Betar

Związek Młodzieży Hebrajskiej imienia Josefa Trumpeldora
Data powstania

23 grudnia 1923

Założyciele

Ze’ew Żabotyński

Liczebność (1934)

70.000 (na świecie)
40.000 (w Polsce)

Zasięg działalności

światowy

Strona internetowa
Umundurowani członkowie Betaru, Berlin, Niemcy, 1936
Członkowie Bejtaru w Szydłowcu, rok ok. 1932

Betar (hebr. ‏בית"ר‎, Bejtar, akronim od Brit Josef Trumpeldor, pełna nazwa hebr. ברית הנוער העברי על שם יוסף טרומפלדור, Brit ha-Noar ha-Iwri al szem Josef Trumpeldor Związek Młodzieży Hebrajskiej im. Josefa Trumpeldora) – skrajnie prawicowa żydowska organizacja młodzieżowa syjonizmu rewizjonistycznego. Założona w 1923 r. w Rydze (Łotwa) przez Władimira Żabotyńskiego. Wcześniej zaproponowano, aby Bejtar powstał w Polsce jako organizacja skautowa, ale ZHP sprzeciwiło się temu pomysłowi. W rezultacie wybrano Łotwę, jednak siedzibą organizacji pozostała Warszawa[1]. Istniał w Palestynie oraz w wielu państwach Europy, w tym również w II RP. Nazwa organizacji była hołdem wobec Josefa Trumpeldora i miała przypominać o jego życiu i śmierci w obronie Tel Chaj w marcu 1920 roku.

Przyczyny powstania

Literatura przedstawia kilka przyczyn powstania Bejtaru. Przede wszystkim, od czasu pogromów Żydów w Imperium Rosyjskim (m.in. w Kiszyniowie w 1903 roku) Żabotyński rozpoczął rozważać ideę żydowskiej samoobrony w diasporze, która z czasem mogłaby służyć jako zaplecze dla armii żydowskiej. Nasilające się pogromy społeczności żydowskich w Europie Wschodniej oraz zbrodnie na ludności cywilnej w trakcie I wojny światowej skłoniły zafascynowaną syjonizmem młodzież do samozorganizowania się w ramach grup mających zapewnić bezpieczeństwo. Sam Żabotyński namawiał Żydów do aktywizmu w ramach ruchu syjonistycznego. Podczas wykładów w Rydze spotkał się z grupą, która zwała się Machabeusze. Wrażenie, jakie wywarła ich determinacja i zaangażowanie sprawiły, że w 1923 roku założony został Bejtar. Oprócz tego Żabotyński od dłuższego czasu zafascynowany był młodzieżowymi organizacjami jak Sokół z Czechosłowacji, Strzelec w Polsce czy Avanguardisti z Włoch. Uważał, że rewizjonizm potrzebuje również ruchu młodzieżowego, który będzie działał na płaszczyźnie wychowania, edukacji, kultury i samoobrony[2].

Dodatkowo większość nurtów w syjonizmie, w szczególności socjalistycznych, posiadało swoje młodzieżówki, które mogły kształtować młodzież w ramach określonej ideologii. Takie ruchy mogły służyć za zaplecze kadrowe dla przyszłej działalności politycznej i Jiszuwu w Palestynie. Bejtar, jak inne jego odpowiedniki, mógł zatem wpływać na edukację, wychowanie, postawy polityczne czy też rozwój swoich członków. W ten sposób Żabotyński tworzył organizację, która tworzyła przyszłą awangardę, a także kadry dla armii żydowskiej[3][4].

Powstanie Bejtaru w Polsce miało szczególne znaczenie. II RP po odzyskaniu niepodległości umożliwiała rozwój życia politycznego, w tym także mniejszości żydowskiej. Zamieszkiwała ona miasta, miasteczka prowincjonalne i handlowe. Społeczność Żydów podzielona była na religijnych i świeckich, na mówiących po polsku, hebrajsku i w jidysz. Żydzi pojawili się również w różnych zawodach, co sprawiło, że tzw. problem żydowski w Polsce stał się przedmiotem szerokiej debaty. Powyższe wraz z doświadczeniami I wojny, antysemityzmu prawicy i ruchów chłopskich sprawiły, że społeczność żydowska jawiła się w myśli Żabotyńskiego jako istotne zaplecze. Dodatkowo liczebność Żydów polskich (3 113 900 osób w 1931 roku) czyniła z nich możliwie wpływową grupę w ruchu syjonistycznym[5][6].

Ideologia i wartości ruchu

Założeniem Bejtaru było kształcenie i wychowywanie młodzieży żydowskiej zgodnie ideałami mającymi ukształtować „nowego Żyda”. Miała ona stanowić awangardę pionierów, których celem była Ziemia Izraela. Anita Szapira podkreśla, że Żabotyński postrzegał pojęcie i zadania pioniera inaczej niż żydowska lewica. Fizyczna praca na roli była ważna i stanowiła wartość wychowawczą, ale równie istotne było wypełnianie zadań wynikających z potrzeb ruchu narodowego. Młodzieżówka miała charakter paramilitarny. Jej członkowie nosili uniformy, posiadali stopnie. Spotkania, szkolenia czy konferencje opierały się na rytuałach nawiązujących do mitów związanych z Bar Kochbą, Josefem Trumpeldorem, Tel Chaj i Masadą. Jak pisze Sprinzak, Bejtar ucieleśniał romantyczny heroizm, którego wyznawcą był Żabotyński[7][8].

Bejtar, w myśl kształtowania „nowych Żydów”, pełnił charakter organizacji wychowawczej. Jego członkowie mieli zakaz spożywania alkoholu, odwiedzania barów, nie pozwalano na publicznie przeklinanie i bluźnienie, a także trzeba było szanować święta żydowskie (mimo świeckiego charakteru Bejtaru). Na obozach szkoleniowych wykładano hebrajską literaturę, poezję i kulturę. Wszystko to w celu budowania nowej tożsamości, pozbawionej „niewolniczej mentalności” i „plugastwa getta”. Wychowanie w Bejtarze miało kształtować patriotyczne postawy, oddanie państwu i narodowi. Celem młodzieżówki było nie tylko tworzenie kuźni przyszłych elit politycznych rewizjonistów, ale także tworzenie zaplecza dla przyszłej armii żydowskiej[9].

Członkowie Bejtaru podczas obozu letniego w Zakopanem

Bejtar krytykował również ideę asymilacji kulturowej. Uznawano, że Żydzi powinni reprezentować swój naród, a nie odcinać się od niego. „Jerozolima Wyzwolona” opisała trzy typy takiej asymilacji. Dwie z nich całkowicie negatywne, czerwona i czarna. Pierwsza, związana z syjonistyczną lewicą, Bundem czy komunistami, którzy chcą „utopić” kwestię żydowską w „morzu rewolucji klasowej”. Druga wiązała się z odejściem całkowitym od narodu. Wiązała się z przywiązaniem do realiów getta, aklimatyzacją w warunkach niewoli. Tę postawę reprezentowała ortodoksja i mieszczaństwo żydowskie. Trzecią asymilacją była biała asymilacja. Nie została ona przedstawiona negatywnie. Reprezentują ją osoby wychowane w tradycji polskiej literatury i romantyzmu, polskiej walce o niepodległość. Osoby te przejawiały także zainteresowanie kulturą hebrajską i tradycją żydowską. Takie osoby przedstawiono jako nadzieję dla wyzwolenia Żydów[10].

Bejtar miał upowszechniać wśród Żydów idee dotyczące zachowania i etyki. Postawę tą określono terminem hadar (hebr. הדר). Należy go rozumieć jako zbiór pewnych wartości, postaw i zachowań. Był to honor, chwała i duma z bycia Żydem. W to słowo wpisywało się też piękno, szlachetność i majestat człowieka. Hadar odnosił się do relacji międzyludzkich, silnej woli oraz niezłomności. Miała to być postawa reprezentowana w życiu publicznym[11][12][13].

Gospodarczo Betar odrzucał, krytykował, socjalizm, jak i kapitalizm :

(...) Dla nas niema kapitalistów i proletariuszy, eksploatujących i eksploatowanych, są tylko pionierzy zajmujący poszczególne placówki odbudowy. Walka klas – integralna część socjalistycznego światopoglądu opaźnia powstanie Państwa Żydowskiego, tworzy mur rozdziału między czynnikami narodu, które mają wspólnie budować. Jednym słowem, to co jest dobre dla Palestyny, jest dobrym dla nas, to co może zaszkodzić odbudowie, temu wypowiadamy nieubłaganą walkę[14].

Negatywny stosunek Bejtaru do socjalistów miał jednak głębsze uzasadnienie. Ja’akow Szawit podkreśla, iż rewizjoniści uważali wkład socjalistów w ruch syjonistyczny za szkodliwy. Żabotyński wystrzegał się łączenia idei nieżydowskich z syjonizmem, co z kolei robiła lewica (np. idea klasowości społeczeństwa). Według niego takie działania osłabiały i zatracały prawdziwy charakter nacjonalizmu żydowskiego. Co więcej, Bejtar powstał w czasach, kiedy socjalizm utożsamiany był z bolszewizmem i rewolucją komunistyczną. Zatem każdy ruch nazywający się socjalistycznym stawał się wrogiem ideowym. Szawit dodatkowo zwraca uwagę na kwestie polityczne. Żabotyński, a co za tym idzie i Bejtar, uważali, że lewicy brakuje aktywizmu politycznego. Uważano, iż socjaliści za bardzo skupiali się na gospodarce i osadnictwie rolniczym, co odwodziło ich od walki politycznej. Szawit jednak zwraca uwagę na pozytywny stosunek Żabotyńskiego do pracy organicznej, jaką wykonywała lewica[15].

Działalność

Betar dążył do ustanowienia państwa żydowskiego na terenach Palestyny. Organizacja, będąca skrajnie prawicowym skrzydłem ruchu żydowskiego, wzorowała swój model organizacyjny na ruchach nacjonalistycznych okresu międzywojennego. Członkowie Betaru nosili piaskowe (także brunatne) koszule, czarne (także białe/piaskowe) krawaty, guziki z menorą; pozdrawiali się salutem rzymskim[16]. Na terenie Polski Trumpeldorczycy regularnie przechodzili szkolenia wojskowe przy pomocy oficerów Wojska Polskiego[17]. Organizacja była wspierana i uzbrajana przez władze II RP, ponieważ wzywała Żydów do osiedlania się w Palestynie. Polityka Betaru doprowadziła do konfliktu z innymi ruchami żydowskimi. Betar współpracował w Polsce z organizacjami narodowo-radykalnymi, m.in. z RNR Falanga rozbijał pochody lewicowo-socjalistycznego Bundu. We Włoszech Betar miał wsparcie Mussoliniego i faszystowskich Włochów – organizacja współpracowała m.in. z młodzieżową organizacją Balilla[18]:

(...) Tak jak promienie słońca płoszą szpetne sny, tak umiał Mussolini wypędzić z serc włoskich, zmorę komunizmu. Wziął na siebie zadanie zaszczepienia w młode serca uczucia miłości ojczyzny, i dumnych myśli związanych z tym celem. (...) Brit Trumpeldor jest również owocem narodowej rewolucji duchowej, skierowanej przeciw czerwonej chorobie, która osłabia siły witalne społeczeństwa żydowskiego i usiłuje sparaliżować jego energię wyzwoleńczą, wiążąc złudnie jego przyszłość z mirażami możliwości bytu w zrewolucjonizowanej diasporze. (...)

Włosi szkolili również marynarzy Betaru w Civitta Vecchia[19]:

(...) Dyktator Włoch, Mussolini wyraził się o szkole tej z uznaniem. Dziś interesują się tą szkołą setki młodych żydów, pragnących poświęcić się pracy na morzu. (...)

Żydowska lewica i komuniści atakowali członków organizacji nazywając ich „żydowskimi Hitlerami” i „faszystami”[20]. Na terenie Polski i Palestyny, członkowie organizacji dokonywali aktów terroryzmu wobec Brytyjczyków, Arabów (Palestyna), lewicowych i antysyjonistycznych Żydów (Polska / Palestyna) m.in. podkładając bomby w lokalach czy zbrojnie ich atakując:

Nożownicy żydowskiego „Hitlerka”. Znów polała się krew robotnicza w Palestynie. Nóż, kierowany ręką rewizjonistycznego łamistrajka, ugodził w pierś tow. Szymona Krasnosolskiego w chwili, gdy pełniąc swój proletariacki obowiązek, obchodził jako członek straży strajkowej teren budowy w Petach Tikwie. Organizacja młodzieży rewizjonistycznej „BEJTAR” otrzymała rozkaz złamania siły zorganizowanego robotnictwa w kraju, przejęła się więc tak rzetelnie misją obrony „interesu narodowego”, że zrezygnowała z „pokojowych” metod łamistrajkostwa. Nóż i rewolwer mają odtąd symbolizować odradzający się naród, a ukrywanie zbrodniczych zamachowców i ułatwianie im ucieczki urośnie zapewne w oczach heroicznych mołojców do poziomu wymarzonego bohaterstwa. Żabotyńskiemu nie w smak godna postawa i trzeźwa rozwaga robotnika walczącego o swe kardynalne, ludzkie prawa, nasyła więc S A. (...) Te manewry armii żydowskiego „Hitlera” mają zaprawić blaszanych żołnierzyków do podstępnych skrytobójczych napadów, jak przystoi wojsku przyszłego zmilitaryzowanego państwa żydowskiego. Stawką gry jest władza, okupiona krwią proletariacką. Najwyższy czas chyba, by przygwoździć i zdemaskować właściwe oblicze domorosłych faszystów, a wodza postawić pod pręgierz publiczny kulturalnego świata, by na wzór swego pobratymcy nie znaczył śladem zbrodni powrotnej drogi uwiedzionej przezeń młodzieży na ojczystą glebę[21].

Podczas II wojny światowej członkowie Betaru walczyli w Żydowskim Związku Wojskowym, wzięli także udział w powstaniu w getcie warszawskim. Nieliczni ocaleni walczyli rok później w powstaniu warszawskim. Na terenie Brytyjskiego Mandatu Palestyny wielu należało do organizacji paramilitarnej Irgun, walczącej o państwo żydowskie w Palestynie. Część przyłączyła się do radykalnej grupy Lechi.

Po ustanowieniu niepodległego państwa Izrael, ruch Betar został włączony do partii politycznej Herut, a następnie do Likudu.

Struktura Bejtaru

  1. Na czele Bejtaru stał Rosz Bejtar, którym dożywotnio został wybrany Żabotyński,
  2. Szilton Bejtar (Sztab Bejtaru) i Rosz ha-Szilton (Przewodniczący sztabu) z siedzibą w Paryżu,
  3. egzekutywa Bejtaru/Komisariat z siedzibą w Warszawie,
  4. Snif, czyli oddział krajowy lub regionalny, na czele którego stał Naciw,
  5. oddziały lokalne i bataliony.

W trakcie istnienia Bejtaru wyodrębniły się następujące podziały organizacyjne:

  • Ken (tzw. oddział paramilitarny),
  • oddziały pracy (głównie w osiedlach rolnych w Palestynie),
  • członkowie Bejtaru lub Narodowej Federacji Pracy[22].

Ludzie związani z Bejtarem

Film dokumentalny „Betar”

W 2011 r. powstał film dokumentalny o ruchu syjonistów-rewizjonistów pt. „Betar” – Żydzi wyklęci, w reż. Roberta Kaczmarka i pod kierownictwem merytorycznym oraz ze scenariuszem dra Piotra Gontarczyka, w produkcji Film Open Group[23].

Zobacz też

Przypisy

  1. Leszek Gorycki, Skauting mniejszości narodowych i etnicznych w II Rzeczpospolitej. Część 3. Skautowy związek im. Kpt. Trumpeldora – Betar, „Skaut”, 46 (2), 2017, s. 13–14, ISSN 1898-7729.
  2. Hillel Halkin, Jabotinsky. A Life, New Haven-London: Yale University Press, 2014, s. 138–145.
  3. Ja’akow Szawit, Jabotinsky and the Revisionist Movement 1925–1948, London-Totowa N.J.: Frank Cass & Co. Ltd., 1988, s. 51–52.
  4. Walter Laqueur, A History of Zionism, New York: Schocken Books, 2003, s. 359–360.
  5. Laurence Weinbaum, A Marriage of Convenience. The New Zionist Organization and the Polish Governmnet 1936–1939, New York: Columbia University Press, 1993, s. 1–20, 110–118.
  6. Daniel Kupfert Heller, Jabotinsky’s Children. Polish Jews and the Rise of Right-Wing Zionism, Princeton-Oxford: Princeton University Press, 2017, s. 4–6.
  7. Anita Szapira, Land and Power. The Zionist Resort to Force 1881–1948, New York: Oxford University Press, 1992, s. 161.
  8. Ehud Sprinzak, The Ascendance of Israel’s Radical Right, New York: Oxford University Press, 1991, s. 26.
  9. Colin Shindler, The Triumph of Military Zionism. Nationalism and the Origins of the Israeli Right, London-New York: I.B. Tauris, 2006, s. 119–122, 151–152.
  10. Trzy barwy asymilacji, „Jerozolima Wyzwolona”, 18 sierpnia 1939, s. 6–8.
  11. Robert Kaczmarek (reż.), „Betar” – Żydzi wyklęci, Polska 2010.
  12. Berit Trumpeldor of Southern Africa, This is Bejtar, Johannesburg 1952, s. 18–19.
  13. Józef Schelles, Praca kulturalno-wychowawcza w Bejtarze, Lwów 1934, s. 87–88.
  14. „Trybuna Betaru”, Coś o Betarze dla niewtajemniczonych, nr 4.
  15. Ja’akow Szawit, Jabotinsky and the Revisionist Movement 1925-1948, London-Totowa N.J.: Frank Cass & Co. Ltd., 1988, s. 325–330.
  16. Smith, Charles D. (2004). Palestine and the Arab-Israeli Conflict (2nd ed.). Boston, MA: Bedford/St. Martin’s. p. 115. ISBN 0-312-40408-5. „[Jabotinsky] formed youth groups (Betar) whose practices, patterned after the tactics and symbols of fascism, included wearing brown shirts and using special salutes.”.
  17. Film dokumentalny „Betar” – wyreżyserowany przez Roberta Kaczmarka na podstawie scenariusza Piotra Gontarczyka.
  18. „Trybuna Betaru”, Balilla i Brit Trumpeldor, Nr. 16.
  19. „Trybuna Betaru”, Pierwszy Rok, Nr. 3.
  20. Patrz m.in. Myśl i Czyn.
  21. „Myśl i Czyn”. Organ akademickiej młodzieży sjon.-socjalistycznej, Do żydowskich mas robotniczych i ludowych! Do młodzieży żydowskiej!, Lwów, w marcu 1933 r. Nr. 1(2).
  22. Ja’akow Szawit, Jabotinsky and the Revisionist Movement 1925-1948, London-Totowa N.J.: Frank Cass & Co. Ltd., 1988, s. 52–54.
  23. Premiera filmu „Betar” w Krakowie. Film Open Group, 2011-06-18. [dostęp 2011-09-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-21)].

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Irgun logo.jpg
Logo of Irgoun. Detail of a photograph of plaque next to location of the Etzel (אצ"ל) headquarters, Suzanne Dellal center, Neve Tzedek, Tel Aviv, Israel.
Betar Szydłowiec.JPG
Członkowie bojówki "Betar" w Szydłowcu
Betar1.jpg
(c) I, David95, CC-BY-SA-3.0
betar logo
Betar youth camp 3.jpg
Members of Beitar movement marching at a summer camp in the Polish resort town Zakopane.
Zionism-template.png
Autor: , Licencja: CC-BY-SA-3.0
Theodor_HerzlFlag of Israel (pleas avoid use it in an abusive manner) Author: MathKnight Flag-of-Israel(boxed).png
Young Jewish members from German Chapter of Betar in Berlin, 1936.jpg
Young Jewish members from German Chapter of Betar in Berlin, 1936.