Bezkres poranka

Bezkres poranka. O teologii poetyckiej i teologiach kontrkultury
Autor

Michał Gołębiowski

Tematyka

literaturoznawstwo, teologia

Typ utworu

esej

Data powstania

2020

Wydanie oryginalne
Miejsce wydania

Warszawa

Język

język polski

Data wydania

2020

Wydawca

Tyniec Wydawnictwo Benedyktynów

poprzednia
Niewiasta z perłą		następna
Ojcowie Kościoła i dylematy religijności wczesnonowożytnej

Bezkres poranka. O teologii poetyckiej i teologiach kontrkultury – książka eseistyczna[1] Michała Gołębiowskiego wydana w 2020 roku nakładem Wydawnictwa Tyniec w ramach biblioteki Christianitas.

W 2022 roku książka otrzymała Nagrodę Specjalną Identitas[2][3][4][5].

Treść

Podejmowanym w książce tematem jest teologiczność poezji w rozmaitych jej realizacjach, od wczesnego chrześcijaństwa po Młodą Polskę i modernizm, jak również odbicie idei capax Dei w twórczości kontrkulturowej lat 60. XX wieku (m.in. artystów hippisowskich, The Who, The Byrds czy Jima Morrisona)[1][6][7]. Integralną częścią książki są medytacyjne rozważania na temat metafizyki literatury oraz twórczości artystycznej[8]. Specyfika poezji została wyjaśniona przez pryzmat egzystencjalnej samotności osoby ludzkiej:

Antoni Lange był przekonany, że wszelka twórczość literacka, a w szczególności twórczość poetycka, wyrasta z problemu cierpienia, jednocześnie będąc na ten problem swoistą odpowiedzią. Sensem liryki jest ponoć przynoszenie pocieszenia poprzez przetwarzanie bólu we wzniosłość. Jest w tym oczywiście sporo racji, choć takie postawienie sprawy nie wyczerpuje tematu. Sądzę zatem, że podstawową dominantą twórczości lirycznej, czymś, co nadaje jej życie i sens, jest samotność człowieka (...). Wiersz jest bowiem krokiem w stronę złamania wspomnianej samotności poprzez próbę „przekazania nieprzekazywalnego”. Ale jest przy tym próbą z góry skazaną na niepowodzenie, ruchem, który na zawsze pozostanie tylko gestem i próbą. I właśnie to napięcie tłumaczy specyficzną formę niedosłowności, jaką przybiera dzieło liryczne[9].

Autor definiuje kulturę zarówno przez pryzmat myśli młodopolskiej, m.in. Antoniego Langego i Henriego Bergsona (twórczość jako przejaw „pędu życiowego”), jak również katolickiego personalizmu spod znaku Jacquesa Maritaina („humanizm Wcielenia”) oraz Karola Wojtyły (twórczość jako naśladowanie Boskiego aktu stwórczego)[10].

Kontrkultura lat 60. XX wieku, reprezentowana przez tzw. „dzieci kwiaty”, została w książce zinterpretowana przez pryzmat długiego trwania, kontynuacji oraz ewolucji formuły życia proponowanej przez cyganerię artystyczną fin de siècle’u oraz zasad amerykańskiego transcendentalizmu[1][6].

Opinie

Doceniono „prowokacyjne”, choć „uzasadnione akademicko” zestawienia wspólnych kluczowych motywów poezji nowożytnej, modernistycznej, a także sztuki i muzyki rockowej związanej z ruchem hippisowskim[1][6][11][12].

Zdaniem Bastosza Jastrzębskiego przyjęta przez autora metoda przypomina podejście Ojców Kościoła do kultury, zwłaszcza ideę logos spermatikos („ziaren zbawienia [w kulturze pogańskiej]”) oraz anima naturaliter christiana („duszy ludzkiej z natury chrześcijańskiej”), czyli względnie inkluzywizmu teologicznego, uniwersalizmu zbawienia oraz pewnych interpretacji anonimowego chrześcijaństwa[7]. Marcin Cielecki dostrzegł tutaj podobieństwa do hermeneutyki prawosławnego teologa, Oliviera Clémenta[13].

Jak zauważyła Marta Kwaśnicka, Bezkres poranka –

przypomina o tym, że literatura jest spotkaniem człowieka z jego tajemnicą. Uprawianie poezji polega na badaniu tego, co ludzkie; jest opisywaniem naszej kruchości i niesamowystarczalności, jest zatem także rodzajem myślenia religijnego (...). Autor przekonuje, że z otchłani ludzkiego serca wyczytać można naprawdę wiele i że czasem dobrze jest być zmiażdżonym czy wypalonym, jeśli w boleści udaje się poznać siebie[14].

Krzysztof Wołodźko stwierdził natomiast:

Można na Bezkres poranka spojrzeć jeszcze inaczej. Poezja i teologia, kultura i mistyka służą autorowi jako lustro, w którym wszyscy możemy się przejrzeć. Człowiek religijny skonfrontowany jest z człowiekiem poreligijnym (...). Gołębiowski nie występuje w roli moralisty, nie mówi nam otwartym tekstem, czy to źle, czy dobrze. Poezja poreligijna i człowiek poreligijny (...) wciąż staje wobec tajemnicy, wciąż mierzy się z pytaniami ostatecznymi, a egzystencjalny ból bywa dojmujący i nie do ugaszenia[11].

Zdaniem Jaremy Piekutowskiego –

Gołębiowski (...) odnajduje istotowe dla chrześcijaństwa wartości i elementy estetyki w bardzo różnych dziełach kultury, także w tych, które w pewnych wersjach tradycyjnej wizji świata się nie mieszczą. Taki jest też „Bezkres poranka” – zbiór szkiców poświęconych poezji i niestrudzonemu odnajdywaniu w niej elementu metafizycznego i mistycznego. A może nie jest ono „niestrudzone”, tylko właśnie jak najbardziej naturalne?[8].

W 2022 roku książka otrzymała Nagrodę Specjalną Identitas[2][3][4][5].

Przypisy

  1. ↑ a b c d Juliusz Gałkowski. Człowiek pascalowski czyta wiersze. „Nowe Książki”. 1/2021, s. 19–20, 2021-01-01. Kraków: Instytut Książki. ISSN 0137-8562. 
  2. ↑ a b Tomasz Grzywaczewski z Nagrodą Identitas 2022. Michał Gołębiowski i Łukasz Kozak z Nagrodami Specjalnymi Identitas.
  3. ↑ a b Szóstka nominowanych do Nagrody Identitas 2022 – Instytut Książki.
  4. ↑ a b Szóstka nominowanych do Nagrody Identitas ’22.
  5. ↑ a b Znamy nominowanych do Nagrody Identitas 2022. Pojadą na Arktykę.
  6. ↑ a b c Elżbieta Wiater. Szukanie śladów Boga. „Nowe Książki”. 1/2021, s. 18, 2021-01-01. Kraków: Instytut Książki. ISSN 0137-8562. 
  7. ↑ a b Bartosz Jastrzębski, Przedmowa do książki Bezkres poranka. O teologii poetyckiej i teologiach kontrkultury, Tyniec 2020.
  8. ↑ a b Jarema Piekutowski, Pokój między Gombrowiczem a Sienkiewiczem, „Nowa Konfederacja”, 29.12.2020.
  9. ↑ Michał Gołębiowski: Bezkres poranka. O teologii poetyckiej i teologiach kontrkultury. Kraków: Tyniec, 2020, s. 27–28.
  10. ↑ Michał Gołębiowski: Bezkres poranka. O teologii poetyckiej i teologiach kontrkultury. Kraków: Tyniec, 2020, s. 25–39.
  11. ↑ a b Krzysztof Wołodźko. Kontrkultura i chrześcijaństwo. Opowieść nieoczywista. „Znak”. 04/2022, s. 113, 2022-04-01. Kraków: Znak. ISSN 9770044488225. 
  12. ↑ Judyta Dąbrowska. Jim Morrison poetą religijnym? O książce Michała Gołębiowskiego „Bezkres poranka”. „Pressje”. 58/2021, s. 165–168, 2021-01-01. Kraków: Klub Jagielloński. ISSN 1644-7050. 
  13. ↑ Marcin Cielecki, Kartkowanie światła, Nowy Napis Co Tydzień #111.
  14. ↑ Nominowani w edycji Nagrody ’22.

Linki zewnętrzne