Bessarion

Bessarion

Βησσαρίων ο Τραπεζούντιος

Kardynał biskup tytularny łaciński patriarcha Konstantynopola
Portret autorstwa Justusa z Gandawy (ok. 1476)
Kraj działania	Państwo Kościelne
Data i miejsce urodzenia	2 stycznia 1408 Trebizond
Data i miejsce śmierci	18 listopada 1472 Rawenna
Miejsce pochówku	Bazylika świętych Dwunastu Apostołów w Rzymie
Dziekan kolegium kardynalskiego
Okres sprawowania	13 grudnia 1464–18 listopada 1472
Patriarcha Konstantynopola
Okres sprawowania	15 maja 1463–18 listopada 1472
Wyznanie	katolicyzm
Kościół	rzymskokatolicki
Inkardynacja	bazylianie
Śluby zakonne	1424
Diakonat	1425
Prezbiterat	1430
Nominacja biskupia	1437
Sakra biskupia	11 listopada 1437
Wybór patriarchy	15 maja 1463
Kreacja kardynalska	18 grudnia 1439 Eugeniusz IV
Kościół tytularny	SS. XII Apostoli (8 stycznia 1440) Biskup Sabiny (5 marca 1449) Biskup Tusculum (23 kwietnia 1449) Biskup Sabiny (14 października 1468)

Bessarion OSBM (ur. 2 stycznia 1408^[1], zm. 18 listopada 1472) – grecki duchowny, kardynał, bazylianin, filozof bizantyński. Na chrzcie nadano mu prawdopodobnie imię Basilios, natomiast przypisywanie mu imienia chrzestnego Jan jest według części źródeł błędem^[2].

Życie

Urodził się w Trebizondzie, najprawdopodobniej w roku 1408^[1]. W 1424 roku wstąpił do monasteru, przyjmując imię zakonne Bessarion. W 1430 roku przyjął święcenia kapłańskie. Studiował w Konstantynopolu u Jerzego Gemista-Pletona. W 1437 roku został prawosławnym metropolitą Nicei. Był zwolennikiem unii z Kościołem rzymskokatolickim. W latach 1438-1439 uczestniczył w pracach soboru w Ferrarze i Florencji. Jako przedstawiciel Kościoła Wschodniego podpisał dekret unii florenckiej. W grudniu 1439 papież Eugeniusz IV mianował go kardynałem prezbiterem SS. XII Apostoli; od tego czasu przeszedł na służbę w kurii papieskiej. Po przybyciu do Włoch przeprowadził zewnętrzną i wewnętrzną reformę włoskich oo. bazylianów i otoczył ich opieką^[3]. Pełnił wiele funkcji kościelnych, m.in. był protektorem kilku zakonów, tytularnym arcybiskupem Teb (od 1440), arcybiskupem Manfredonii i archimandrytą Sycylii (1447-49), tytularnym patriarchą Jerozolimy (21 października 1449 – 13 marca 1458), legatem w Bolonii, Romanii i Marchii Ankońskiej (1450-55), administratorem apostolskim diecezji Mazzara (1449-58) i Pampeluna (1458-62), opatem komendatoryjnym Grottaferrata (od 1462) i kilkakrotnie kamerlingiem św. Kolegium Kardynałów. 5 marca 1449 awansował do rangi kardynała biskupa, otrzymując kolejno diecezje podmiejskie Sabina, Tusculum (23 kwietnia 1449) i ponownie Sabina (14 października 1468), zachowując dotychczasowy tytuł prezbiterialny. Przyczynił się w znacznym stopniu do rozkwitu nauk humanistycznych i renesansu we Włoszech. Jego biblioteka liczyła kilkaset manuskryptów; osobiście przetłumaczył szereg prac greckich autorów na łacinę, m.in. Platona. Wspierał ideę krucjaty przeciwko Turkom w celu odzyskania Konstantynopola, kilkakrotnie służył jako legat papieski dla zjednania władców europejskich dla tej idei^[4]. Bezskutecznie próbował przekonać cara Iwana III do unii z Kościołem katolickim. Po śmierci kardynała Izydora w kwietniu 1463 Bessarion otrzymał tytuł łacińskiego patriarchy Konstantynopola. Na kolejnych konklawe w 1455, 1458, 1464 i 1471 był poważnym kandydatem do tronu papieskiego, nigdy jednak nie uzyskał tej godności. Sprawował też funkcję dziekana św. Kolegium Kardynałów. Zmarł w opactwie św. Jana Ewangelisty w Rawennie podczas powrotu z nieudanej legacji we Francji i Burgundii w wieku 64 lat^[1].

Twórczość

Epistolae et orationes, 1471

Z okresu prac soborowych pochodzi szereg traktatów Bessariona na temat teoretycznych i praktyczncyh aspektów unii Kościołów: O jedności (Dogmatikòs logòs e perí henòseos), oparty na wywodach teologicznych, odpowiedź na 4 sylogizmy Maksyma Planudesa, obrona Epigrapháj Jana Bekkosa przed atakami Palamasa (De processione Spiritus Sancti contra Palamam pro Becco)^[3][5]. Mianowany łacińskim patriarchą Konstantynopola w 1463 roku ogłosił Encyclica ad Graecos (Encyklikę do Greków), w której wzywał swoich rodaków do zjednoczenia z Kościołem rzymskim^[3].

Upamiętnił się przede wszystkim jako mecenas i uczony humanista. Wszechstronnie wykształcony, dążył do zespolenia tradycji klasycznych z chrześcijańskimi. W Rzymie skupił wokół siebie grono uczonych, w tzw. "Akademii Bessariona", ośrodku humanistów rzymskich. Przetłumaczył z języka greckiego na łacinę między innymi Metafizykę Arystotelesa i Memorabilia Ksenofonta. W sławnym dziele skierowanym przeciw Jerzemu z Trapezuntu In calumniatorem Platonis (wyd. L. Monter, 1927), podjął się obrony Platona, stając się jedną z ważnych postaci renesansowego platonizmu. Nie pojmował jednak platonizmu jako zupełnej alternatywy dla filozofii Arystotelesa, dążył raczej do rewizji późnych, krańcowych interpretacji jego myśli i do uzgodnienia obydwu filozofów. Pod wpływem Bessariona w Akademii Florenckiej utrwaliło się przekonanie, że jedyną właściwą apologią chrześcijaństwa jest taka jego obrona, która by się opierała na uzgodnieniu Platona z Arystotelesem w duchu Plotyna. Drobne szkice i pisemka polemiczno-apologetyczne: Adversus Plethonem in Aristotelem de substantia; De erroribus interpretis legum Platonis (Roma 1469); De natura et arte contra Georgium Trapezuntium; Quod natura consulto agit. Bessarion poświęcił sporo energii dla zabezpieczenia greckiej spuścizny piśmienniczej. Własną bibliotekę, zawierającą największy na owe czasy w Europie zbiór rękopisów greckich, przekazał w 1468 roku dla miasta Wenecji. Stała się ona początkiem Biblioteca Nazionale Marciana. W skład owej kolekcji wchodziło 482 greckich i 264 łacińskich rękopisów^[6].

Dzieła Bessariona zostały wydane u Migne'a, PG 161, 137-746^[3].

Bessarion jest bohaterem powieści Anielski Bessarion autorstwa Andrzeja Pawłowskiego^[7].

Przypisy

Bibliografia

• Marian Ciszewski, Kardynała Bessariona. In calumniatorem Platonis—geneza, cele i adresaci, "Roczniki Filozoficzne" 25 (1977), z. 1, 89–109.
• Marian Ciszewski, W poszukiwaniu idei przewodniej działalności i twórczości kardynała Bessariona, "Zeszyty Naukowe KUL" 20 (1977), z. 2, 47–62.
• Marian Ciszewski, Dusza ludzka i jej nieśmiertelność w poglądach Jana Bazylego Bessariona, "Archiwum Historii Filozofii i Myśli Społecznej" 31 (1986), s. 55–78.
• Marian Ciszewski, Kardynała Bessariona interpretacja filozofii Platona i Arystotelesa, Lublin: KUL 1990.

Linki zewnętrzne

• BESSARION (1403-1472) The Cardinals of the Holy Roman Church.