Betonoza. Jak się niszczy polskie miasta

Profesjonalne recenzje
Oceny krytyków
Praca	Ocena
Polityka[1]

Rynek w Skierniewicach jako jeden z opisywanych przykładów betonozy

Betonoza. Jak się niszczy polskie miasta – książka Jana Mencwela wydana w 2020 w Warszawie przez Wydawnictwo Krytyki Politycznej^[2]. Pierwsza w Polsce książka, będąca próbą całościowego omówienia sposobów gospoda­rowania przestrzeniami publicznymi, która przedstawia obszerną listę proble­mów wynikających z prowadzenia przez polską klasę poli­tyczną anachronicz­nych i przeciwskutecznych polityk publicznych^[3].

W 2021 Jan Mencwel za książkę „Betonoza…” był nominowany do nagrody Grand Press w kategorii Książka Reporterska Roku^[4].

Opis

Mencwel w książce opisuje trend tzw. betonozy, czyli rewitalizacji miast poprzez usuwanie z przestrzeni publicznej zieleni i zastępowanie jej betonem. Uznaje, że betonowanie parków i skwerów niesłusznie uznawane jest w świadomości polityków i urzędników za przejaw nowoczesności^[5] (tzw. modernizacja zacofania)^[3]. Dyktowane jest także podporządkowywaniem przestrzeni miejskiej ruchowi samochodowemu^[6][7] poprzez wyznaczanie nowych pasów jezdni i miejsc parkingowych (tzw. samochodoza)^[3]. Betonozie ma sprzyjać także prywatyzacja istotnych segmen­tów infrastruktury miejskiej (np. SPEC w Warszawie)^[3]. Ma to często dziać się w interesie deweloperów^[8]. W książce dowodzi, że wycinania dorosłych drzew nie da się zastąpić poprzez nasadzenia zastępcze. Krytycznie odnosi się także do wycinania chorych drzew^[5]. Analogiczne problemy mają dotyczyć betonowania koryt rzek, zasypywania lub chowania pod ziemię miejskich strumieni, osuszania mokradeł^[3][9].

Mencwel w publikacji odchodzi od nadmiernego aktywizmu^[10] oraz argumentacji stricte ekologicznej, skupiając się w większym stopniu na ekonomicznych (odwołując się m.in. do metodologii wyceny drzew Haliny Szczepanowskiej)^[7], zdrowotnych i estetycznych zaletach obecności zieleni w miastach^[5][6]. Zwraca uwagę, że drzewa poza wytwarzaniem tlenu pomagają utrzymać niższą temperaturę w miastach w trakcie upałów, łagodzą skutki takich zjawisk jak powodzie i susze^[11]. Wskazuje, że wycinanie drzew często stanowi przejaw walki ze skutkami problemów, a nie ich przyczynami (np. wypadków drogowych). Betonowanie zdaniem autora ma się odbywać wbrew oczekiwaniom społecznym^[8], co znajduje wyraz w oddolnych inicjatywach sprzeciwiających się betonozie^[12]. Mencwel nie ogranicza się do krytyki; przedstawia także poradnik, jak aktywnie walczyć o drzewa oraz możliwe pozytywne rozwiązania, np. uznanie zieleni za pełnowar­tościową infrastrukturę, na równi z wodno­kanalizacyjną czy ener­getyczną, rekomunalizację sieci przesyłowych, wycenianie drzew i nałożenie na deweloperów obowiązku płacenia za wycięte drzewa^[13][3]. Twierdzi, że zwiększanie roli zieleni w przestrzeni miejskiej powinno odbywać się zarówno poprzez decyzje polityczne, nacisk społeczny oraz zmiany kulturowe (np. w ramach ruchu degrowth)^[9].

Książka najczęściej przedstawiana jest jako reportaż^[6][14][15] z pogranicza publicystyki społecznej^[16]. Przy czym część recenzji zarzuca jej niepełne wykorzystanie potencjału tego gatunku literackiego oraz zbyt rzadkie sięganie po elementy literatury popularnonaukowej^[3]. Książka określana jest jako rzeczowa, a przedstawione przez autora tezy jako przekonujące, choć z pewnymi wyjątkami (np. dotyczące ekonomizacji zieleni i traktowania jej w kategorii wymiernych zysków i strat)^[9].

Inspiracją do napisania książki była akcja stowarzyszenia Miasto Jest Nasze (Mencwel jest jego przewodniczącym) na Twitterze, kiedy to podczas fali upałów w czerwcu 2019 wrzucano zdjęcia miejskich rynków, gdzie w ramach rewitalizacji zieleń zastąpiono betonem^[6] (dotyczy to także pomników przyrody)^[13]. Autor, podczas pisania książki, odwiedził szereg miast^[8]. Opisał rewitalizacje w takich miejscowościach jak Rzepin, Kielce, Lubaczów, Włocławek, Kruszwica, Bartoszyce, Kartuzy, Sokółka^[17]. Odnosi się także do przykładów zagranicznych miast: Bukaresztu, Kopenhagi, Seulu^[5].

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Betonoza | Jan Mencwel, Wydawnictwo Krytyki Politycznej [dostęp 2021-04-03] .