Bezrobocie

Bezrobociezjawisko społeczne polegające na tym, że część ludzi zdolnych do pracy i pragnących ją podjąć nie znajduje zatrudnienia[1].

Bezrobocie na świecie w 2009 roku

Definicja

Pojęcie „bezrobotnego” oznacza ogólnie osobę niezatrudnioną, nieprowadzącą działalności gospodarczej i niewykonującą innej pracy zarobkowej, zdolną i gotową do podjęcia zatrudnienia (w pełnym lub niepełnym wymiarze czasu pracy).

W Polsce bardzo rozbudowaną i szczegółową definicję terminu „bezrobotny” podaje w art. 2 ust. 1 pkt 2 ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy[2].

Międzynarodowa Organizacja Pracy za bezrobotnego uznaje osobę w wieku 15–74 lat, która jednocześnie spełnia trzy warunki: w okresie badanego tygodnia nie była osobą pracującą, aktywnie poszukiwała pracy i była gotowa podjąć pracę w badanym tygodniu lub następnym. Za bezrobotnego uważa również osobę, która nie poszukiwała pracy, ponieważ miała pracę zapewnioną i oczekiwała na jej rozpoczęcie przez okres nie dłuższy niż 3 miesiące oraz była gotowa ją podjąć[3].

Długotrwale bezrobotnym jest osoba pozostająca bez pracy przez co najmniej 12 miesięcy w ciągu ostatnich dwóch lat.

Stopa bezrobocia to liczba bezrobotnych podzielona przez aktywnych zawodowo w danej kategorii ludności. Aktywni zawodowo definiowani są przez GUS jako osoby pracujące plus osoby poszukujące pracy plus bezrobotni plus niepełnosprawni (z możliwością zatrudnienia w niektórych zawodach). Natomiast do aktywnych zawodowo cywilów nie wlicza się pracowników wojska, policji oraz służb ochrony państwa.

Osoby bezrobotne i pracujące są określane jako aktywne zawodowo i przeciwstawiane biernym zawodowo.

Stopa bezrobocia nie jest precyzyjną miarą zjawiska. Jej wysokość zależy bowiem od arbitralnie przyjmowanych kryteriów prawnych. Te różnią się w zależności od państwa, jak i w czasie. Można temu zaradzić na kilka sposobów, np. ustalając międzynarodowe standardy mierzenia bezrobocia, bądź też używając innych mierników takich jak stosunek liczby zatrudnionych do ludności w wieku ekonomicznie czynnym.

Fazy bezrobocia w ujęciu psychologii[4][5]

Faza 1: obawa utraty pracy – pobudzenie, zmiany nastroju, labilność emocjonalna
Faza 2: szok po utracie pracy – poczucie klęski, krzywdy, upokorzenie, lęk przed przyszłością, przygnębienie
Faza 3: wchodzenie w sytuację bezrobocia i optymizm – efekt urlopu, traktowanie sytuacji jako przejściowej, aktywność, wiara w sukces
Faza 4: pesymizm i rezygnacja – negatywne reakcje emocjonalne, problemy zdrowotne i finansowe
Faza 5: fatalizm i apatia, dopasowanie do sytuacji – poczucie beznadziejności, dążenie do izolacji społecznej, redukcja oczekiwań życiowych i zainteresowań

Przyczyny bezrobocia

Istnieje wiele powodów, dla których osoby chcące pracować i zdolne do pracy nie znajdują zajęcia odpowiadającego ich aspiracjom i wymaganiom finansowym:

  • Względnie wysokie dla pracodawców koszty pracy, niepokrywające korzyści ekonomicznych płynących z zatrudnienia pracownika. Receptą jest obniżenie części tych kosztów, np. poprzez obniżenie podatków i składek od niskich płac, czy płacy minimalnej wraz ze wzrostem zasiłków dla pracujących[6]. Jest to jednak przedmiotem kontrowersji natury politycznej.
  • Niedopasowanie popytu i podaży na określony rodzaj pracy – bezrobocie strukturalne. Np. w gospodarce może być za dużo rolników w stosunku do faktycznych potrzeb rynku, a jednocześnie za mało chirurgów czy informatyków. Bezrobocie takie najczęściej dotyka sektory gospodarki o niskiej wartości dodanej, dużej konkurencji i wrażliwe na cykle koniunkturalne.
  • Sztywne i opresywne dla pracodawcy prawo pracy. Pracodawcy, mimo że potrzebują w danej chwili pracowników, mogą obawiać się zatrudniania ze względu na potencjalne późniejsze problemy ze swobodnym zwalnianiem czy zapewnieniem określonych warunków pracy, którym nie są w stanie podołać.
  • Niedopasowanie terytorialne miejsc zapotrzebowania na pracę i zasobów siły roboczej. Znalezienie pracy wymaga wtedy zmiany miejsca zamieszkania.
  • Prawna reglamentacja pracy – konieczność uzyskiwania państwowych bądź korporacyjnych pozwoleń oraz licencji na pracę. Efektem jest m.in. redukcja liczby pracowników mogących wykonywać dany zawód, a co za tym idzie wzrost bezrobocia i spadek konkurencyjności w branży[7].
  • Między zakończeniem pracy w poprzednim miejscu pracy, a jej podjęciem w nowym mija pewien czas. Ten typ bezrobocia określa się mianem bezrobocia frykcyjnego i jest ono zazwyczaj niskie, a także nie ma istotnego wpływu na gospodarkę.
  • Brak doświadczenia zawodowego wśród absolwentów. Dla pracodawcy adaptacja nowozatrudnionego do stanowiska pracy zwykle jest inwestycją, której np. w warunkach wysokiego bezrobocia nie ma sensu podejmować. Korzystniej jest zatrudnić pracownika doświadczonego.
  • Okresowo niski popyt na dany produkt czy usługę, spowodowany np. kryzysem gospodarczym, słabym zarządzaniem przedsiębiorstwem, zmianami prawnymi bądź wysoką konkurencją. Pracodawcy redukują skalę biznesu i w celu szybkiego ograniczenia strat zwalniają załogę. Istnieją gałęzie i branże o niewielkiej wrażliwości na ten czynnik.

Czynniki wpływające na zjawisko bezrobocia

Na rozmiar zjawiska bezrobocia wpływ mają czynniki społeczne, ponieważ jest to zjawisko powstałe w społeczeństwie. Rozmiar bezrobocia zależy od systemu gospodarczego i aktualnie prowadzonej polityki krajowego rynku pracy. Związane jest zwykle z poziomem nowych inwestycji i trwałym zatrudnianiem pracowników w nowo powstałych i nowoczesnych zakładach pracy sektora publicznego lub prywatnego.

Istnieją problemy z zebraniem rzetelnych danych:

  • osoby pracujące nielegalnie mogą rejestrować się jako bezrobotne celem osiągnięcia korzyści z systemu pomocy społecznej
  • osoby zdolne do pracy, którym niesłusznie przyznano renty z tytułu niezdolności do pracy, nie pracują, choć są zdolne do pracy, nie znajdują się jednak w statystykach bezrobocia
  • w gospodarce centralnie planowanej, a rzadziej w rynkowej, zatrudnienie jest niewspółmiernie duże do potrzeb firmy. Jest to tzw. bezrobocie ukryte. Osoby te można byłoby zwolnić nie powodując większych strat w gospodarce, nie figurują one jednak w statystykach bezrobocia

Skutki

Ekonomiczne skutki bezrobocia

Zgodnie z prawem Okuna okresy, w których poziom bezrobocia jest wysoki, to okresy, w których faktyczny poziom PNB spada poniżej jego poziomu potencjalnego. A zatem wysokiemu poziomowi bezrobocia towarzyszy wysoki poziom produktu, którego wytworzenia zaniechano – zupełnie tak samo, jak gdyby tę właśnie ilość zmarnotrawionych, niewytworzonych samochodów, środków żywności i budynków po prostu utopiono w odmętach oceanu. Straty ponoszone w okresach wysokiego bezrobocia to największe udokumentowane marnotrawstwo we współczesnej gospodarce. Są one wielokrotnie większe od szacowanych strat wynikających z nieefektywności (zbędnych strat) w następstwie monopolu czy też marnotrawstwa wywołanego stosowaniem ceł i kontyngentów w wymianie zagranicznej.

Szacuje się, że na każdy procent, o jaki faktyczna stopa bezrobocia przewyższa naturalną stopę bezrobocia, realny PKB jest niższy o 3% od PKB potencjalnego przy pełnym wykorzystaniu zdolności produkcyjnych.

Pozytywne skutki bezrobocia

  • korzystny wpływ na konkurencyjność na rynku pracy, stymulacja wzrostu poziomu wykształcenia i kwalifikacji zawodowych wśród osób poszukujących pracy
  • wzrost motywacji do kształcenia, do zwiększania nakładów na inwestycje w kapitał ludzki, co prowadzi do przyspieszenia procesów długofalowego wzrostu gospodarczego kraju
  • możliwość realokacji zasobów ludzkich przy głębokich przemianach strukturalnych gospodarki z zawodów nieopłacalnych i nieefektywnych do zawodów nowoczesnych i efektywnych
  • walka z inflacją, wyższy poziom bezrobocia oznacza bowiem osłabienie pozycji pracowników i związków zawodowych w przetargach płacowych z pracodawcami, co z kolei prowadzi do zmniejszenia presji na wzrost płac. Wzrost bezrobocia osłabia także dynamikę popytu na towary, która odgrywa rolę w kształtowaniu inflacji
  • wzrost motywacji pracowników do bardziej efektywnej i solidnej pracy oraz ograniczenie nadmiernej fluktuacji kadr, przez co dochodzi do racjonalizacji zatrudnienia i poprawy efektywności gospodarowania
  • zainteresowanie elastycznymi formami pracy, w tym wolontariatem jako elementem Indywidualnego Planu Działania osoby bezrobotnej zawieranego z doradcą zawodowym
  • poznawanie innych kultur poprzez krótkotrwałą migrację zarobkową[8][9]

Negatywne skutki bezrobocia

Niektórzy teraźniejsi psychologowie uważają, że bezrobocie jest równie destrukcyjne co terroryzm, nacjonalizm, szowinizm, czy narkomania. Poniżej wymienione są niektóre z negatywnych skutków bezrobocia[10][11]:

Instrumenty aktywizacji zawodowej

  • prace społecznie użyteczne
  • staż
  • szkolenia
  • prace interwencyjne
  • przygotowanie zawodowe dorosłych
  • finansowanie badań lekarskich lub psychologicznych
  • zwrot kosztów przejazdu
  • zwrot kosztów zakwaterowania
  • studia podyplomowe
  • jednorazowe przyznanie środków na rozpoczęcie działalności gospodarczej
  • przyznanie środków na założenie spółdzielni socjalnej
  • skierowanie do uczestnictwa w zajęciach centrum integracji społecznej lub klubu integracji społecznej
  • wolontariat

Rodzaje bezrobocia

  • bezrobocie krótkookresowebezrobocie średniookresowe – bezrobocie długookresowe – bezrobocie chroniczne
  • bezrobocie jawnebezrobocie ukryte
  • bezrobocie strukturalnebezrobocie technologiczne
  • bezrobocie cyklicznebezrobocie sezonowe
  • bezrobocie klasycznebezrobocie neoklasyczne
  • bezrobocie frykcyjnebezrobocie z wyboru

Bezrobocie w Polsce

Zobacz też

  • lista państw świata według stopy bezrobocia

Przypisy

  1. bezrobocie, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2022-08-17].
  2. Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz.U. z 2022 r. poz. 690).
  3. Methodological Notes pkt. 8, Główny Urząd Statystyczny – Notatka informacyjna poprzedzająca publikację wskaźników uzupełniających stopę bezrobocia MOP. Bezrobocia dotyczą Konwencje MOP Nr 2 o bezrobociu, nr 8 dotycząca odszkodowania na wypadek bezrobocia z powodu rozbicia się statku, nr 44 dotycząca zapewnienia bezrobotnym nie z własnej winy odszkodowań lub zasiłków, nr 88 dotycząca organizacji służby zatrudnienia, nr 122 dotycząca polityki zatrudnienia, nr 168 dotycząca popierania zatrudnienia i ochrony przed bezrobociem. Kilka innych (9, 34, 66, 96, 181) dotyczy pośrednictwa pracy.
  4. Według psychologicznego modelu Jahody i Lazarsfelda.
  5. Psychologiczne fazy bezrobocia opisane na portalu bezrobocie.net.pl. [dostęp 2014-04-23].
  6. Tingyun Chen ; Jean-Jacques Hallaert ; Alexander Pitt ; Haonan Qu ; Maximilien Queyranne ; Alaina Rhee ; Anna Shabunina ; Jérôme Vandenbussche ; Irene Yackovlev: Inequality and Poverty across Generations in the European Union. Strona 4. Staff Discussion Notes – Międzynarodowy Fundusz Walutowy, styczeń 2018. [dostęp 2018-01-30].
  7. Mamy najwięcej zawodów regulowanych w Europie. Centrum Analiz Fundacji Republikańskiej, 2011. [zarchiwizowane z tego adresu].
  8. Wojciech Martyński, Bezrobocie: rodzaje, przyczyny, skutki [Polska, świat] + definicja, InterviewMe, 15 czerwca 2019 [dostęp 2020-06-05] (pol.).
  9. Skutki bezrobocia, Encyklopedia Zarządzania [dostęp 2020-06-05] (pol.).
  10. ZN_Firma i rynek_Drela.indd [dostęp 2020-06-05].
  11. Kluby Pracy w strategii oddziaływań społeczno-edukacyjnych Powiatowych Urzędów Pracy w województwie Śląskim.

Bibliografia

  • E. Kwiatkowski: Bezrobocie. Podstawy teoretyczne. PWN, Warszawa 2002

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

World map of countries by rate of unemployment.svg
A map of the world showing countries shaded by their rate of unemployment.