Białystok

Białystok
— miasto na prawach powiatu —
Dom Koniuszego, Ratusz, pałac Branickich, rynek Kościuszki, sobór św. Mikołaja, kościół św. Rocha, pomnik Bohaterów Ziemi Białostockiej
Herb Białegostoku Flaga Białegostoku
Państwo	Polska
Województwo	podlaskie
Aglomeracja	białostocka
Data założenia	1440–1444
Prawa miejskie	27 lipca 1691
Prezydent	Tadeusz Truskolaski
Powierzchnia	102,12[1] km²
Wysokość	120–160 m n.p.m.
Populacja (31.12.2018) • liczba ludności • gęstość	297 459[2] 2912 os./km²
Strefa numeracyjna	85
Kod pocztowy	15-XXX
Tablice rejestracyjne	BI
Położenie na mapie województwa podlaskiego Białystok
Położenie na mapie Polski Białystok
53°08′07″N 23°08′44″E/53,135278 23,145556
TERC (TERYT)	2061011
SIMC	0922410
Hasło promocyjne: Wschodzący Białystok
Urząd miejski ul. Słonimska 1 15-950 Białystok
Strona internetowa
BIP

Położenie Białegostoku na mapie powiatu białostockiego

Białystok (wymowa (lit. Balstogė, biał. Беласток, ukr. Білосток, jid. ‏ביאַליסטאָק‎, ros. Белосток) – miasto na prawach powiatu w północno-wschodniej Polsce, położone na Nizinie Północnopodlaskiej, nad rzeką Białą. Jest stolicą województwa podlaskiego i siedzibą władz ziemskiego powiatu białostockiego.

Wśród miast wojewódzkich Polski, Białystok jest drugim miastem pod względem gęstości zaludnienia i dziesiątym pod względem liczby ludności^[3]. Białystok pełni funkcję administracyjnego, gospodarczego, naukowego i kulturalnego centrum regionu. Miasto z przyległymi gminami tworzy aglomerację białostocką.

Położenie

Białystok leży na Wysoczyźnie Białostockiej, będącej częścią makroregionu Nizina Północnopodlaska. Znajduje się w centralnej części województwa podlaskiego. Według danych z 1 stycznia 2009 powierzchnia miasta wynosi 102,12 km²^[4]. Historycznie Białystok leży na Podlasiu. Uwarunkowania geograficzne (miasto leży w sąsiedztwie Białorusi, Litwy i Rosji) i historyczne sprawiły, że Białystok jest miejscem, gdzie od wieków żyli wspólnie ludzie różnych kultur, wyznań i narodowości, co ukształtowało specyficzny charakter miasta.

Warunki naturalne

Miasto jest położone nad rzeką Białą, będącą lewym dopływem Supraśli.

Klimat

Zgodnie z podziałem rolniczo-klimatycznym Polski Romualda Gumińskiego, Białystok położony jest w dzielnicy podlaskiej. Klimat jej jest wyraźnie chłodniejszy od innych dzielnic nizinnych. Średnie temperatury stycznia mieszczą się w granicach od -4 do –6 °C, należą one do najniższych w Polsce. Średnia temperatura roczna wynosi ok. +7 °C. Liczba dni mroźnych wynosi od 50 do 60, z przymrozkami od 110 do 138 dni, a czas zalegania pokrywy śnieżnej od 90 do 110 dni. Średnie sumy opadów rocznych oscylują wokół wartości 550 mm, a okres wegetacyjny trwa 200 do 210 dni^[5].

Przyroda

Stawy Dojlidzkie

Znajduje się w obszarze funkcjonującym pod nazwą Zielone Płuca Polski (dawne tereny województw: białostockiego, łomżyńskiego, olsztyńskiego, ostrołęckiego i suwalskiego). Około 32% jego powierzchni zajmują tereny zielone. Parki i skwery oraz 1779 ha lasów znajdujących się w granicach miasta tworzą specyficzny i zdrowy mikroklimat. W obrębie Białegostoku znajdują się dwa rezerwaty przyrody o powierzchni łącznej 105 ha, będące pozostałościami Puszczy Knyszyńskiej. Aglomeracja miejska sąsiaduje z Narwiańskim Parkiem Narodowym. Takie usytuowanie rezerwatów przyrody w bezpośrednim sąsiedztwie miasta jest unikatowe. Ze względu na te walory w 1993 r. Białystok jako pierwsze miasto w Polsce został przyjęty do międzynarodowego projektu Sieci Zdrowych Miast prowadzonego przez Światową Organizację Zdrowia^[6]. Na terenie miasta znajdują się 2 rezerwaty przyrody:

• Las Zwierzyniecki
• Rezerwat Antoniuk

Zieleń miejska

Parki w Białymstoku

Dywan kwiatowy Park Planty

Fontanna w parku Planty

Schody prowadzące do pomnika Bohaterów Ziemi Białostockiej w Białymstoku położonego na terenie Parku Centralnego

Park Poniatowskiego (Stary)

Ogród Zoologiczny w Parku Konstytucji 3 Maja

• Park Antoniuk
• Park Branickich
• Park Centralny
• Park Dojlidy
• Park im. J. Dziekońskiej
• Park Planty
• Park im. Księcia J. Poniatowskiego
• Park Konstytucji 3 Maja
• Park im. bł. ks. Michała Sopoćki

Historia

Szkic parku Branickich autorstwa Pierre Ricaud de Tirregaille z widokiem na pałac – rycina z 1752 roku

Osada Białystok powstała między 1440 a 1444 rokiem, gdy na miejsce obecnego Rynku Kościuszki przybyli osadnicy z ziemi kolneńskiej, a do dzisiejszych Dojlid – z powiatu lidzkiego. W miejscu obecnego Rynku Kościuszki krzyżowały się drogi do Suraża, Wasilkowa oraz Choroszczy. Między 1444 a 1447 rokiem Białystok od Michała Zygmuntowicza otrzymuje Jakub Raczko Tabutowicz. W ciągu następnych trzech lat powstają dwa dwory oraz kościół parafialny. Przy kościele w 1578 roku stanęła karczma. W latach 1617–1626 z fundacji marszałka Piotra Wiesiołowskiego zbudowano zachowany do dziś Stary Kościół Farny. To on wzniósł w Białymstoku murowany gotycko-renesansowy zamek, który po gruntownej przebudowie w latach 90. XVII wieku, stał się barokową rezydencją magnackiego rodu Branickich znaną do dziś jako pałac Branickich. Z 1727 r. pochodzi pierwsza wzmianka o białostockiej cerkwi, która znajdowała się w miejscu obecnej Katedry św. Mikołaja. Miasto prywatne, położone w ziemi bielskiej województwa podlaskiego posiadało prawo magdeburskie w 1745 roku^[7]. W 1745 roku rozpoczęto budowę białostockiego ratusza. Całość założenia urbanistycznego Białegostoku przypisywana jest architektom związanym z dworem hetmana Jana Klemensa Branickiego. W 1769 w pobliżu Białegostoku konfederaci barscy stoczyli z armią carską przegraną bitwę pod Olmontami. W XIX wieku miejscowość zmieniła charakter z rezydencjonalnego na administracyjny i przemysłowy.

W latach 1807–1915 Białystok znajdował się w granicach Imperium Rosyjskiego. Do 1842 r. miasto było stolicą obwodu białostockiego, następnie przyłączono je do guberni grodzieńskiej. Po powstaniu listopadowym w pobliżu miasta ustalono granicę celną między Kongresówką a Rosją, co wywołało gwałtowną falę migracji ekonomicznej łódzkich fabrykantów. Przyczyniło się to do dynamicznego rozwoju prowincjonalnego wówczas miasteczka. W tym okresie rozrastający się Białystok zyskał miano Manchesteru Północy. W 1862 r. przez Białystok przeprowadzono Kolej Warszawsko-Petersburską, która także przyczyniła się do rozwoju gospodarczego miasta. W 1892 uruchomiono w mieście system wodociągów.

Żydzi zamordowani podczas pogromu w Białymstoku w 1906 roku

W dniach 14–16 czerwca 1906 w Białymstoku doszło do pogromu ludności żydowskiej, podczas którego zamordowano 88 osób.

W latach 1915–1919 miasto znajdowało się pod okupacją niemiecką. W 1920 Wojsko Polskie stoczyło zwycięską bitwę białostocką z Armią Czerwoną, uwalniając miasto spod bolszewickiej okupacji. Do 1939, już w niepodległej Polsce, miasto było stolicą województwa białostockiego. W pierwszej połowie 1936 roku doszło tam do ekscesów o podłożu antysemickim^[8]. W październiku 1939 Białystok przyłączono do Białoruskiej SRR i nadano mu status stolicy obwodu białostockiego. Od września 1939 r. do wybuchu wojny radziecko-niemieckiej Białystok był jednym z dwóch głównych (obok Lwowa) ośrodków działania polskich komunistów, którzy po 1945 roku objęli władzę w Polsce. Przywódcą tego środowiska był Alfred Lampe, pod przywództwem którego działali m.in.: Janina Broniewska, Paweł Finder, Małgorzata Fornalska, Marceli Nowotko, Jakub Berman, Czesław Skoniecki i Leon Lipski^[9].

Białystok, 1941

W czerwcu 1941 do Białegostoku wkroczyły wojska niemieckie. Od lipca 1941 do lipca 1944 był on ośrodkiem administracyjnym Okręgu Białostockiego. Pod koniec lipca 1941 roku w mieście utworzono getto, w którym w 1943 r. wybuchło powstanie. AK odmówiło pomocy żydowskiemu ruchowi oporu w getcie ze względu na obecność w nim komunistów^[10]. Ostatecznie białostoccy Żydzi zginęli w obozach zagłady w Treblince i na Majdanku. Po zajęciu miasta, w dawnych koszarach 10 Pułku Ułanów Litewskich hitlerowcy utworzyli obóz dla jeńców radzieckich. Pierwotnie przetrzymywano tam ok. 10–12 tys. jeńców, którzy na skutek ekstremalnych warunków bytowych, głodu i chorób masowo ginęli. Obóz zlikwidowano jesienią 1943 roku^[11]. W lipcu 1944 miały miejsce ciężkie walki o wyzwolenie Białegostoku spod okupacji hitlerowskiej, w wyniku których miasto poważnie ucierpiało. Po II wojnie światowej odbudowane miasto na zawsze utraciło swój poprzedni charakter, będący dziedzictwem parowiekowej jego historii. Dzięki powojennym migracjom ludności wiejskiej Białystok powiększył się, kilkukrotnie przewyższając liczbę swoich mieszkańców sprzed 1939 r. W tym okresie powstały liczne uczelnie i nowe ośrodki przemysłowo-usługowe.

Od 1999 r. stolica województwa podlaskiego i obecnie dynamicznie się rozwija. W 2006 Białystok wchłonął 4 kolejne miejscowości.

Architektura

Rynek Kościuszki i ratusz (2011)

Zespół pałacowo-parkowy Branickich

Tympanon Pałacu Branickich wraz z herbem rodowym, wyżej rzeźba, tzw. Grupy Atlasa

Brama główna – (wieża Gryfa) wejście do zespołu pałacowo-parkowego w Białymstoku, widok z pl. Marszałka Józefa Piłsudskiego

Ogród przed Pałacem Branickich

Wieża zegarowa

Jedna z wielu rzeźb w ogrodzie Pałacu Branickich – Akteon

Pawilon Włoski w Parku Branickich

Pałacyk gościnny Branickich

Sobór św. Mikołaja (1843-46)

© Marek i Ewa Wojciechowscy / Trips over Poland, CC BY-SA 3.0

Pałac Lubomirskich

Pałac Hasbacha

Wybrane kamienice Białegostoku

Austeria (barokowa)

Kamienica Ginzburga

Willa pod Kariatydami

Kamienica Jossema, obecnie Hotel Aristo

Kamienica Kantorowiczów

Kamienica Makowskich

Kamienica Szturmanów

Kamienica Puchalskiego

Kamienica przy ul. Spółdzielczej (w Centrum)

Kamienica przy ul. Waszyngtona (na os. Piaski)

Kamienica przy ul. Warszawskiej (na os. Bojary)

Pierzeja zachodnia Rynku Kościuszki

Kamienica, Rynek Kościuszki 7 – obecnie bank

Kamienica przy ul. Ciepłej (na os. Sienkiewicza)

Kamienica przy ul. Sienkiewicza (na os. Sienkiewicza)

Kamienica przy ul. Lipowej (w Centrum)

Hotel Villa Tradycja

Bazylika archikatedralna Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny(1900–1906)

Zabytki

Budynki gotyckie:

• piwnice pałacu Branickich w Białymstoku

Budynki renesansowe:

• Stary Kościół Farny – Rynek Kościuszki (1617–1626)

Budynki barokowe:

• Zespół pałacowo-parkowy Branickich, ul. Jana Kilińskiego 1 (XVIII w.)
• Cerkiew św. Marii Magdaleny, ul. Konstantego Kalinowskiego (ufundowana w II poł. XVIII w. przez Jana Klemensa Branickiego jako kaplica katolicka, od 1864 r. prawosławna)
• Ratusz, Rynek Kościuszki 10 (1745–1761)
• Dawna austeria, ul. Henryka Sienkiewicza 4 (ob. Astoria, zbudowana po 1753)
• Klasztor Sióstr Miłosierdzia św. Wincentego, Rynek Kościuszki (1769)
• Pałacyk gościnny Branickich, ul. Jana Kilińskiego 6 (poł. XVIII w.)
• Plebania przy ul. Kościelnej (1760)
• Dawny szpital, Rynek Kościuszki (II poł. XVIII w.)

Obiekty powstałe w XIX wieku:

• Loża masońska, ul. Jana Kilińskiego (klasycystyczna, 1803–1806)
• Dawna zbrojownia Cekhauz, Rynek Kościuszki (barokowo-klasycystyczna, 1795–1807)
• Sobór św. Mikołaja Cudotwórcy, ul. Lipowa (klasycystyczny, 1846)
• Domek Napoleona (klasycystyczny, poł. XIX w.)
• Pałac Rüdigerów, później Kreuzensternów i Lubomirskich, ul. Dojlidy Fabryczne 26 (neoklasycystyczny, poł. XIX w.)
• Cmentarz ewangelicko-augsburski przy ulicy Produkcyjnej z poł. XIX wieku
• Dwór Weltera (połowa XIX w.)
• Dworzec kolejowy, ul. Kolejowa (neorenesansowy, lata 60. XIX w.)
• Fabryka Towarzystwa Białostockiej Manufaktury „E.Becker i s-ka”, ul. Świętojańska (neorenesansowa, 1895–1901) – obecnie Centrum Handlowe Alfa
• Pałac Hasbacha, ul. Dojlidy Fabryczne 23 (neorenesansowy, lata 80. XIX w.)
• Kościół Najświętszego Serca Jezusowego, ul. Romualda Traugutta 25 (1884 – wybudowany jako cerkiew, w okresie międzywojennym przemianowany na kościół rzymskokatolicki)
• Cmentarz Farny, ul. Władysława Raginisa (1888)
• Zespół kamienic i pałaców miejskich z XIX w. przy ulicy Warszawskiej
• Willa gen. von Driesena, ul. Świętojańska (zbudowana po 1878 w stylu szwajcarskim)
• Kamienica dawnego Wileńskiego Banku Handlowego, ul. Henryka Sienkiewicza/Warszawska (neorenesansowy, lata 90. XIX w.)
• Drewniana zabudowa dzielnicy Bojary
• Cerkiew Wszystkich Świętych na terenie prawosławnej nekropolii Wszystkich Świętych, ul. Władysława Wysockiego 1 (koniec XIX w.)
• Cmentarz ewangelicko-augsburski przy ulicy 27 Lipca (założony w 1890 r.)
• Cmentarze żydowskie – założone w XVIII, XIX i XX wieku
• Synagoga Piaskower (XIX w.)
• Willa pod Kariatydami (koniec XIX w.)
• Zespół koszar 10. Pułku Ułanów Litewskich, ul. Kawaleryjska (1890–1950)
• Zespół fabryki Chany Marejn, ul. Włókiennicza (1892–1920)
• Zespół fabryki Wolfa Zilberblatta, ul. Włókiennicza (1892–1910)
• Kościół pw. św. Stanisława Biskupa Męczennika, ul. Wiadukt 2B (koniec XIX w. – pierwotnie cerkiew prawosławna)
• Pałac Tryllingów (1898–1899)
• Zespół koszarowy Pułku Huzarów, ul. Józefa Bema (II poł. XIX–XX w.) – obecnie siedziba Podlaskiego Oddziału Straży Granicznej
• Zespół fabryki Steina, ul. Poleska (XIX/XX w.)
• Kamienice w centrum miasta w tym:
  • Kamienica Kantorowiczów (II poł. XIX w.)
  • Kamienica Cytrona (koniec XIX w.)
  • Kamienica Moesa (koniec XIX w.)
  • Kamienica Jossema (1897)
  • Kamienica Malinowskiego (XIX/XX w.)
  • Kamienica Rozenblumów (XIX/XX w.)
  • Kamienica Szturmanów (XIX/XX w.)
  • Kamienica Świńskiego (XIX/XX w.)
• Dworek Stefanowiczów znajdujący się przy ul. Bacieczki (XIX w.)

Pałac Nowika jest punktem Szlaku Esperanto i Wielu Kultur, Szlaku Białostockich Fabrykantów oraz Szlaku Dziedzictwa Żydowskiego

Obiekty powstałe w XX wieku:

• Willa fabrykanta Steina, ul. Artyleryjska (pocz. XX w.)
• Bazylika archikatedralna Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny, Rynek Kościuszki (neogotycka, 1900–1905)
• Dawny Zespół Fabryki Sukna Nowik i Synowie, ul. Augustowska/ ul. Adama Mickiewicza (pocz. XX w.)
• Kamienica Ginzburga (pocz. XX w.)
• Areszt Śledczy, dawniej zespół więzienia carskiego, ul. Mikołaja Kopernika (ok. 1905)
• Kościół św. Wojciecha, ul. Warszawska (neoromański, 1909–1912) – dawny zbór ewangelicko-augsburski
• Kamienica Makowskich (1900–1910)
• Dom Zbirohowskich-Kościów (1910)
• Pałac Nowika (eklektyzm, 1910–1912)
• Wieża ciśnień (1923–925)
• Kościół św. Rocha, ul. św. Rocha (modernistyczny, 1927–1946)
• Składnica Materiału Intendenckiego Nr 13, ul. Węglowa (modernistyczna, 1934–1936), obecnie zespół budynków powojskowych o różnym przeznaczeniu (w jednym z nich w 2016 r. zostanie utworzone Muzeum Pamięci Sybiru^[12])
• Dawny Dom Ludowy, obecnie Teatr Dramatyczny im. Aleksandra Węgierki, ul. Elektryczna (modernistyczny, 1936–1938)
• Zespół d. Sądu Okręgowego i Izby Skarbowej, ul. Adama Mickiewicza (modernistyczny, lata 30. XX w.)
• Kościół św. Andrzeja Boboli, ul. św. Andrzeja Boboli 49 (modernistyczny, 1939–1967)
• Kościół Niepokalanego Serca Maryi, ul. ks. Stanisława Suchowolca 27 (modernistyczny, zbudowany w 1949–1955 na miejscu rozebranej cerkwi z 1727)
• Wille przy ul. Akademickiej w stylu modernistycznym z lat 30. XX wieku, w tym Willa Prezydencka (1936–1937)
• Bank, Rynek Kościuszki (socrealizm, 1947–1950)
• Komitet Wojewódzki PZPR, ul. Władysława Liniarskiego (socrealizm, 1953–1954), obecnie Wydział Filologiczny Uniwersytetu w Białymstoku
• Pomnik Bohaterów Ziemi Białostockiej, Plac Uniwersytecki (socrealizm, 1975)

Obiekty niezachowane:

• Wielka Synagoga ul. Suraska (zbudowana w latach 1903–1913, spalona w 1941)
• Sobór Zmartwychwstania Pańskiego, ob. ul. H. Sienkiewicza (zbudowany w latach 1898–1913, rozebrany w 1938)
• Hotel Ritz, ul. Kilińskiego (zbudowany w latach 1912–1913, spalony w 1944)

Turystyka

Hotele

Hotel Gołębiewski

Hotel Cristal

Hotel Branicki

Hotel Turkus

Hotel Gromada

Szlaki turystyczne

Część z zabytków została oznakowana na pięciu turystycznych szlakach tematycznych utworzonych w mieście w latach 2008–2010:

• Szlaku Dziedzictwa Żydowskiego,
• Szlaku esperanto i wielu kultur w Białymstoku^[13],
• Szlaku architektury PRL,
• Szlaku śladami błogosławionego księdza Michała Sopoćki^[14],
• Szlaku kulinarnym.

W maju 2011 dodatkowo powstały^[15]:

• Szlak rodu Branickich
• Szlak architektury drewnianej w Białymstoku
• Szlak białostockich świątyń
• Szlak białostockich fabrykantów

Alternatywę dla pieszych szlaków stanowi „Białostocki Audiobus. Dźwiękowy przewodnik do słuchania w autobusach komunikacji miejskiej” – utworzony w 2011 roku szlak turystyczny oparty na trasach linii autobusowych numer 2 i 10.

Rynek Kościuszki

Rynek Kościuszki

Pod koniec roku 2007 otwarto plac miejski za Ratuszem (pomiędzy ul. Suraską i Rynkiem Kościuszki). W marcu 2008 r. UM przedstawił plan remontu ścisłego centrum. Według tego planu w roku 2009 Rynek Kościuszki, Suraska i Kilińskiego nabrały charakteru miejskiego centrum. Rynek został wyłożony kostką i płytami granitowymi, znajduje się tam stylowe oświetlenie oraz donice z kwiatami i ławki^{[potrzebny przypis][16][17]}. Historia Rynku Kościuszki sięga roku 1753, kiedy to po pożarze miasta jego przebudową zajął się ówczesny właściciel Białegostoku – Jan Klemens Branicki. Do najważniejszych zachowanych obiektów z tego okresu należy Ratusz z wieżą zegarową, ukończony w 1761 roku. Dawniej pełnił on funkcje usługowo-handlowe, znajdowały się w nim kramy kupieckie, w większości należące do ludności żydowskiej. W roku 1939 radzieccy okupanci zburzyli Ratusz, a na jego miejscu planowano wybudowanie pomnika Józefa Stalina. W latach 1954–1958 odbudowano rozebrany budynek. Obecnie mieści się w nim główna siedziba Muzeum Podlaskiego^[18]. Przy Rynku Miejskim znajduje się także cekhauz – hetmańska zbrojownia. Jest to barokowo-klasycystyczny budynek w kształcie typowego dla XVIII wieku dworku szlacheckiego. W swojej historii był wykorzystywany głównie jako magazyn sprzętu strażackiego. Dziś znajduje się tu Archiwum Państwowe^[18]. Do najefektowniejszych obiektów na Rynku Kościuszki zalicza się budynek dawnej austerii, czyli karczmy. Jest to budowla dwukondygnacyjna, pokryta mansardowym dachem z lukarnami, ze ściętym narożem z balkonem ozdobionym portykiem i frontonem wspartym na dwóch kolumnach. Obecnie mieści się w niej restauracja Astoria, która stanowi wraz z sąsiednim budynkiem część kompleksu gastronomiczno-usługowego pod nazwą Centrum Astoria. W jego skład wchodzi cukiernia z tarasem widokowym, na którym serwowana jest kawa i desery. W piwnicach Astorii znajduje się pub, a na parterze stylowy bar. Ponadto w Centrum Astoria znajdują się sale konferencyjno-bankietowe. Przy wschodniej pierzei Rynku wznosi się zespół katedralny Wniebowzięcia NMP, w którego skład wchodzi XX-wieczna bazylika wybudowana w stylu neogotyckim, barokowa plebania zbudowana w 1761 roku oraz XVII-wieczny kościółek farny, który jest najstarszym zachowanym zabytkiem murowanym w mieście^[18]. Przy zachodniej pierzei Rynku znajdują się kolorowe fasady odbudowanych po wojnie kamieniczek. w których mieszczą się galerie, kawiarnie, puby, księgarnia i sklepy^[18].

Demografia

Ludność Białegostoku

• Wykres liczby ludności miasta Białegostoku w ciągu ostatnich 150 lat^[19]

Największą populację Białystok odnotował 30 września 2018 roku – według danych GUS 297 640 mieszkańców^[2].

Powierzchnia Białegostoku

Zmiany granic miasta Białegostoku na przestrzeni lat

     – granice Białegostoku w roku 1691, pow. 0,43 km²
     – obszar przyłączony w roku 1749, pow. 1,20 km²
     – obszar przyłączony w roku 1845, pow. 6,00 km²
     – obszar przyłączony w roku 1877, pow. 10,00 km²
     – obszar przyłączony w roku 1919, pow. (42,00) 44,00 km²
     – obszar przyłączony w roku 1954, pow. 71,00 km²
     – obszar przyłączony w roku 1973, pow. 89,00 km²
     – obszar przyłączony w roku 1980-81, pow. 89,75 km²
     – obszar przyłączony w roku 2002, pow. 93,96 km²
     – obszar przyłączony w roku 2006, pow. 102,12 km²

Mniejszości narodowe

Konsulat Generalny Republiki Białorusi w Białymstoku

Białorusini

Białystok to ośrodek kulturalno-społeczny Białorusinów (według spisu powszechnego z 2002 roku mieszka ich tutaj prawie 7,5 tys., co stanowi 2,5% mieszkańców Białegostoku). Działają tu Konsulat Białorusi oraz takie organizacje jak: Białoruskie Towarzystwo Społeczno-Kulturalne, Związek Młodzieży Białoruskiej, Związek Białoruski w RP, Białoruskie Stowarzyszenie Literackie „Białowieża”, Białoruskie Towarzystwo Historyczne, Stowarzyszenie Dziennikarzy Białoruskich, Białoruskie Zrzeszenie Studentów, Centrum Edukacji Obywatelskiej Polska-Białoruś, Towarzystwo Kultury Białoruskiej. W Białymstoku odbywają się także ogólnopolskie imprezy kulturalne m.in. Festiwal „Piosenka Białoruska” oraz Święto Kultury Białoruskiej. Działa niezależne białoruskie Radio Racja, nadające sygnał także na Białoruś. Wydawane są tu białoruskie czasopisma: Niwa, Białoruskie Zeszyty Historyczne, Pravincyja oraz Czasopis.

Rosjanie

Rosjanie to mniejszość narodowa, która liczy około 10–15 tys. osób, mieszkających głównie w Białymstoku, na Suwalszczyźnie i Mazurach. W Białymstoku działa ich główna organizacja – Rosyjskie Stowarzyszenie Kulturalno-Oświatowe, organizujące Dni Kultury Rosyjskiej.

Tatarzy

W Białymstoku mieszka ok. 1800 Tatarów. Działa Związek Tatarów Rzeczypospolitej Polskiej (oddział podlaski), wydawane jest czasopismo „Życie Tatarskie”. W planach jest stworzenie w stolicy województwa podlaskiego Instytutu Historii Tatarów.

Pozostałe narodowości

W Białymstoku mieszkają również: Romowie (działa Centralna Rada Romów w Polsce, ukazuje się ich miesięcznik „Rrom p-o Drom)” oraz Ukraińcy (według spisu powszechnego z 2002 roku w Białymstoku mieszka 417 Ukraińców; działają: Związek Ukraińców Podlasia, Związek Ukraińskiej Młodzieży Niezależnej).

Gospodarka

Zespół apartamentowców mieszkalno-usługowych przy ul. Tysiąclecia 10

Wieżowiec mieszkalny (17 pięter, wys.46,5 m) położony przy ul. Waszyngtona 36

Browar Dojlidy, ul. Dojlidy Fabryczne 28

Yuniversal Podlaski Sp. z o.o. – deweloper z Białegostoku realizujący inwestycje w budownictwie, m.in. w Warszawie

Siedziba Kuriera Porannego przy ul. Świętego Mikołaja 1

Galerie i centra handlowe

Atrium Biała

Alfa Centrum Białystok

Dawna Fabryka pluszów później Fabryka Wyrobów Runowych „Biruna” SA, obecnie Alfa Centrum Białystok

Zielona Kamienica

Pasaż

Białystok jest dużym ośrodkiem przemysłu włókienniczego, rozwinięty jest też przemysł elektromaszynowy (elektroniczny, maszynowy i metalowy), drzewny, spożywczy (największy w Polsce Polmos), materiałów budowlanych, huta szkła oraz elektrociepłownia.

Miasto jest ośrodkiem handlu, głównie ze wschodem. Działa tu Centrum Promocji Rynku Wschodniego. W Białymstoku odbywają się międzynarodowe Targi Tekstylno-Odzieżowe, Żywności i Przetwórstwa, Konsumpcyjne, Rolno-Spożywcze. W Białymstoku znajduje się: 7 hipermarketów, 27 supermarketów, 18 centrów handlowych (Atrium Biała, Alfa Centrum, Galeria Jurowiecka, Auchan Produkcyjna, Auchan Hetmańska, Outlet Center, Outlet Białystok, Galeria Zielone Wzgórze, Galeria M, Galeria Antoniuk, CH Panorama, Dom Handlowy Wenus, Centrum Handlowe Park, CH Sienny Rynek Centrum Handlowe, CH Zielona Kamienica, Centrum Handlowe Fasty, Centrum Handlowe M2, Podlaskie Centrum Rolno-Towarowe), 19 marketów elektronicznych, marketów budowlano-dekoracyjnych^[20]. W miejscowości działało państwowe gospodarstwo rolne – Państwowe Gospodarstwo Ogrodnicze Białystok^[21].

W końcu listopada 2010 liczba zarejestrowanych bezrobotnych w Białymstoku obejmowała ok. 14,8 tys. mieszkańców, co stanowi stopę bezrobocia na poziomie 12,0% do aktywnych zawodowo^[22]. Według GUS w październiku 2013 roku stopa bezrobocia wynosiła 13,6% – najwięcej z miast wojewódzkich.

We wrześniu 2019 liczba zarejestrowanych bezrobotnych wynosiła 7 200 osób, a stopa bezrobocia wynosiła 5,5%^[23].

Transport

Białystok to największy węzeł komunikacyjny północno-wschodniej Polski. Przez miasto przebiega linia kolejowa Rail Baltica o znaczeniu europejskim (Warszawa – Suwałki – Kowno – Ryga – Tallinn).

Drogi

Drogi w Białymstoku

Tunel Augusta Emila Fieldorfa Nila w Białymstoku

ul. Popiełuszki (widok z mostu Fieldorfa)

Aleja Jana Pawła II

ul. Bohaterów Monte Cassino

Widok na osiedle Słoneczny Stok

Przez Białystok przebiega międzynarodowa drogowa trasa europejska E67, pokrywająca się na terenie kraju z drogą krajową nr 8, łącząca kraje Europy Zachodniej ze Skandynawią, znana też pod nazwą Via Baltica. W mieście krzyżuje się ona z drogą krajową nr 19. Z Białegostoku biegnie również droga krajowa nr 65, którą można dojechać do przejścia granicznego z Białorusią (Bobrowniki-Bierestowica). W skrócie:

• trasa europejska E67: Helsinki – Kowno – Warszawa – Praga
• droga krajowa nr 8: Kudowa-Zdrój (granica polsko-czeska) – Wrocław – Warszawa – Białystok – Augustów – Suwałki – Budzisko (granica polsko-litewska)
• droga krajowa nr 19: Rzeszów – Lublin – Białystok – Kuźnica Białostocka
• droga krajowa nr 65: Bobrowniki – Białystok – Grajewo – Ełk – Gołdap
• droga wojewódzka nr 676: Białystok – Supraśl – Krynki
• droga wojewódzka nr 678: Białystok – Wysokie Mazowieckie, z odbiciem do Łap w okolicach miejscowości Tołcze o nr 682

Dodatkowo wokół Białegostoku przebiegają/planowane są drogi ekspresowe:

• droga ekspresowa S8 – w październiku 2018 roku zakończono prace nad ostatnim odcinkiem tej drogi, łącząc Białystok z siecią dróg ekspresowych i autostrad w Polsce^[24].
• droga ekspresowa S19 – trasa będąca aktualnie w fazie projektowej, ma połączyć granicę polsko-białoruską z Białymstokiem, Lublinem i Rzeszowem. Przy Białymstoku ma tworzyć obwodnicę, która ominie miasto od strony zachodniej przechodząc przez okolice miejscowości m.in. Zalesiany, Tołcze, Choroszcz (gdzie będzie się krzyżować z droga S8).

Transport kolejowy

XIX-wieczny Dworzec kolejowy w Białymstoku – widok od strony peronów

W Białymstoku krzyżują się następujące linie kolejowe: linia kolejowa nr 6 (Zielonka – Kuźnica Białostocka), nr 38 (Białystok – Bartoszyce), nr 32 (Białystok – Czeremcha) oraz linia kolejowa nr 37 (Białystok – Zubki Białostockie).

Białystok posiada bezpośrednie połączenia kolejowe między innymi z: Warszawą, Olsztynem, Krakowem, Gdańskiem, Katowicami, Wrocławiem, Bielskiem-Białą oraz Jelenią Górą. Pociągi lokalne docierają do Suwałk, Ełku, Sokółki, Kuźnicy, Czeremchy, Łap, Szepietowa, Czyżewa, a do niedawna również do Małkini. Rozwinięty jest również transport autobusowy, obsługiwany zarówno przez przedsiębiorstwo PKS Białystok, które utrzymuje wiele linii dalekobieżnych (m.in. do Warszawy, Zielonej Góry, Gdańska, Szczecina, Lublina, Gołdapi, Suwałk) oraz lokalnych do większości miast i wsi województwa podlaskiego, jak i przewoźników prywatnych, obsługujących połączenia m.in. do Warszawy, Moniek, Bielska Podlaskiego, Czeremchy, Czarnej Białostockiej i Tykocina oraz Krynek.

22 września 2014 roku z inicjatywy stowarzyszenia Kolejowe Podlasie w celu zbadania możliwości uruchomienia w Białymstoku SKM, na jeden dzień eksperymentalnie uruchomiono 23 bezpłatne pociągi specjalne relacji Białystok Bacieczki – Białystok Starosielce – Białystok – Białystok Fabryczny, z których skorzystało 1551 osób^[25].

Komunikacja miejska

Solaris Urbino 12 w barwach KPK Białystok

Ścieżka dla rowerów, przystanek autobusowy komunikacji miejskiej w Białymstoku przy ul. Wiejskiej

Aglomerację białostocką obsługuje Zarząd Białostockiej Komunikacji Miejskiej. Białystok jest największym miastem w Polsce posiadającym tylko jeden rodzaj komunikacji miejskiej, autobusową. W ramach publicznego transportu zbiorowego organizowanego przez UM w Białymstoku operują trzy przedsiębiorstwa autobusowe: Komunalny Zakład Komunikacyjny, Komunalne Przedsiębiorstwo Komunikacji Miejskiej oraz Komunalne Przedsiębiorstwo Komunikacyjne, istniały także spółki Abra, BIATRA. Białystok posiada 48 linii autobusowych, w tym 29 linii miejskich dziennych (1–13, 15–29, 50), 6 linii nocnych (N1–N6) oraz 13 linii podmiejskich (100–109, 200–202)^[26]. W czerwcu 2009 powstał Klub Miłośników Komunikacji Miejskiej w Białymstoku.

Infrastruktura rowerowa

W Białymstoku od połowy lat 90 XX w. wybudowano ponad 120 km dróg rowerowych. Przyjęty w połowie lat 90 XX w. tzw. AZ Plan zakładał pokrycie całego miasta gęstą siecią ścieżek, jednak część projektu nie została zrealizowana. Obecnie przy prawie każdej większej inwestycji drogowej jest tworzona wydzielona droga dla rowerów. Liczba ścieżek rowerowych wzrasta dzięki ujmowaniu w ramach inwestycji drogowych również sąsiadujących traktów rowerowych. Istnieje również plan połączenia ścieżką rowerową wszystkich województw Polski Wschodniej, dzięki czemu Białystok znalazłby się w ciągu „północ – południe” rowerowej komunikacji.

Transport lotniczy

Na obszarze miasta istnieje lotnisko sportowe Aeroklubu Białostockiego. Wiele lat trwały dyskusje co do miejsca lokalizacji, celowości i zakresu działania nowego lotniska, gdyż z uwagi na położenie miasta miało ono nie mieć charakteru portu lotniczego. Na początku listopada 2017 rada miasta zadecydowała jednak, że na terenie Aeroklubu powstanie pas startowy mogący obsługiwać samoloty mieszczące do 50 pasażerów. Roboty zakończono we wrześniu 2018 roku. Droga startowa ma wymiary 1350 na 30 m (nawierzchnia utwardzona z asfaltobetonu). Powstała także płyta do zawracania samolotów, drogi kołowania, płyty postojowe, wraz z niezbędną infrastrukturą techniczną i oświetleniem. Koszt inwestycji wyniósł ponad 45 mln zł, z czego 16,1 mln zł pochodziło z budżetu województwa podlaskiego^[27].

Decyzją z dnia 31 lipca 2009 r. zarząd województwa postanowił, iż podlaskie lotnisko regionalne będzie budowane w Sanikach, znajdujących się około 27 km od centrum Białegostoku. Planu jednak nie zrealizowano.

Około 14 km na południowy zachód od miasta leży lądowisko Turośń Kościelna. W 2013 przy ul. Marii Skłodowskiej-Curie oddano do użytku sanitarne lądowisko Białystok-Uniwersytecki Szpital Kliniczny.

Kultura

Muzea i galerie sztuki

Muzeum Podlaskie

Muzeum Historyczne

Muzeum Rzeźby Alfonsa Karnego

Białostockie Muzeum Wsi

Muzeum Wojska

Galeria im. Sleńdzińskich (dawna Synagoga Cytronów)

Centrum im. Ludwika Zamenhofa w Białymstoku

Centrum im. Ludwika Zamenhofa w Białymstoku

Teatry

Opera i Filharmonia Podlaska

Teatr Dramatyczny im. Aleksandra Węgierki

Białostocki Teatr Lalek

Teatr Arkadia

Chór Politechniki Białostockiej

W Białymstoku działa ponad 570 organizacji pozarządowych (w tym 56 towarzystw i związków m.in. Białostockie Towarzystwo Naukowe, Białoruskie Towarzystwo Społeczno-Kulturalne). Białystok w 2010 r. przegrał rywalizację o tytuł Europejskiej Stolicy Kultury 2016. Nie znalazł się na tzw. „krótkiej liście” miast-kandydatów.

Muzea i galerie

Białystok jest największym ośrodkiem kulturalnym w północno-wschodniej Polsce. Działa tu największe w województwie Muzeum Podlaskie, posiadające oddziały w Białymstoku (Muzeum Historyczne, Muzeum Rzeźby Alfonsa Karnego, Białostockie Muzeum Wsi), w Choroszczy (Muzeum Wnętrz Pałacowych), w Supraślu, Tykocinie oraz Bielsku Podlaskim. W Białymstoku działają także: Muzeum Wojska oraz Muzeum Przyrodnicze Uniwersytetu w Białymstoku. Mieści się tu również jedna z najlepszych polskich galerii sztuki współczesnej – Galeria Arsenał. Drugą miejską galerią jest Galeria im. Sleńdzińskich, posiadająca największy w Polsce zbiór dzieł sztuki i pamiątek archiwalnych polskiego rodu artystów z Wilna. Ponadto działa tu 19 prywatnych galerii sztuki.

Teatry i filharmonia

Dzięki Białostockiemu Teatrowi Lalek oraz Wydziałowi Sztuki Lalkarskiej warszawskiej Akademii Teatralnej Białystok uzyskał miano polskiego centrum sztuki lalkarskiej. Oprócz BTL-u istnieje tu także Teatr Dramatyczny oraz kilkanaście teatrów prywatnych (w tym Teatr Wierszalin z Supraśla oraz Teatr K3 z Białegostoku). Miasto posiada również filharmonię. Miasto wraz z Urzędem Marszałkowskim planuje budowę Europejskiego Centrum Muzyki i Sztuki, w skład którego wchodzić mają: Opera i Filharmonia Podlaska, rozbudowany teatr lalek oraz multikino.

Chóry

• Chór Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku
• Chór Katedralny Carmen
• Chór Opery i Filharmonii Podlaskiej
• Chór Politechniki Białostockiej
• Chór Akademicki Uniwersytetu w Białymstoku
• Białostocki Chór Kameralny Cantica Cantamus
• Schola Cantorum Bialostociensis
• AKSION Młodzieżowy Chór Prawosławnej Katedry pw. św. Mikołaja w Białymstoku
• Chór Wyższej Szkoły Administracji Publicznej
• Chór Szkoły Muzycznej I Stopnia
• Chór Wyższej Szkoły Finansów i Zarządzania
• Chór Komendy Wojewódzkiej Policji w Białymstoku
• Młodzieżowy Chór Miasta Białegostoku

Kina

• Helios (6 sal, 967 miejsc) – Galeria Jurowiecka
• Helios (8 sal, 1705 miejsc) – Atrium Biała
• Helios (7 sal, 1322 miejsca) – Alfa Centrum
• Kino Forum (1 sala)
• Kino Camera Cafe Kino Pokój (1 sala, 49 miejsc)[2]
• Kino Ton (1 sala, 410 miejsc) – kino katolickie
• Kino Studenckie (1 sala) – nieczynne do odwołania
• Kino Pokój (2 sale, 648 miejsc) – kino zlikwidowane
• Kino Syrena – zlikwidowane

Biblioteki

Biblioteki

Książnica Podlaska

Wojewódzka Biblioteka Publiczna

Na terenie Białegostoku znajduje się 17 czynnych bibliotek:

Inne ośrodki kultury

W Białymstoku działa kilkanaście bibliotek. Największe z nich to Książnica Podlaska oraz Biblioteka Uniwersytecka. Osoby starsze i niepełnosprawne mogą bezpłatnie korzystać z biblioteki Fundacji Edukacji i Twórczości, która oferuję usługę „Książka na telefon” skierowaną do osób nie będących w stanie dotrzeć osobiście do wypożyczalni. Pozostałe instytucje kulturalne to min. Białostocki Ośrodek Kultury, Centrum Kultury Prawosławnej, Centrum im. Ludwika Zamenhofa w Białymstoku, Dom Kultury „Śródmieście”, Wojewódzki Ośrodek Animacji Kultury oraz Młodzieżowy Dom Kultury.

Imprezy cykliczne

Ta sekcja od 2009-02 wymaga zweryfikowania podanych informacji. Należy podać wiarygodne źródła, najlepiej w formie przypisów bibliograficznych. Część lub nawet wszystkie informacje w sekcji mogą być nieprawdziwe. Jako pozbawione źródeł mogą zostać zakwestionowane i usunięte. Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tej sekcji. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tej sekcji.

Obchody święta Policji w Białymstoku

• Festiwal Przedsiębiorczości BOSS w Białymstoku
• Międzynarodowy Festiwal Szkół Lalkarskich
• Białysztuk – prezentacja inicjatyw teatralnych
• Original Source Up To Date – festiwal muzyki elektronicznej i hip-hopowej
• Podlaskie Spotkania Teatrów Lalkowych
• Międzynarodowy Dzień Teatru
• Dni Hiszpańskie w Białymstoku
• Dni Kultury Studenckiej – Juwenalia
• Dni Miasta Białegostoku
• Dni Sztuki Współczesnej
• Dzień Munduru – piknik rekonstrukcyjny
• Klub Sztuki Opery i Filharmonii Podlaskiej
• Jesień z Bluesem
• Zaduszki Bluesowe
• Białostockie Spotkania Folkowe
• Festiwalu Polskiej Kultury Niezależnej UNDERGROUND.pl
• Filmowe Podlasie Atakuje
• Pokazy filmowe Szorty i Cinema Off
• Podlaski Festiwal Krótkich Filmów Niezależnych ŻubrOFFka
• Międzynarodowy Konkurs Duetów Fortepianowych
• Białostockie Dni Muzyki Cerkiewnej
• Międzynarodowy Festiwal Hajnowskie Dni Muzyki Cerkiewnej (tylko koncert galowy)
• Międzynarodowy Festiwal Muzyki Cerkiewnej – Hajnówka (tylko koncert galowy)
• Ogólnopolski Konkurs Młodych Dyrygentów im. Witolda Lutosławskiego
• Letnie Koncerty w Ogrodach Branickich
• Katedralne Koncerty Organowe
• Dni Kultury Chrześcijańskiej
• Liga Kabaretów Białostockiej Pustyni Kabaretowej
• Białostockie Dni Zamenhofa
• Białostocka Wiosna Muzyczna
• Festiwal Muzyki Barokowej
• Moniuszkowski Festiwal Podlasia
• Międzynarodowy Przegląd Orkiestr Dętych
• „Frankofonia na Wiosnę”
• Festiwal Piosenki Żeglarskiej Kopyść
• Międzynarodowy Turniej Tańca „Złote Pantofelki”
• Białostocka Masa Krytyczna
• Podlaski Festiwal Nauki i Sztuki
• Tydzień Nauk Humanistycznych
• Centralia
• Dzień Kultury Ulicy
• Rap Piknik – przegląd różnych nurtów kultury hip-hopowej
• Ulica Dla Hospicjum
• MyStage Rock Festival – przegląd młodych zespołów rockowych
• Marsz Godności Osób Niepełnosprawnych – Inicjatorem jest Stowarzyszenie Wspierania Aktywności Niepełnosprawnych Intelektualnie „AKTYWNI”
• Wampiriada – studenckie honorowe krwiodawstwo
• Festiwal Światła i Sztuki Ulicy – Lumo Bjalistoko

Festiwale mniejszości narodowych:

• Ogólnopolski Festiwal „Piosenka Białoruska”
• Festiwal Piosenki Polskiej i Białoruskiej „Białystok – Grodno”
• Święto Kultury Białoruskiej
• Dni Kultury Rosyjskiej
• Festiwal Kultury Ukraińskiej Na Podlasiu „Podlaska Jesień”
• Urodziny Rafała Lipki

Bezpieczeństwo publiczne

W Białymstoku znajduje się centrum powiadamiania ratunkowego^[44].

W Białymstoku znajduje się utworzony w 1996 zakład karny. Pojemność jednostki wynosi 299 miejsc^[45].

Szpitale w Białymstoku

Białostockie Centrum Onkologii im. M. Skłodowskiej-Curie przy ul. Ogrodowej 12

(c) Pharynx z projektu polski Q52, CC BY-SA 3.0

Uniwersytecki Szpital Kliniczny przy ul. M. Skłodowskiej-Curie 24a

Uniwersytecki Dziecięcy Szpital Kliniczny im. L. Zamenhofa w Białymstoku

Uniwersytecki Szpital Kliniczny przy ul. Warszawskiej 18 (szpital gruźliczy)

Lotnicze Pogotowie Ratunkowe w Białymstoku

Szpitale publiczne

• Uniwersytecki Szpital Kliniczny w Białymstoku (tworzą go 3 szpitale)
• Wojewódzki Szpital Zespolony im. J. Śniadeckiego w Białymstoku
• Samodzielny Szpital Miejski im. PCK w Białymstoku
• Uniwersytecki Dziecięcy Szpital Kliniczny im. L. Zamenhofa w Białymstoku
• Białostockie Centrum Onkologii im. M. Skłodowskiej-Curie
• Szpital MSW w Białymstoku

Szpitale niepubliczne

Prywatna Klinika Położniczo-Ginekologiczna ul. Parkowa 6 w Białymstoku

Oświata i nauka

Uczelnie

Pałac Branickich zwany Wersalem Północy – siedziba Uniwersytetu Medycznego

(c) Baseciq at pl.wikipedia, CC BY-SA 3.0

Wydział Informatyki Politechniki Białostockiej na ul. Wiejskiej 45A

Centrum Nowoczesnego Kształcenia

Domy studenta na terenie kampusu PB przy ul. Zwierzynieckiej 4, 6 (DS4-Delta), 8 (DS3-Gamma), 12 (DS2-Beta) i 14 (DS1-Alfa)

Wydział Prawa UwB na ul. Mickiewicza 1

Wydział Ekonomii i Zarządzania UwB na ul. Warszawskiej 63

Wydział Pedagogiki i Psychologii UwB przy ul. Świerkowej 20

Katedra Teologii Katolickiej UwB na ul. Warszawskiej 50

Uczelnie

• Politechnika Białostocka
• Uniwersytet Medyczny w Białymstoku
• Uniwersytet Muzyczny Fryderyka Chopina w Warszawie filia w Białymstoku
• Uniwersytet w Białymstoku
• Akademia Teatralna w Warszawie filia w Białymstoku
• Archidiecezjalne Wyższe Seminarium Duchowne w Białymstoku
• Papieski Wydział Teologiczny Sekcja św. Jana Chrzciciela Studium Teologii w Białymstoku
• Wyższa Szkoła Administracji Publicznej w Białymstoku
• Wyższa Szkoła Ekonomiczna w Białymstoku
• Wyższa Szkoła Finansów i Zarządzania w Białymstoku
• Wyższa Szkoła Medyczna w Białymstoku
• Wyższa Szkoła Menedżerska w Białymstoku
• Wyższa Szkoła Gospodarowania Nieruchomościami w Warszawie wydział zamiejscowy w Białymstoku
• Wyższa Szkoła Wychowania Fizycznego i Turystyki w Białymstoku
• Niepaństwowa Wyższa Szkoła Pedagogiczna w Białymstoku
• Nauczycielskie Kolegium Rewalidacji, Resocjalizacji i Wychowania Fizycznego w Białymstoku
• Niepubliczna Szkoła Muzyczna I i II Stopnia im. Anny German w Białymstoku

Instytucje naukowo-badawcze

• Jednostki Instytutu Rozrodu Zwierząt i Badań Żywności PAN w Olsztynie: Zakład Profilaktyki Chorób Metabolicznych oraz Zakład Biologii i Patologii Rozrodu Człowieka
• Oddział Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej w Warszawie
• Stacja Doświadczalna Instytutu Ochrony Roślin w Poznaniu
• Zakład Doświadczalny Instytutu Energetyki w Warszawie
• Podlaskie Laboratorium Oceny Mleka
• Centrum Doskonałości Zrównoważonego Rozwoju i Zarządzania Środowiskiem PB
• Centrum Innowacji i Transferu Technologii PB
• Wschodni Ośrodek Transferu Technologii UwB
• Oddział Instytutu Pamięci Narodowej
• Regionalny Ośrodek Badań i Dokumentacji Zabytków
• Ośrodek Diagnostyczno-Badawczy Chorób Przenoszonych Drogą Płciową
• Oddział Krajowej Stacji Chemiczno-Rolniczej
• Oddział Krajowego Centrum Hodowli Zwierząt w Warszawie
• Pracownia Badań Żywności Genetycznie Modyfikowanej WSSE w Białymstoku (bada żywność także w województwach warmińsko-mazurskim, pomorskim oraz mazowieckim)

Historia oświaty

Kamienica czynszowa przy ul. Sienkiewicza 14, obecnie w gestii Akademii Teatralnej im. A. Zelwerowicza – Wydział Sztuki Lalkarskiej z siedzibą w Warszawie

We wrześniu i listopadzie 1939 roku w Białymstoku było 55 szkół wszystkich typów, w tym 6 gimnazjów państwowych, 6 gimnazjów prywatnych, liceum pedagogiczne i liceum handlowe. Po wejściu Białegostoku w skład Białoruskiej SRR władze radzieckie na ich bazie w roku szkolnym 1940/1941 zaczęły tworzyć technika, „dziesięciolatki”, „siedmiolatki” i szkoły początkowe. Wszystkie szkoły prywatne upaństwowiono. W ten sposób starano się upodobnić szkolnictwo do systemu panującemu w innych częściach ZSRR. Zmiany przerwał wybuch wojny niemiecko-radzieckiej^[46]. Najstarszą uczelnią w Białymstoku jest Uniwersytet Medyczny (zał. 1950, 3900 studentów), zarządzający dwoma szpitalami klinicznymi: Uniwersyteckim Dziecięcym Szpitalem Klinicznym i Uniwersyteckim Szpitalem Klinicznym. Dzięki Klinice Ginekologii UMB (pierwsze w Polsce zapłodnienie in vitro) oraz Kriobankowi Białystok jest znanym ośrodkiem leczenia niepłodności. Do grona najlepszych w Polsce placówek badających alergie pokarmowe należy III Klinika Chorób Dziecięcych UMB. Politechnika Białostocka powstała w 1964 r. i obecnie jest największą uczelnią techniczną (15 tys. studentów) w północno-wschodniej Polsce. W 1968 r. powstała filia Uniwersytetu Warszawskiego, która w 1997 r. przekształcona została w samodzielny Uniwersytet w Białymstoku (16 tys. studentów). Jest to największa uczelnia w województwie podlaskim. Białostockie środowisko muzyczne dążyło do utworzenia uczelni muzycznej, mającej być kontynuatorką tradycji Konserwatorium Wileńskiego. Udało się to w 1974 roku. Powstała wtedy filia warszawskiej Państwowej Wyższej Szkoły Muzycznej (później Akademii Muzycznej im. Fryderyka Chopina). Filia dostała już od macierzystej uczelni zgodę na usamodzielnienie się. W 1975 r. powstał Wydział Sztuki Lalkarskiej Akademii Teatralnej im. A. Zelwerowicza w Warszawie, który z Białostockim Teatrem Lalek, rozsławił miasto i uczynił je polskim centrum sztuki lalkarskiej. Po 1990 roku w Białymstoku zaczęły powstawać uczelnie prywatne (obecnie jest ich 12), są to m.in. Wyższa Szkoła Finansów i Zarządzania (zał. 1993, jedna z najlepszych niepaństwowych uczelni magisterskich w Polsce) oraz Wyższa Szkoła Ekonomiczna (1996). Uczelnie niepubliczne – Wyższa Szkoła Administracji Publicznej w Białymstoku 1996, najlepsza polska uczelnia zawodowa 2005 i 2007 według rankingu „Rzeczpospolitej” i „Perspektyw”). Została założona przez Fundację Rozwoju Demokracji Lokalnej. Od roku akademickiego 2008/2009 istnieje tam możliwość kształcenia na studiach drugiego stopnia (studia magisterskie) na kierunku „administracja”. W Białymstoku działa również Archidiecezjalne Wyższe Seminarium Duchowne, a także Sekcja św. Jana Chrzciciela Papieskiego Wydziału Teologicznego, która prowadzi Studium Teologii.

Lokalne media

Religia

Kościoły katolickie (wybrane)

Bazylika św. Rocha

Kościół Zmartwychwstania Pańskiego

Kościół pw. Wszystkich Świętych

Kościół św. Wojciecha

Kościół św. Stanisława

Kościół Najświętszej Maryi Panny

Kościół Najświętszego Serca Pana Jezusa

Chrześcijaństwo

Katolicyzm

Miasto jest stolicą metropolii i archidiecezji białostockiej Kościoła rzymskokatolickiego. Powstanie diecezji, a następnie archidiecezji i metropolii białostockiej zakończyło okres tymczasowej administracji kościelnej na ziemiach Białostocczyzny należących przez wieki do diecezji wileńskiej, a które po II wojnie światowej pozostały w granicach Polski. Papież Jan Paweł II w dniu 5 czerwca 1991 r., w czasie wizyty w Białymstoku ogłosił decyzję o utworzeniu diecezji białostockiej^[47]. W dniu 25 marca 1992 r., Jan Paweł II w bulli Totus Tuus Poloniae populus dokonał reorganizacji metropolii i diecezji polskich. Dokumentem tym podniósł diecezję białostocką do rangi archidiecezji i ustanowił metropolię białostocką, składającą się z archidiecezji białostockiej oraz diecezji łomżyńskiej i drohiczyńskiej. Utworzenie diecezji białostockiej (1991) i podniesienie jej do rangi arcybiskupstwa, a Białegostoku do godności stolicy metropolii (1992), było ukoronowaniem procesu usamodzielniania się tego Kościoła lokalnego^[47]. Pierwszym arcybiskupem metropolitą białostockim w dniu 25 marca 1992 r. został mianowany dotychczasowy biskup białostocki dr Edward Kisiel, któremu papież w czasie uroczystej mszy w bazylice św. Piotra na Watykanie dnia 29 VI 1992 r. wręczył paliusz arcybiskupi. Abp Kisiel poprowadził uroczysty ingres do Bazyliki Metropolitalnej Białostockiej 4 października 1992^[47]. Miasto posiada 36 parafii, które znajdują się 6 dekanatach. W Białymstoku znajduje się również Archidiecezjalne Wyższe Seminarium Duchowne oraz filia Papieskiego Wydziału Teologicznego. Na Uniwersytecie w Białymstoku istnieje Międzywydziałowa Katedra Teologii Katolickiej.

Cerkwie

Cerkiew św. Jerzego

Cerkiew Hagia Sophia

Cerkiew Świętego Ducha

Cerkiew Zmartwychwstania Pańskiego

Cerkiew Wszystkich Świętych – świątynia parafialna położona na głównym cmentarzu prawosławnym miasta

Prawosławie

Miasto jest stolicą diecezji białostocko-gdańskiej Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego. Białystok jest największym skupiskiem wyznawców prawosławia w Polsce. Istnieje tu 12 parafii prawosławnych^[a] (w tym 1 wojskowa). Działają m.in. Centrum Kultury Prawosławnej, Radio Orthodoxia, Bractwo Świętych Cyryla i Metodego, Bractwo Młodzieży Prawosławnej, Chór AKSION oraz Prawosławny Ośrodek Miłosierdzia ELEOS. Diecezja posiada także własną przychodnię. Wydawane są czasopisma: „Arche. Wiadomości Bractwa”, „Fos” oraz „Przegląd Prawosławny”. Odbywają się liczne prawosławne festiwale, m.in. Międzynarodowy Festiwal Hajnowskie Dni Muzyki Cerkiewnej oraz Białostockie Dni Muzyki Cerkiewnej. W strukturach Uniwersytetu w Białymstoku działa Katedra Teologii Prawosławnej. W pobliskim Supraślu znajduje się Akademia Supraska oraz męski Klasztor Zwiastowania Bogurodzicy, a w podbiałostockiej wsi Zwierki – żeński Klasztor Narodzenia Bogurodzicy. W Białymstoku znajduje się największa w Polsce świątynia prawosławna, Cerkiew Świętego Ducha. W 2007 w Białymstoku utworzono Prawosławną Szkołę Podstawową im. Świętych Cyryla i Metodego.

Kościół ewangelicko-augsburski

Protestantyzm

W Białymstoku działalność prowadzą następujące kościoły protestanckie: parafia luterańska, 2 zbory zielonoświątkowe, 2 zbory baptystów, zbór Kościoła Bożego w Chrystusie oraz zbór Adwentystów Dnia Siódmego.

Świadkowie Jehowy

• 13 zborów (w tym grupa angielskojęzyczna, rosyjskojęzyczna i j. migowego), korzystających z 4 Sal Królestwa^[48].

Zrzeszenie Wolnych Badaczy Pisma Świętego

• zbór Białystok

Mormonizm

• gmina Kościoła Jezusa Chrystusa Świętych w Dniach Ostatnich

Islam

W stolicy województwa mieszkają również muzułmanie, jest ich ponad 2 tys. (gł. Tatarzy). Działa tu Centrum Islamskie, Dom Modlitwy oraz organizacje: Muzułmańska Gmina Wyznaniowa, Stowarzyszenie Studentów Muzułmańskich oraz Muzułmańskie Stowarzyszenie Kształtowania Kulturalnego. Wydawane jest czasopismo „Pamięć i trwanie”. Budowane jest także Centrum Kultury Islamu oraz meczet.

Dawna Synagoga Piaskower

Judaizm

W 1931 roku w Białymstoku mieszkało 40 tysięcy Żydów na ok. 100 tysięcy mieszkańców, funkcjonowało ponad 60 synagog oraz innych placówek żydowskich. W 2008 roku w mieście z inicjatywy Fundacji Uniwersytetu w Białymstoku utworzono turystyczno-edukacyjny Szlak Dziedzictwa Żydowskiego^[49].

Buddyzm

• Buddyjski Związek Diamentowej Drogi Linii Karma Kagyu

Baha’i

Pierwsze artykuły o bahaitach w lokalnej prasie ukazały się w drugiej połowie 1991 roku po wizytach bahaitów esperantystów oraz innych nauczycieli z Polski i zza granicy. W lipcu 1992 roku pierwszym białostockim bahaitą został Jan Zimnoch. We wrześniu utworzone zostało pierwsze Lokalne Zgromadzenie Duchowe składające się z dziewięciu dorosłych bahaitów, w tym czterech czarnoskórych studentów medycyny. W październiku 1992 roku odbyła się na terenie Szkoły Gastronomicznej Jesienna Szkoła Baha’i, na którą przyjechało kilkadziesiąt osób z Polski i zza granicy. W kolejnych latach bahaici organizowali kameralne spotkania modlitewne, spotykali się na świętach, uczestniczyli też w międzynarodowych projektach, m.in. spotykali się z bahaitami ze wspólnot Białorusi, Litwy, Łotwy, Estonii, Rosji i Ukrainy. W Polsce mieszka ok. 400 wyznawców, z czego kilkunastu w Białymstoku^[50].

Sport i rekreacja

Kluby i organizacje sportowe

Lista drużyn biorących udział w rozgrywkach wojewódzkich i ogólnopolskich (stan na 04.09.2018 r.):

Wydarzenia sportowe – cykliczne

• Białystok Półmaraton (od 2013)^[57]
• Białystok Biega (od 2011)^[58]
• Ekiden – sztafeta maratońska (od 2015)^[59]
• Hero Run – bieg z przeszkodami (od 2016)^[60]

Obiekty sportowo-rekreacyjne

Stadion Miejski w Białymstoku

Stadion BOSIR „Zwierzyniec”

Lodowisko BOSiR w Białymstoku

(c) Baseciq z projektu polski Q52, CC BY-SA 3.0

Hala widowiskowo-sportowa Politechniki Białostockiej

Stadiony i hale sportowe

• Stadion BOSiR „Zwierzyniec” – lekkoatletyczny – ul. 11 Listopada 28
• Stadion Miejski w Białymstoku – piłkarski – ul. Słoneczna 1
• Stadion Miejski w Białymstoku – boisko boczne futbol Amerykański – ul. Słoneczna 1
• Boiska piłkarskie MOSP – ul. Świętokrzyska
• Stadion Miejski (dawny KKS Ognisko) – ul. Elewatorska 7
• Hala widowiskowo-sportowa Politechniki Białostockiej – ul. Wiejska 45a
• Hala Sportowa Uniwersytetu Medycznego – ul. Wołodyjowskiego 1
• Hala sportowa Uniwersytetu w Białymstoku ul. Świerkowa 20a

Baseny^[61]

• MOSiR Pływalnia nr 1 – ul. Włókiennicza 4 (kryta)
• MOSiR Pływalnia nr 1 – ul. Mazowiecka 39 c (kryta)
• MOSiR Pływalnia nr 1 – ul. Stroma 1a (kryta)
• Pływalnia Domu Pomocy Społecznej – ul. Baranowicka 203 (kryta)
• Basen Międzyszkolnego Ośrodka Sportowego „Mleczak” – ul. Zwycięstwa 28 (kryty)
• Basen „Tropicana” (kompleks rekreacyjny) – Hotel Gołębiewski, ul. Pałacowa 7 (kryty)
• Basen „Maniac Gym” – ul. Warszawska 79a (kryty)

Korty tenisowe

• Korty tenisowe BOSIR „Centrum Tenisowe Zwierzyniec” – ul. 11 Listopada 28
• Korty Tenisowe „Richi” – ul. Antoniuk Fabryczny 4
• Korty Tenisowe Politechniki Białostockiej – ul. Wiejska 45
• Korty Towarzystwa Tenisowego „Stanley” – ul. Niedźwiedzia 56A

Inne

• Ośrodek Sportów Wodnych „Dojlidy” – ul. Plażowa 1
• Areoklub białostocki – ul. Ciołkowskiego 2
• Centrum Zabaw dla Dzieci FIKOLAND & RE-kreacja – ul. Handlowa 1a
• Centrum Sportu i Rekreacji „Maniac Gym” – ul. Warszawska 79A
• Skatepark w Parku im. Jadwigi Dziekońskiej
• Skatepark Węglowa – ul. Węglowa 8
• Lodowisko (w okresie letnim rolkowisko) BOSiR – ul. 11 Listopada 28
• Strzelnica sportowa – ul. Produkcyjna 113
• Strzelnica sportowa „UKS Kaliber” – ul. Grunwaldzka 18
• Strzelnica sportowa Zespół Szkół Metalowo-Drzewnych – ul. Stołeczna 21
• Strzelnica sportowa Zespół Szkół Mechanicznych – ul. Broniewskiego 14
• Strzelnica sportowa V Liceum Ogólnokształcące – ul. Miodowa 5

Wojsko

Stacjonuje tu 18 Pułk Rozpoznawczy (ul. Kawaleryjska), 25 Wojskowy Oddział Gospodarczy oraz dowództwo 1 Podlaskiej Brygady Obrony Terytorialnej i wchodzący w jej skład 11 batalion lekkiej piechoty.

Administracja

Oficjalna pieczęć prezydenta miasta

Administracja publiczna w Białymstoku

Podlaski Urząd Wojewódzki w Białymstoku

Podlaski Urząd Wojewódzki w Białymstoku

Urząd Marszałkowski Województwa Podlaskiego

Urząd Marszałkowski Województwa Podlaskiego

Pierwszy Urząd Skarbowy w Białymstoku

ZUS Oddział w Białymstoku

Sąd Apelacyjny w Białymstoku

Sąd Okręgowy w Białymstoku

Sąd Rejonowy w Białymstoku

Prokuratura Apelacyjna w Białymstoku

Prokuratura Okręgowa w Białymstoku

Prokuratura Rejonowa w Białymstoku

Białystok ma status miasta na prawach powiatu. Mieszkańcy wybierają do Rady Miasta Białystok 28 radnych. Organem wykonawczym władz jest prezydent miasta. Siedziba władz miasta znajduje się na ul. Słonimskiej. Prezydenci Białegostoku: II Rzeczpospolita

• Józef Karol Puchalski (1919)
• Bolesław Szymański (1919–1927)
• Wincenty Hermanowski (1928–1932)
• Seweryn Nowakowski (1934–1939)

III Rzeczpospolita

• Jerzy Czaban (1989–1990)
• Lech Rutkowski (1990–1994)
• Andrzej Piotr Lussa (1994–1995)
• Krzysztof Jurgiel (1995–1998)
• Ryszard Tur (1998–2006)
• Tadeusz Truskolaski (od 2006)

Rada Miasta

W 2007 roku władze miasta powołały do życia Młodzieżową Radę Miasta, która jest organem samorządowym młodzieży zamieszkałej na terenie Białegostoku i uczącej się w szkołach gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych w mieście. Młodzieżowa Rada jest apolitycznym organem konsultacyjnym dla organów samorządu miejskiego^[66]. Urząd Wojewódzki mieści się na ulicy Mickiewicza. Białystok należy do kilku organizacji miejskich: Unia Metropolii Polskich, Euroregion Niemen, Fundacja Zielone Płuca Polski (siedziba), Eurocities.

Podział administracyjny

Uchwałą Nr XXXI/331/04 z 25.10.2004r. uchwalono nowy podział miasta na osiedla. Białystok podzielony jest na 28 osiedli, z których każde posiada swoją radę i zarząd. Do zadań organów osiedla należy dbanie o potrzeby mieszkańców, m.in. załatwianie spraw związanych z życiem osiedla, zapewnianie ścisłego współdziałania z organami władz miasta w sprawach związanych z osiedlem, wyrażanie opinii, o które zwrócą się organy miasta, organizowanie prac mieszkańców na rzecz osiedla, współdziałanie z jednostkami organizacyjnymi.

Miasta partnerskie

Honorowi obywatele Białegostoku^[68][69]

Pomnik marszałka Józefa Piłsudskiego

• Józef Piłsudski – 1921
• Marian Zyndram-Kościałkowski – 1934
• Alfons Karny – 1975
• Lech Wałęsa – 1990
• Ryszard Kaczorowski – 1990
• Sławoj Leszek Głódź – 1995
• Jan Paweł II – 1996
• Stanisław Szymecki – 1998
• Henryk Gulbinowicz – 2000
• Jerzy Maksymiuk – 2000
• Zdzisław Peszkowski – 2005
• Wojciech Ziemba – 2006^[70]
• Calherine Stankiewicz von Ernst – 2006^[70]
• Ludwik Krzysztof Zamenhof-Zaleski – 2007^[70]
• ks. abp Edward Ozorowski – 2014^[71]
• abp Jakub Kostiuczuk – 2019^[72]
• Paweł Adamowicz – 2019^[73]

Zobacz też

• Gwara białostocka
• Komedialnia – pierwszy stały teatr na ziemiach polskich – 1748
• Bitwa pod Białymstokiem – 1769
• Bialy – rodzaj małej bułki
• Pogrom białostocki – 1906
• Bitwa białostocka – 1920
• Bitwa białostocko-mińska – 1941
• Max Bialystock
• (19981) Bialystock – jedna z asteroid w pasie planetoid układu słonecznego nazwana na cześć miasta
• Białystok (meteoryt)

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Jauhien Siamaszka: Armija Krajowa na Biełarusi. Mińsk: Biełaruskaje wydawieckaje Tawarystwa „Chata”, 1994, s. 270. ISBN 985-6007-09-7. (biał.)

Linki zewnętrzne

• Oficjalny portal miejski
• Białystok w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. T. I: Aa – Dereneczna. Warszawa 1880.
• Białystok na starej fotografii

Białystok Historia Białegostoku Ludność Białegostoku Tereny zielone w Białymstoku Osiedla Białegostoku Antoniuk Bacieczki Bema Białostoczek Bojary Centrum Dojlidy Dojlidy Górne Dziesięciny I Dziesięciny II Jaroszówka Osiedle Kawaleryjskie Leśna Dolina Mickiewicza Młodych Nowe Miasto Piaski Piasta I Piasta II Przydworcowe Sienkiewicza Skorupy Słoneczny Stok Starosielce Wygoda Wysoki Stoczek Zawady Zielone Wzgórza

Województwo podlaskie Miasta na prawach powiatu Białystok (siedziba) Łomża Suwałki Powiaty augustowski białostocki bielski grajewski hajnowski kolneński łomżyński moniecki sejneński siemiatycki sokólski suwalski wysokomazowiecki zambrowski Inne zagadnienia Podział administracyjny Miasta Herb Flaga

Województwo białostockie (II Rzeczpospolita) miasto wojewódzkie – Białystok Powiat miejski Białystok (od 1928) Powiaty ziemskie augustowski białostocki białowieski (1921-22) bielski grodzieński (od 1921) kolneński (do 1932) łomżyński (do 1939) ostrołęcki (do 1939) ostrowski (do 1939) sejneński (do 1925) sokólski suwalski szczuczyński wołkowyski (od 1921) wysokomazowiecki

Miasta województwa podlaskiego Miasta na prawach powiatu Białystok Łomża Suwałki Miasta powiatowe Augustów Bielsk Podlaski Grajewo Hajnówka Kolno Mońki Sejny Siemiatycze Sokółka Wysokie Mazowieckie Zambrów Miasta gminne Brańsk Choroszcz Ciechanowiec Czarna Białostocka Czyżew Dąbrowa Białostocka Drohiczyn Goniądz Jedwabne Kleszczele Knyszyn Krynki Lipsk Łapy Michałowo Nowogród Rajgród Stawiski Suchowola Supraśl Suraż Szczuczyn Szepietowo Tykocin Wasilków Zabłudów

Podział administracyjny Polski Województwa dolnośląskie kujawsko-pomorskie lubelskie lubuskie łódzkie małopolskie mazowieckie opolskie podkarpackie podlaskie pomorskie śląskie świętokrzyskie warmińsko-mazurskie wielkopolskie zachodniopomorskie Siedziby wojewodów i sejmików Białystok Bydgoszcz Gdańsk Gorzów Wielkopolski Katowice Kielce Kraków Lublin Łódź Olsztyn Opole Poznań Rzeszów Szczecin Toruń Warszawa Wrocław Zielona Góra Podziały administracyjne województw dolnośląskie kujawsko-pomorskie lubelskie lubuskie łódzkie małopolskie mazowieckie opolskie podkarpackie podlaskie pomorskie śląskie świętokrzyskie warmińsko-mazurskie wielkopolskie zachodniopomorskie Herby województw dolnośląskie kujawsko-pomorskie lubelskie lubuskie łódzkie małopolskie mazowieckie opolskie podkarpackie podlaskie pomorskie śląskie świętokrzyskie warmińsko-mazurskie wielkopolskie zachodniopomorskie Flagi województw dolnośląskie kujawsko-pomorskie lubelskie lubuskie łódzkie małopolskie mazowieckie opolskie podkarpackie podlaskie pomorskie śląskie świętokrzyskie warmińsko-mazurskie wielkopolskie zachodniopomorskie Województwa proponowane staropolskie środkowopolskie środkowopomorskie Warszawa Inne jednostki podziału powiaty gminy

Miasta wojewódzkie II Rzeczypospolitej Białystok Brześć nad Bugiem Katowice Kielce Kraków Lublin Lwów Łódź Łuck Nowogródek Poznań Stanisławów Tarnopol Toruń Warszawa Wilno