Betonoza. Jak się niszczy polskie miasta

Betonoza. Jak się niszczy polskie miasta
Autor

Jan Mencwel

Tematyka

ochrona zieleni w mieście

Typ utworu

reportaż

Wydanie oryginalne
Miejsce wydania

Warszawa

Język

polski

Data wydania

2020

Wydawca

Wydawnictwo Krytyki Politycznej

Profesjonalne recenzje
Oceny krytyków
PracaOcena
Polityka[1]4/6 gwiazdek
Rynek w Skierniewicach jako jeden z opisywanych przykładów betonozy

Betonoza. Jak się niszczy polskie miasta – książka Jana Mencwela wydana w 2020 w Warszawie przez Wydawnictwo Krytyki Politycznej[2]. Pierwsza w Polsce książka, będąca próbą całościowego omówienia sposobów gospoda­rowania przestrzeniami publicznymi, która przedstawia obszerną listę proble­mów wynikających z prowadzenia przez polską klasę poli­tyczną anachronicz­nych i przeciwskutecznych polityk publicznych[3].

W 2021 Jan Mencwel za książkę „Betonoza…” był nominowany do nagrody Grand Press w kategorii Książka Reporterska Roku[4].

Opis

Mencwel w książce opisuje trend tzw. betonozy, czyli rewitalizacji miast poprzez usuwanie z przestrzeni publicznej zieleni i zastępowanie jej betonem. Uznaje, że betonowanie parków i skwerów niesłusznie uznawane jest w świadomości polityków i urzędników za przejaw nowoczesności[5] (tzw. modernizacja zacofania)[3]. Dyktowane jest także podporządkowywaniem przestrzeni miejskiej ruchowi samochodowemu[6][7] poprzez wyznaczanie nowych pasów jezdni i miejsc parkingowych (tzw. samochodoza)[3]. Betonozie ma sprzyjać także prywatyzacja istotnych segmen­tów infrastruktury miejskiej (np. SPEC w Warszawie)[3]. Ma to często dziać się w interesie deweloperów[8]. W książce dowodzi, że wycinania dorosłych drzew nie da się zastąpić poprzez nasadzenia zastępcze. Krytycznie odnosi się także do wycinania chorych drzew[5]. Analogiczne problemy mają dotyczyć betonowania koryt rzek, zasypywania lub chowania pod ziemię miejskich strumieni, osuszania mokradeł[3][9].

Mencwel w publikacji odchodzi od nadmiernego aktywizmu[10] oraz argumentacji stricte ekologicznej, skupiając się w większym stopniu na ekonomicznych (odwołując się m.in. do metodologii wyceny drzew Haliny Szczepanowskiej)[7], zdrowotnych i estetycznych zaletach obecności zieleni w miastach[5][6]. Zwraca uwagę, że drzewa poza wytwarzaniem tlenu pomagają utrzymać niższą temperaturę w miastach w trakcie upałów, łagodzą skutki takich zjawisk jak powodzie i susze[11]. Wskazuje, że wycinanie drzew często stanowi przejaw walki ze skutkami problemów, a nie ich przyczynami (np. wypadków drogowych). Betonowanie zdaniem autora ma się odbywać wbrew oczekiwaniom społecznym[8], co znajduje wyraz w oddolnych inicjatywach sprzeciwiających się betonozie[12]. Mencwel nie ogranicza się do krytyki; przedstawia także poradnik, jak aktywnie walczyć o drzewa oraz możliwe pozytywne rozwiązania, np. uznanie zieleni za pełnowar­tościową infrastrukturę, na równi z wodno­kanalizacyjną czy ener­getyczną, rekomunalizację sieci przesyłowych, wycenianie drzew i nałożenie na deweloperów obowiązku płacenia za wycięte drzewa[13][3]. Twierdzi, że zwiększanie roli zieleni w przestrzeni miejskiej powinno odbywać się zarówno poprzez decyzje polityczne, nacisk społeczny oraz zmiany kulturowe (np. w ramach ruchu degrowth)[9].

Książka najczęściej przedstawiana jest jako reportaż[6][14][15] z pogranicza publicystyki społecznej[16]. Przy czym część recenzji zarzuca jej niepełne wykorzystanie potencjału tego gatunku literackiego oraz zbyt rzadkie sięganie po elementy literatury popularnonaukowej[3]. Książka określana jest jako rzeczowa, a przedstawione przez autora tezy jako przekonujące, choć z pewnymi wyjątkami (np. dotyczące ekonomizacji zieleni i traktowania jej w kategorii wymiernych zysków i strat)[9].

Inspiracją do napisania książki była akcja stowarzyszenia Miasto Jest Nasze (Mencwel jest jego przewodniczącym) na Twitterze, kiedy to podczas fali upałów w czerwcu 2019 wrzucano zdjęcia miejskich rynków, gdzie w ramach rewitalizacji zieleń zastąpiono betonem[6] (dotyczy to także pomników przyrody)[13]. Autor, podczas pisania książki, odwiedził szereg miast[8]. Opisał rewitalizacje w takich miejscowościach jak Rzepin, Kielce, Lubaczów, Włocławek, Kruszwica, Bartoszyce, Kartuzy, Sokółka[17]. Odnosi się także do przykładów zagranicznych miast: Bukaresztu, Kopenhagi, Seulu[5].

Przypisy

  1. Justyna Szklarczyk: Recenzja książki: Jan Mencwel, „Betonoza. Jak się niszczy polskie miasta”. Polityka, 2020-11-17. [dostęp 2021-04-05].
  2. Jan Mencwel, Betonoza. Jak się niszczy polskie miasta, Jakub Szafrański (ilust.), Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej, 2020, s. 272, ISBN 978-83-66586-25-3.
  3. a b c d e f g Arkadiusz Pacholski, Zabetonowani. Recenzja książki Jana Mencwela pt. „Betonoza. Jak się niszczy polskie miasta”, „Architektura & Biznes”, 340, listopad 2020, s. 48–49, ISSN 1230-1817.
  4. Oto finałowa piętnastka konkursu Grand Press – Książka Reporterska Roku 2021, Press.pl, 22 listopada 2021 [dostęp 2021-12-13] [zarchiwizowane z adresu 2021-12-13].
  5. a b c d Ewa Jankowska, 'Nie możemy doprowadzić do sytuacji, w której każdy będzie miał mieszkanie, ale nie będzie gdzie wyjść na spacer', gazeta.pl, 2020 [dostęp 2021-04-05] [zarchiwizowane z adresu 2021-04-05].
  6. a b c d Marek Szymaniak, Betonoza trawi polskie miasta. Bez drzew, wyłożone kostką Bauma, w upały stają się rozgrzaną patelnią, Magazyn Spider's Web+, 25 października 2020 [dostęp 2021-04-06] [zarchiwizowane z adresu 2020-11-01].
  7. a b Grzegorz Przepiórka, Rozbetonowywanie, przekroj.pl, 15 października 2020 [dostęp 2021-04-05] [zarchiwizowane z adresu 2020-10-25].
  8. a b c Patryk Słowik, Mencwel: Przez lata to, co nazywano w Polsce rewitalizacją, było odbieraniem życia [WYWIAD], biznes.gazetaprawna.pl, 29 listopada 2020 [dostęp 2021-04-05] [zarchiwizowane z adresu 2021-01-18].
  9. a b c Dawid Juraszek, Wyciąć, przegnać, zamurować! Autor “Antropocenu dla początkujących” czyta „Betonozę” Jana Mencwela, liberte.pl, 29 października 2020 [dostęp 2021-04-20] [zarchiwizowane z adresu 2021-01-31].
  10. Wojciech Szot, [RECENZJA] Jan Mencwel, "Betonoza. Jak się niszczy polskie miasta", zdaniemszota.pl, 18 stycznia 2021 [dostęp 2021-04-05] [zarchiwizowane z adresu 2021-04-05].
  11. Tomasz Sawczuk, Mencwel: Skończmy z betonozą!, Kultura Liberalna, 6 sierpnia 2019 [dostęp 2021-04-05] [zarchiwizowane z adresu 2019-08-11].
  12. Kinga Dawidowicz, Gra kolorów, Miesięcznik Znak, 1 lutego 2021 [dostęp 2021-04-15] [zarchiwizowane z adresu 2021-04-15].
  13. a b Michał Nogaś, [NOGAŚ PO ZIELONEJ STRONIE] "Książki o ekologicznej urbanistyce, które pomogą nam uratować miasta", wyborcza.pl, 16 lutego 2021 [dostęp 2021-04-15].
  14. Betonoza | Jan Mencwel, Wydawnictwo Krytyki Politycznej [dostęp 2021-04-15].
  15. Jacek Tomczuk, Polska betonoza.„Miasto musi nadawać się do życia w obecnych czasach. A władze ciągle oglądają się w przeszłość”, Newsweek.pl, 16 marca 2021 [dostęp 2021-04-05] [zarchiwizowane z adresu 2021-03-19].
  16. Wojciech Stanisławski, Czytanie jako sport ekstremalny. Jak skruszyć beton, „Sieci”, 2 (424), 11 stycznia 2021 [dostęp 2021-04-15].
  17. Na co komu parki w mieście? Teraz będzie piękny beton, fontanna z końmi i znowu beton, Noizz, 15 października 2020 [dostęp 2021-04-05] [zarchiwizowane z adresu 2021-01-24].

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Skierniewice Rynek.jpg
Autor: Piotr Kożurno, Licencja: CC BY-SA 3.0
Rynek w Skierniewicach, widok na pierzeję zachodnią z ratuszem.
Stars640.svg
Autor: User:Huntster, Licencja: CC BY-SA 2.5
Rating stars, 6.0 scale.