Bezwarunkowy dochód podstawowy

Performance w Bernie z okazji zebrania 125 tysięcy podpisów pod petycją w sprawie dochodu podstawowego. Wysypano 8 milionów monet 5 centymowych

Bezwarunkowy dochód podstawowy (BDP) – społeczno-polityczny model finansów publicznych zakładający, że każdy obywatel, niezależnie od swojej sytuacji materialnej, otrzymuje od państwa jednakową, określoną ustawowo, kwotę pieniędzy, za którą nie jest wymagane jakiekolwiek świadczenie wzajemne (płatność transferowa). Dochód ten, bez innych form zarobku czy pomocy społecznej, zapewniałby możliwość minimum egzystencji. Idea ta ma zapewnić każdemu członkowi społeczeństwa pieniężny udział w całkowitym dochodzie tego społeczeństwa, bez sprawdzania jego potrzeb. Dochód bezwarunkowy wskazuje się jako sposób rozwiązania problemów wynikających z robotyzacji (większość produkcji może być wykonywana przez maszyny).

Terminologia

Nazwa modelu jest różna w zależności od państwa i okresu powstania:

  • w USA jest znany głównie pod nazwą Basic Income Guarantee (BIG),
  • pilotażowy projekt w Namibii został nazwany Basic Income Grant (BIG),
  • w Związku Radzieckim zwano go гарантированный минимум (Gwarantowane Minimum),
  • w Australii, Wielkiej Brytanii, Kanadzie i Nowej Zelandii w latach 20. XX w. podobne koncepcje nazywano Social Credit,
  • w krajach niemieckojęzycznych używa się określeń (bedingungsloses) Grundeinkommen, Sozialdividende, Existenzgeld, oraz, z pewnymi ograniczeniami, Bürgergeld[1].

Inne spotykane określenia to: premia państwowa, dywidenda narodowa, dywidenda socjalna, wynagrodzenie obywatelskie, dochód obywatelski, grant powszechny, dochód podstawowy[2].

Historia

W Speenhamland w Berkshire w roku 1975 miał miejsce eksperyment z wariantem konceptu jako sposób na walkę z wysokimi cenami zboża (tzw. Speenhamland system lub Berkshire Bread Act).

Pomysł został podjęty i prawie udało się go zrealizować w Stanach Zjednoczonych w roku 1969, wówczas rząd prezydenta Richarda Nixona planował, by każda czteroosobowa rodzina otrzymała przynajmniej 1,600 $ rocznie (obecnie szacuje się to na ok. 10,000$)[3], jednym ze zwolenników tej idei był wówczas Martin Luther King.

W 2013 powstała Europejska Inicjatywa Obywatelska na rzecz Bezwarunkowego Dochodu Podstawowego[4] (Unconditional Basic Income, UBI).

W Szwajcarii zebrane zostało ponad 100 tysięcy podpisów pod wnioskiem o przeprowadzenie referendum w sprawie wprowadzenia bezwarunkowego dochodu podstawowego[5]. W referendum Szwajcarzy odrzucili wprowadzenie bezwarunkowego dochodu podstawowego stosunkiem głosów 77% do 23%[6].

W Finlandii w styczniu 2017 rozpoczęto mający trwać dwa lata eksperyment z bezwarunkowym dochodem podstawowym. Kwotę 560 € wypłacano 2000 bezrobotnym nawet po znalezieniu przez nich pracy. Mimo sprzeciwu rządowej agencji do spraw socjalnych, rząd ogłosił, że nie będzie kontynuował finansowania programu i tym samym zakończy się on w 2019 roku zgodnie z pierwotnym planem. Szczegółowe skutki eksperymentu będą znane po jego zakończeniu[7].

Do rozważanych w Niemczech modeli bezwarunkowego dochodu podstawowego należą np. Solidarisches Bürgergeld (model Dietera Althausa Althaus-Modell), model Ulmera (Ulmer Modell) i model Götza Wernera (Götz Werner), będący podstawą inicjatywy Unternimm die Zukunft (Weź przyszłość w swoje ręce). W Szwajcarii powstaje inicjatywa dochodu podstawowego będąca rodzajem BDP.

Jesienią 2010 r. Iran wprowadził krajowy program dochodu podstawowego. Jest płacony wszystkim obywatelom i zastępuje dopłaty do benzyny, energii elektrycznej i niektórych produktów spożywczych[8]. Suma ta odpowiadała w 2012 r. około 40$ na osobę miesięcznie, 480$ rocznie na osobę samotną i 2300$ na pięcioosobową rodzinę[9][10].

W latach 2011–2012[11] w kilku indyjskich wioskach miały miejsce próby dochodu podstawowego, rząd zaproponował gwarantowany dochód podstawowy dla wszystkich obywateli[12]. Stwierdzono, że dochód podstawowy w regionie podniósł poziom wykształcenia młodych ludzi o 25%[13].

Eksperyment GiveDirectly w znajdującej się w niekorzystnej sytuacji wiosce w Kenii jest jednym z najdłużej działających programów pilotażowych dochodu podstawowego od listopada 2017 r., który ma trwać 12 lat[14][15].

W Izraelu w 2018 r. inicjatywa non-profit GoodDollar zaczęła budować globalne ramy gospodarcze, aby zapewnić zrównoważony i skalowalny bezwarunkowy dochód podstawowy dzięki nowej technologii aktywów cyfrowych w postaci łańcucha blokowego. Celem organizacji non-profit jest uruchomienie sieci przekazów pieniężnych peer-to-peer, w której pieniądze mogą być przekazywane najbardziej potrzebującym, niezależnie od ich lokalizacji na podstawie zasad BDP. Projekt pozyskał 1 milion dolarów od eToro[16][17].

Rząd Włoch zapowiedział wprowadzenie minimalnego dochodu podstawowego w 2019 roku o wysokości od 780 do 1330 euro miesięcznie na rodzinę. Ma być on warunkowany między innymi posyłaniem dzieci do szkoły, zobowiązaniem się do niepicia alkoholu i niewydawaniem pieniędzy na gry hazardowe[18].

W czerwcu 2021 Los Angeles ogłosiło rozpoczęcie prac nad programem pilotażowym o nazwie “BIG: LEAP” (Basic Income Guaranteed: L.A. Economic Assistance Pilot) 2000 rodzin miało dostawać 1000 USD miesięcznie przez okres jednego roku mając prawo wydać pieniądze na co chcą. Warunkiem który miał być bezwzględnie wymagany było życie poniżej tzw. federal poverty line (federalnego poziomu biedy), czyli zarobki roczne poniżej 12 880 USD dla jednej osoby lub 17 420 USD dla dwóch osób. Natomiast nie mało być wymagane posiadanie obywatelstwa, ani też odpowiedniego statusu imigranta – czyli dochód mogli otrzymywać także tzw. „nieudokumentowani”[19].

15 lipca 2021 parlament stanu Kalifornia przyjął ustawę częściowego, pilotażowego programu dochodu podstawowego. Warunki są dość restrykcyjne natomiast sam program wynika z faktu, że wiele miejscowości podjęło podobne decyzje co Los Angeles. Wypłatę dostawać będą co miesiąc kobiety w ciąży oraz część młodych ludzi w wieku produkcyjnym, którzy opuścili system opieki zastępczej. Natomiast w przeciwieństwie do przestarzałych systemów opieki socjalnej nie ma ograniczeń co do wydatkowania środków – ludzie mają prawo je wydać na co chcą[20].

Prawdopodobnie najdłużej działającym programem dochodu podstawowego jest program działający w USA, w stanie Alaska. Zasady programu są niemalże identyczne z ideałami programu bezwarunkowego dochodu podstawowego. Jedynym warunkiem, aby dostać pieniądze z tego programu, jest mieszkanie na Alasce dłużej niż rok. Nie ma żadnych innych ograniczeń – pieniądze może dostać zarówno osoba, która nie zarobiła nic, jak i miliarder. W 2015 do wypłaty z funduszu (Permanent Fund Dividend), na który wpłacają firmy zajmujące się m.in. wydobyciem surowców na Alasce, było 2000$ na osobę (ok. 7466,9 zł). Program został wprowadzony w 1976 roku, a pierwsza płatność wypłacona w 1982 (wówczas było to 1000$ na mieszkańca). Co ciekawe, przez tyle lat działalności nie zanotowano skutków negatywnych działania programu, którymi straszą przeciwnicy dochodu podstawowego. Alaska nadal rozwija się turystycznie, wielu mieszkańców kontynuuje swój tradycyjny tryb życia lub zajmuje się obsługą ruchu turystycznego. Pieniądze pomagają im przeżyć, zwłaszcza w momentach mniejszych dochodów z ich działalności uzależnionej mocno od pogody. Według pracy profesora Gary’ego Flomenhofta z 2012 roku model Alaski jest popularny także wśród konserwatystów i liberałów[21].

Zwolennicy

Warianty pomysłu wspierali m.in.:

W Polsce ideę bezwarunkowego dochodu podstawowego promują Stowarzyszenie Dom Wszystkich Polska i jego szef, Ryszard Kalisz[34]. Innymi zwolennikami tego rozwiązania są m.in. poseł Maciej Konieczny i redaktor naczelny Remigiusz Okraska[35].

Rozważane źródła finansowania BDP

Istnieje wiele różnych propozycji finansowania bezwarunkowego dochodu podstawowego, m.in. omówione przez Macieja Szlindera[36] i Zofię Łapniewską[37], które można podzielić na cztery główne kategorie:

  1. zniesienie transferów socjalnych (zastąpi je BDP), co wiąże się z elementem godnościowym w krytycznej sytuacji jednostek,
  2. podniesienie podatków lub nałożenie nowych – np. Samuel Alexander[38] proponuje, żeby oprócz „dochodowej podłogi”, którą stanowi BDP, wprowadzić również „dochodowy sufit”, czyli kwotę dochodu maksymalnego, po przekroczeniu której podatek nałożony na indywidualne dochody (w tym z kapitału) wynosiłby 100 procent; drugą propozycją są bardziej progresywne podatki dochodowe (wielostopniowe skale); kolejną – podatek Robin Hooda – od transakcji finansowych (w Unii Europejskiej znany jako Financial Transaction Tax (FTT)[39] – nie mylić z podatkiem Tobina),
  3. zwiększenie deficytu budżetowego (a w konsekwencji długu publicznego),
  4. zwiększenie dochodów do budżetu państwa – z tytułu np. podwyższonej konsumpcji (po wprowadzeniu BDP), innych opłat, czy jak proponuje Bill Gates – opodatkowania robotów[40] (które w wyniku automatyzacji zastąpią ludzi).

BDP a inflacja

Z ekonomicznego punktu widzenia pojawia się obawa czy BDP spowoduje inflację. Argumentem podnoszonym przez zwolenników omawianego modelu finansów publicznych jest to, że bezwarunkowy dochód podstawowy nie zakłada drukowania pieniędzy. Pieniądze na gwarancję BDP byłyby już istniejącymi pieniądzmi rozprowadzanymi przez system gospodarczy. [41]

Mimo, że ilość pieniądza pozostałby fizycznie taka sama, to zwiększyłaby się ilość pieniądza M3 na rynku, co spowodowałoby w następnych latach wzrost inflacji.

Głównym ryzykiem inflacyjnym jest zmniejszenie ilości wytwarzanych dóbr i usług (poprzez zmniejszenie potrzeby podjęcia pracy), a co za tym idzie ich podaży. Zmniejszenie podaży dóbr i usług skutkuje podniesieniem ich wartości w stosunku do środka płatniczego, czyli zjawiska inflacji. Otrzymywanie środka płatniczego, bez wytwarzania dóbr czy świadczenia usług, rodzi ryzyko obniżenia jego wartości względem wspomnianych dóbr i usług, co w konsekwencji zmniejsza siłę nabywczą waluty.

Krytyka

Jako argument przeciw zasadności wprowadzania bezwarunkowego dochodu gwarantowanego wskazywany jest brak negatywnego wpływu automatyzacji produkcji na bezrobocie. Znikanie miejsc pracy w zawodach ulegających automatyzacji jest powiązane z powstawaniem nowych, często przyjemniejszych zawodów. Wzrost zamożności społeczeństwa (który jest wynikiem obniżenia kosztów produkcji, wynikającym z automatyzacji) zwiększa popyt na usługi bardziej luksusowe, na przykład kelnerów, dekoratorów wnętrz, prywatnych nauczycieli[42].

Bezwarunkowy dochód podstawowy w Polsce

W maju 2022 roku pilotaż programu zapowiedziało Stowarzyszenie Warmińsko-Mazurskich Gmin Pogranicza. W ramach eksperymentu przygotowywanego przez absolwentów UAM takich jak dr Maciej Szlinder, dr Mariusz Baranowski i prof. Piotr Jabkowski, bezwarunkowy dochód podstawowy przez dwa lata mają otrzymywać mieszkańcy gmin położonych przy granicy z Rosją.[43]

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ Wozu Bürgergeld? www.staatsbürgersteuer.de. xn--staatsbrgersteuer-82b.de. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-04-23)]..
  2. ↑ Philippe Van Parijs, Dochód podstawowy dla wszystkich, Belgia: Katolicki Uniwersytet Lowański [dostęp 2013-10-30] (pol.).
  3. ↑ How Nixon was dissuaded from introducing a universal basic income na stronie TheGuardian.com.
  4. ↑ Unconditional Basic Income (UBI). [dostęp 2018-08-21]. (ang.).
  5. ↑ Szwajcarzy chcą ustalić dochód minimalny. 8,5 tys. zł bez względu na to, czy się pracuje. 2013-10-07. [dostęp 2013-10-08]. (pol.).
  6. ↑ Switzerland’s voters reject basic income plan. 2016-06-05. [dostęp 2017-11-02]. (ang.).
  7. ↑ Finlandia kończy najsłynniejszy eksperyment społeczny. Dochód podstawowy się nie udał?, „wyborcza.pl” [dostęp 2018-04-27] (pol.).
  8. ↑ Economic jihad, „The Economist”, 23 czerwca 2011, ISSN 0013-0613 [dostęp 2021-06-20].
  9. ↑ Iran introduced a basic income scheme, and something strange happened, World Economic Forum [dostęp 2021-06-20] (ang.).
  10. ↑ Richard K. Caputo, Basic income guarantee and politics. International experiences and perspectives on the viability of income guarantee, wyd. 1st ed, New York: Palgrave Macmillan, 2012, DOI: 10.1057/9781137045300_16, ISBN 978-1-137-04530-0, OCLC 809796456 [dostęp 2021-06-20].
  11. ↑ INDIA: Basic Income Pilot Project Finds Positive Results [zarchiwizowane 2021-06-20] (ang.).
  12. ↑ Giacomo Tognini, Universal Basic Income, 5 Experiments From Around The World, worldcrunch.com [dostęp 2021-06-20] (ang.).
  13. ↑ Abhishek Roy, Universal Basic Income: Empirical Studies, sevenpillarsinstitute.org [dostęp 2021-06-20].
  14. ↑ Dylan Matthews, This Kenyan experiment seeks to dispel an insidious myth about poor people, Vox, 6 marca 2017 [dostęp 2021-06-20] (ang.).
  15. ↑ How a universal basic income stabilized Kenyans in bad times, MIT Sloan [dostęp 2021-06-20] (ang.).
  16. ↑ Jason Williams, GoodDollar: Send Not For Whom The Bell Tolls, It Tolls For Thee, The Fintech Times, 17 maja 2019 [dostęp 2021-06-20] (ang.).
  17. ↑ Valentina Moya, GoodDollar: cryptocurrencies would end inequality, LatinAmerican Post [dostęp 2021-06-20] (ang.).
  18. ↑ Dochód obywatelski dla najbiedniejszych. „To największa inwestycja w kapitał ludzki w historii”, tvn24bis.pl, 18 lutego 2019 [dostęp 2019-03-10].
  19. ↑ Los Angeles is the latest city in the US to announce the launch of a guaranteed income program | BIEN – Basic Income Earth Network, basicincome.org [dostęp 2021-07-11] (ang.).
  20. ↑ Dochód podstawowy: pierwszy program w Kalifornii, com.pl [dostęp 2021-07-19] (pol.).
  21. ↑ The Only State Where Everyone Gets Free Money, vice.com [dostęp 2021-01-25] (ang.).
  22. ↑ Friedrich Hayek, Law, Legislation and Liberty, Volume 3: The Political Order of a Free People, University of Chicago Press, 1981.
  23. ↑ Transcript: Interview with Yanis Varoufakis, The Economist, 31.03.2016 (dostęp: 5 czerwca 2016).
  24. ↑ Bertrand Russell, Roads to Freedom. Socialism, Anarchism and Syndicalism, London 1918, s. 80–81, 127.
  25. ↑ Guy Standing, Dochód podstawowy. Jak możemy sprawić, żeby to się udało. Wydawnictwo Krytyki Politycznej.
  26. ↑ Charles Alan Murray, In Our Hands: A Plan To Replace The Welfare State, AEI Press, 2006.
  27. ↑ Chris Weller, Here’s why the inventor of the Internet supports basic income, 31.05.2016, Business Insider.
  28. ↑ Antonio Negri, Michael Hardt, Empire, Harvard University Press 2000, s. 403.
  29. ↑ Patrick Gillespie, Mark Zuckerberg supports universal basic income. What is it? na stronie CNN Money.
  30. ↑ Chris Weller, Elon Musk doubles down on universal basic income: ‘It’s going to be necessary' na stronie BusinessInsider.com, 13.02.2017.
  31. ↑ Jordan Weissmann, Martin Luther King’s Economic Dream: A Guaranteed Income for All Americans na stronie TheAtlantic.com, 28.08.2013.
  32. ↑ What is UBI? na stronie Yang2020.com. yang2020.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-01-16)]..
  33. ↑ David Graeber, Bullshit jobs, wyd. First Simon & Schuster hardcover edition, New York, ISBN 978-1-5011-4331-1, OCLC 1030241785 [dostęp 2019-11-24].
  34. ↑ Kalisz proponuje bezwarunkowy minimalny dochód podstawowy. 2013-09-09. [dostęp 2013-10-08]. (pol.).
  35. ↑ Norman Tabor: Koronasocjalizm. faktyimity.pl. [dostęp 2020-12-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-12-16)]. (pol.).
  36. ↑ Maciej Szlinder, Bezwarunkowy dochód podstawowy. Rewolucyjna reforma społeczeństwa XXI wieku, wyd. Wydanie pierwsze, Warszawa, ISBN 978-83-01-19896-1, OCLC 1102416919 [dostęp 2020-11-27].
  37. ↑ Zofia Łapniewska, Etyka troski a gospodarka przyszłości, „Praktyka Teoretyczna” (24(2)), 2017, s. 101–122, DOI: 10.14746/prt.2017.2.4 (pol.).
  38. ↑ Basic and Maximum Income, [w:] Giacomo D’Alisa, Federico Demaria, Giorgos Kallis, Degrowth. A vocabulary for a new era, Samuel Alexander, New York, s. 146–148, ISBN 978-1-138-00076-6, OCLC 879538910 [dostęp 2020-11-27].
  39. ↑ Legislative train schedule | European Parliament, europarl.europa.eu [dostęp 2021-01-13].
  40. ↑ Here’s how Bill Gates’ plan to tax robots could actually happen – Business Insider, businessinsider.com [dostęp 2021-01-13].
  41. ↑ Scott Santens, Wouldn’t Unconditional Basic Income Just Cause Massive Inflation?, Medium, 22 listopada 2014 [dostęp 2019-04-10].
  42. ↑ Sławomir Mentzen: Sanacja plus. Toruń: 2018, s. 35. ISBN 978-83-950983-0-7.
  43. ↑ Dochód podstawowy w Polsce? Ruszył pilotaż | Business Post, 18 maja 2022 [dostęp 2022-05-18] (pol.).

Bibliografia

  • Andreas Exner, Werner Rätz, Birgit Zenker (red.): Grundeinkommen. Soziale Sicherheit ohne Arbeit. Deuticke, Wiedeń 2007, ISBN 3-552-06065-0.
  • Manuel Franzmann (Hrsg.): Bedingungsloses Grundeinkommen als Antwort auf die Krise der Arbeitsgesellschaft. Velbrück Wissenschaft, Weilerswist 2010, ISBN 978-3-938808-76-4.
  • Götz Werner: Ein Grund für die Zukunft: das Grundeinkommen. Verlag Freies Geistesleben, Stuttgart 2007, ISBN 3-7725-1789-7.
  • Guy Standing: Dochód podstawowy. Jak możemy sprawić, żeby to się udało, Warszawa 2021, ISBN 978-83-66586-41-3.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Basic Income Performance in Bern, Oct 2013.jpg
On 4 October 2013, Swiss activists from "Generation Grundeinkommen" organised a performance in Bern where eight million valid Swiss 5-cent coins (one per inhabitant) were dumped on a the Bundesplatz, as a celebration of the successful collection of more than 125,000 signatures for their federal popular initiative, which forced the government to hold a referendum on whether or not to incorporate the concept of basic income in the Swiss Federal Constitution. In 2016, the referendum resulted in 76.9% of votes against the introduction of a basic income.