ku wschodowi) cechach kontynentalnych. Charakterystyczne jest zmniejszanie się rocznej amplitudy temperatur wraz z wysokością.

Wykształciły się tu piętra klimatyczne – szczególnie dobrze widocznie na Babiej Górze – od umiarkowanie ciepłego do umiarkowanie zimnego w szczytowych partiach gór.

Tutejszy klimat charakteryzuje się dużą zmiennością pogody, znaczną ilością opadów oraz silnymi i częstymi wiatrami (patrz: halny). Opady w Beskidach przekraczają czasem 1200 mm rocznie powodując powodzie.

Śnieg pojawia się w górach już około listopada i utrzymuje się do kwietnia. Najdłużej pokrywa lodowa utrzymuje się na najwyższych szczytach Beskidu Żywieckiego (Babia Góra, Pilsko). Najobfitsze opady śniegu przypadają na przełom lutego i marca.

Fauna i flora

Krajobraz Beskidów obejmuje kopulaste szczyty, z których najwyższe posiadają wyraźnie piętrowy charakter roślinności, obejmujący regiel górny i środkowy, porośnięte buczyną, dębem, świerkiem, sosną i jodłą, oraz kosówką w najwyższych partiach. Najwyższe szczyty w szczytowych kopułach często są nagie i skaliste (Babia Góra, Pilsko) lub mają liczne wychodnie skalne (wiele szczytów w Beskidzie Małym, okolice Pilska).

Piętra roślinne

Piętra klimatyczne wiążą się z układem piętrowym roślinności. Do wysokości 900 m n.p.m. stoki porastają lasy mieszane, od 900 do 1150 m występują lasy regla dolnego, składające się głównie ze świerka, z niewielką domieszką jodły i buka. Powyżej (od 1150 do 1360 m) znajduje się piętro regla górnego, tworzone przez świerk. W najwyższych partiach występuje kosodrzewina i łąki wysokogórskie (hale).

Roślinność

Dobrze wykształcone są piętra klimatyczne, od umiarkowanie ciepłego po umiarkowanie zimne w szczytowych partiach Babiej Góry i Pilska. Z piętrowością klimatyczną wiąże się piętrowy układ roślinności:

Świat zwierząt

W Beskidach występują m.in. następujące gatunki zwierząt:

Hale

Typowymi przykładami hal w Beskidach są Hala Redykalna, Hala Radziechowska, Hala Krawcula, Hala Pawlusia, Hala Miziowa (gdzie mieści się schronisko na Pilsku) i wiele innych. Hale położone są zazwyczaj w górnej części stoków wzniesień i niezmiernie rzadko obejmują swoim zasięgiem sam szczyt góry. Z hal rozciąga się zwykle piękny widok, zwłaszcza z posiadających wystawę południową – można wówczas podziwiać Tatry, Wielką Fatrę i Małą Fatrę.

Ochrona przyrody

W Beskidach utworzono jedenaście parków narodowych:

Podział Beskidów według Jerzego Kondrackiego

Większe pasma Beskidów (na zachód od Przełęczy Użockiej)

Zobacz też

  • Beskid Myślenicki

Bibliografia

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

REF new (questionmark).svg
Autor: Sławobóg, Licencja: LGPL
Icon for missing references
Carpathian flysch cm03.jpg
Autor: Tomasz Kuran aka Meteor2017, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Flisz karpacki w dolinie Osławy na odcinku Duszatyn-Prełuki, Bieszczady.
Ćwilin a8.jpg
Autor: Jerzy Opioła, Licencja: CC BY-SA 3.0
Ćwilin (Beskid Wyspowy). Widok z Łopienia
Beskidy Bieszczady SE.jpg
Autor: Photo by Marek Silarski, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Widok z Połoniny Wetlińskiej na Wielką Rawkę, Małą Rawkę, Dział. Bieszczady Zachodnie, Polska
Sywula 01.jpg
Autor: Tomasz Kuran aka Meteor2017, Licencja: CC BY 2.5
Sywula - najwyższy szczyt Gorganów.
Czarnohora.jpg
Autor: unknown, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Beskid Mountains division map.svg
Autor: User:Meichs, Licencja: CC BY-SA 3.0
Gliederung der Beskiden
Barania Gora 15.jpg
© Marek i Ewa Wojciechowscy / Trips over Poland, CC BY-SA 3.0
Barania Gora in Beskid Slaski (Poland)