Biała Chorwacja

Ten artykuł należy dopracować: od 2018-12 → poprawić styl – powinien być encyklopedyczny, od 2018-12 → usunąć zwodnicze wyrażenia, od 2018-12 → usunąć/zweryfikować prawdopodobną twórczość własną, od 2018-12 → poprawić błędy językowe lub stylistyczne (pomoc: powszechne błędy językowe), od 2018-12 → zweryfikować niektóre informacje. Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tego artykułu. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Ziemie Białych Chorwatów oznaczone jako Grande Khrobatie – Blanche w Małopolsce oraz ziemie Czerwonych Chorwatów oznaczone jako Kchrobatie – Rouge na wschodzie

Mapa Polski czasów Bolesława Chrobrego, obrazująca jedną z hipotez położenia Białej Chorwacji

Słowianie na przełomie VIII i IX wieku – mapa obrazująca jedną z hipotez położenia Białej Chorwacji

XX-wieczna Mapa Europy zachodniej, mająca przedstawiać Europę z okresu powstania Descriptio civitatum et regionum ad septentrionalem plagam Danubii – można dostrzec Chrobację (bez rozróżnienia na Białą i Czerwoną) na Bałkanach, oraz w regionie późniejszej Małopolski

Położenie Białej Chorwacji

Lokalizacja Białochorwatów

Lokalizacja Białochorwatów

Biała Chorwacja (Chrobacya, Chrobacja, Chrobacia, Chrobatia) – terytorium historyczne o dyskusyjnym położeniu, znajdujące się w Europie Środkowej. Najczęściej utożsamiane z Małopolską.

Źródła pisane

Konstantyn Porfirogeneta wymienia w dziele De administrando imperio^[1] Białą Chorwację (w oryginale Βελοχρωβάτοι i Χρωβάτοι)^[2] jako miejsce, z którego w VII wieku część plemion chorwackich miało wyruszyć na Bałkany (na terytorium dzisiejszej Chorwacji) na zaproszenie cesarza wschodniego cesarstwa rzymskiego Herakliusza, by bronić granic cesarstwa. Reszta Chorwatów pozostała w swojej dawnej ojczyźnie mając oddzielnego władcę. W swym dziele Historia narodu polskiego, Adam Tadeusz Naruszewicz opisał to w następujący sposób:

„Nazwisko Chrobatów było znajome jeszcze w IX wieku za Konstantyna Porfirogenita, który o nich tak pisze w księdze de administrando Imperia w rozdziale XXX. i XXXI. Chrobaci mieszkali wtenczas, (to jest za Herakliusza) za Babigoreą^[a] gdzie teraz są Belo-Chrobaci, (i na drugiem miejscu mówi) inni zaś Chrobaci, od tych którzy do Dalmacyi weszli, mieszkali ku Francyi, nazywali się Belo-Chrobaci, to jest biali, mający własnego Księcia. Hołdują zaś Ottonowi W. panującemu nad Francyą, która jest i Saxonią; są oni poganie, a z Turkami^[3] ligę i przyjaźń trzymają. Tenże na innem miejscu Chrobatowie, którzy w Dalmacyi siedzą, od Chrobatów białych niechrzczonych początek wiodą, którzy za Turcyą przy Francyi siedzą, a ze Słowianami Serbami graniczą. Nakoniec powiada: 'wielka zaś Chrobacya, która się białą nazywa, do dnia dzisiejszego chrzczona nie jest, tak jako i sąsiedzi jej Syrbowie. Jazdy i piechoty nie ma tak wiele jak Chrobacya Chrześcijańska, dla częstych napadów od Franków"^[4]

Według Nestora z Kijowa Biali Chorwaci byli protoplastami Lędzian. Nestor opisuje w swojej Powieści minionych lat z 1113 roku w części drugiej „O narodach słowiańskich”, jak to we wczesnym średniowieczu Biali Chorwaci, Serbowie i Chorutanie^[5] (zapewne chodzi tu o część tych plemion, a nie całość) w wyniku najazdu Włochów^[b] przenieśli się ze swoich naddunajskich terenów i osiedli nad Wisłą przezwawszy się Lachami^[6][7], a ci następnie przezwali się Polanami, Lucicami, Mazowszanami, Pomorzanami.

Во мнозѣхъ же времѧнѣ^х . сѣли суть Словѣни по Дунаєви . гдѣ єсть нъıне

Оугорьска землѧ . и Болгарьска . [и] ^Ж ѿ тѣхъ Словѣнъ разидошасѧ по землѣ . и прозвашасѧ именъı св^оими . гдѣ сѣдше на которомъ мѣстѣ . ꙗко пришедше сѣдоша . на рѣцѣ имѧнемъ Марава . и прозвашасѧ Морава . а друзии Чеси нарекоша^с̑ . а се ти же Словѣни Хровате Бѣлии . и Серебь . и Хорутане . Волхомъ бо нашедшемъ на Словѣни на Дунаискиꙗ. [и] ^Ж сѣдшемъ в ни^х . и насилѧщемъ им^ъ . Словѣни же ѡви пришедше сѣдоша на Вислѣ . и ||л.3|| прозвашасѧ Лѧхове . а ѿ тѣхъ Лѧховъ прозвашасѧ Полѧне . Лѧхове . друзии Лутичи . ини Мазовшане ини Поморѧне .^[8]

„Po mnogich zaś latach siedli byli Słowianie nad Dunajem, gdzie teraz ziemia węgierska i bułgarska. I od tych Słowian rozeszli się po ziemi i przezwali się imionami swoimi, gdzie siedli na którym miejscu. Tak więc przyszedłszy, siedli nad rzeką imieniem Morawa i przezwali się Morawianami, a drudzy Czechami nazwali się. A oto jeszcze ciż Słowianie: Biali Chorwaci i Serbowie, i Chorutanie. Gdy bowiem Włosi naszli na Słowian naddunajskich i osiadłszy pośród nich ciemiężyli ich, to Słowianie ci przyszedłszy siedli nad Wisłą i przezwali się Lachami, a od tych Lachów przezwali się jedni Polanami, drudzy Lachowie Lucicami, inni — Mazowszanami, inni — Pomorzanami.”

Pozostali autorzy już nie nazywają Chorwatów „Białymi”. Nie wymienia ich (podobnie jak i Polan) Geograf Bawarski (rok 845).

Na północ od Wielkich Moraw lokuje ziemie Chorwatów (horithi) Alfred Wielki^[9] (rok 890).

W Powieści minionych lat Nestor wymienia też Chorwatów (tylko raz nazywając ich „Białymi” jako protoplastów Lachów). W 907 roku mieli oni uczestniczyć (jako sojusznicy) w wyprawie Olega Mądrego na Bizancjum. Można też znaleźć wzmiankę, że książę kijowski Włodzimierz w 992 roku wyprawił się na Chorwatów^[10].

Kosmas z Pragi między rokiem 1110 a 1125, w Chronica Boëmorum tak opisuje obszar diecezji praskiej: „Granice zaś jej ku zachodowi są następujące: Tuhośt, który ciągnie się do połowy rzeki Chamb, Siedliczanie, Łączaniei, Deczanie, Litomierzyce, Lemuzi, aż do środka lasu, którym są Czechy ograniczone. Następnie na północ te są granice: Pszowianie, Chorwaci i Chorwaci śląscy, Ślęzanie, Trzebowianie, Bobrzanie, Dziadoszanie, aż do środka lasu, którym otoczone są granice Milczan. Stąd na wschód te rzeki ma za granice: Bug i Styr z grodem Krakowem i prowincją, której nazwa jest Wag, z wszystkimi krainami należącymi do wspomnianego grodu Kraków. Stąd rozszerzona dołączonym pograniczem węgierskim ciągnie się aż do gór, których nazwa jest Tatry. Następnie w tej części, która zwraca się na południe, po przyłączeniu krainy morawskiej diecezja ta ciągnie się aż do rzeki, której nazwa jest Wag, i do środka lasu, którego nazwa jest Mure, i do takiej że nazwy góry, którymi odgraniczona jest Bawaria.”^[11]

Piszący w XII wieku Pop Duklanin w swoim Latopisie używa określenia Białej Chorwacji w odniesieniu do północnej Dalmacji.

Wincenty Kadłubek, w Kronice Polskiej (ks. II, rozdz. 12), opisuje czyny Bolesława Chrobrego, który podbił pod swe panowanie Selencję^[12], Pomorze, Prusy, Ruś, Morawy, Czechy i pozostawił swym następcom jako [kraje] lenne. Miasto Pragę ustanowił drugą stolicą swego królestwa^[13]. Poddał pod swe panowanie Hunnów, czyli Węgrów, Chorwatów i Mardów^[14] szczep potężny^[15]

Spór wokół położenia Białej Chorwacji

Historycy wiodą spór co do umiejscowienia wymienionej przez Konstantyna Białej Chorwacji, negując nawet jej istnienie. Z tekstu Konstantyna można jedynie dowiedzieć się, że w połowie X wieku znajdowała się w kręgu wpływów Ottona I i leżała pomiędzy Bawarią, Węgrami^[c] a Białą Serbią. Ponieważ Konstantyn opisuje Białych Chorwatów jako pogan, to ich ziemie musiały leżeć poza zasięgiem chrześcijaństwa, którego granicę w czasach Konstantyna stanowiły rubieże Polski i Rusi.

Nestor twierdzi, że Biali Chorwaci osiedlili się nad Wisłą. Przy tym Konstantyn mówi o wędrówce na południe, a Nestor o wędrówce na północ, tak więc termin „Biała Chorwacja” u Konstantyna i Nestora mogły oznaczać różne krainy.

Ze względu na trudności w ustaleniu północnej granicy Wielkich Moraw trudno jednoznacznie interpretować zapisy Alfreda Wielkiego. Na podstawie informacji, że Wiślanie mieszkali na wschód od Moraw, można jedynie umiejscowić Białą Chorwację bardziej na północ.

Natomiast interpretacje dokumentu praskiego wskazują na lokalizację w północnych Czechach lub na Śląsku.

Encyklopedyja Powszechna Samuela Orgelbranda z 1864 r. wywodzi nazwę Chorwatów od Karpat:

Kroaci (Kroat, Kroata), właściwie Chorwaci, po czesku: Charwati, po chorwacku: Herwati (Hrwati), jest nazwą licznych plemion słowiańskich, po części już, ze zwyczaju wyszłą, a w części jeszcze się utrzymującą. Prasiedzibą wszystkich tych plemion są ziemie Tatrzańskie (przyległe górom zwanym Tatrami), nazywane (u Konstantego Porfyrogenita) Wielką lub Białą Chorwacyją, czyli Chrobacyją, od gór Karpackich, czyli Cherbów (grzbietów, garbów) [...] Pamiątka ich tylko utrzymała się w niektórych miejscowych, nazwach we wschodnim Haliczu (Chrewi, Charwin, Charzewice), oraz w ludowej nazwie Karpatów: Horby (Chryby, Cherby)^[16]. Również Adam Szelągowski (za Pawłem Józefem Szafarzykiem) wywodził ich nazwę od słowa chrb (góra) i dodawał: dziś jeszcze w Galicyi wschodniej nazwa dla Karpat (Chorby)^[17].

Biali Chorwaci a Wiślanie

Prawdopodobne jest, że Chorwaci kryją się w dziele Geografa Bawarskiego pod nazwą Wiślan. Mogło się to stać za sprawą Morawian, którzy nazywali inne plemiona od miejsca ich osiedlenia, a nie od ich nazwy własnej. W wyniku ożywionych kontaktów handlowych kupców wielkomorawskich z państwem wschodniofrankijskim w IX w. nazwy plemion słowiańskich przekazywano na zachód, gdzie były spisywane przez niemieckojęzycznych skrybów, trafiając tym samym do sporządzonego dla Ludwika Niemca spisu plemion zachodniosłowiańskich.

Potwierdzeniem tej tezy może być fakt, iż w Powieści minionych lat Nestor wymienia większość plemion żyjących na ziemiach polskich (w tym Chorwatów), ale nie pada za to ani razu wzmianka o plemieniu Wiślan, które przecież było jednym z centrów wczesnej państwowości polskiej.

Twierdzeniu o tożsamości Białych Chorwatów z Wiślanami przeczy relacja Alfreda Wielkiego, który wymienia oba te plemiona.

Teza jakoby Chorwaci zamieszkiwali tereny górnej Wisły jest odrzucana przez wielu historyków, m.in. przez profesorów: J. Widajewicza, H. Paszkiewicza, E. Modelskiego^[18]. Gerard Labuda akceptował istnienie małopolskich Chorwatów (i Serbów), ale uważał, że relacja Konstantyna Porfirogenety (o Wielkiej/Białej Chorwacji) odnosi się do Chorwatów czeskich^[19].

Biali Chorwaci a Lędzianie

Obecnie przeważa pogląd, że plemiona te należy łączyć z Lędzianami. W XI wieku w kronice Nestora nazwa Lachy nie oznacza już jedynie Lędzian, od których się wywodzi, ale wszystkich Słowian Zachodnich z wyjątkiem Czechów i plemion słowackich. Oznacza to, że pamięć o związku plemiennym Lędzian i świadomość o jego znaczeniu zanikała na Rusi i już wtedy nie zdawano tam sobie sprawy z tego, że nazwa Lach pochodzi od słowa Lędzianin i lęda.

W 981 wraz ze wschodnimi ziemiami Polski podbici przez Ruś, a około 1018–1031 ponownie znajdowali się w państwie piastowskim (także w latach 1077–1086) po tym, jak Bolesław Chrobry odbył wyprawę na Kijów.

Zobacz też

• Biała Serbia
• Chorwaci wschodni
• kultura praska

• 

  Polska i Niemcy ok. 1000 r. Według mapy krainę o nazwie Chrobatia zamieszkują Wiślanie.

• 

  Narody i państwa słowiańskie w 1125 r. – mapa z 1855 r. Od granicy z Węgrami, aż za Sandomierz rozciąga się Chrobacia.

• 

  XIX-wieczna francuska mapa, obrazująca m.in. tereny obecnej Polski w IX w., obszar dzisiejszej Małopolski opisany jest jako Belochrobate.

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Nestor, Powieść minionych lat.
• Gerard Labuda, Chorwacja Biała, w: Słownik Starożytności Słowiańskich. Encyklopedyczny zarys kultury Słowian od czasów najdawniejszych, red. Władysław Kowalenko, Gerard Labuda, Tadeusz Lehr-Spławiński, t. 1 (A-E), cz. 1 (C-E), Wrocław-Warszawa-Kraków 1962, s. 255-256 (bibl.).
• Tadeusz Lehr-Spławiński, Zagadnienie Chorwatów nadwiślańskich, "Pamiętnik Słowiański" 2, 1951, s. 17-32.
• Tadeusz Lewicki, Państwo Wiślan-Chorwatów w opisie al-Masudiego, "Sprawozdania PAN Kraków" 1948, nr 1, s. 24-34.
• Jerzy Nalepa, Łemkowie, Wołosi i Biali Chorwaci: uwagi dotyczące kwestii genezy osadnictwa ruskiego na polskim Podkarpaciu, "Acta Archaeologica Carpathica", T. 34 (1997/ 1998), s. 135–177.
• WitoldW. Chrzanowski WitoldW., Kronika Słowian, tom. I: Rzesza Wielkomorawska i kraj Wiślan, Kraków: Egis, 2008, ISBN 978-83-7396-702-1, OCLC 297554005 .
• ZbigniewZ. Gołąb ZbigniewZ., O pochodzeniu Słowian w świetle faktów językowych, MariaM. Wojtyła-Świerzowska (tłum.), Kraków: Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych „Universitas”, 2004, ISBN 83-242-0528-4, ISBN 0-89357-231-4, OCLC 830631541 .
• Janusz Roszko, Pogański książę silny wielce, Warszawa 1970.

Linki zewnętrzne

• Artykuł o Białych Chorwatach. muzeum.tarnow.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-07-17)].
• Ksiądz Wojciech z Zaleszan, Przemyśl i jego okolice, Nowy Sącz 1872 r.
• O pograniczu Polski i Rusi w okolicy uyścia Wisłoku do Sanu. Przez Adama Kłodzińskiego, Tow. Naukow. Krakow. (w:) Rozmaitości naukowe nr II, Kraków 1829 r., s.96
• WIADOMOŚCI Historyczno-krytyczne do Dziejów Literatury Polskiey, o PISARZACH POLSKICH, także postronnych, którzy w Polscze albo o Polszce pisali, oraz o ich Dziełach; Z roztrząśnieniem wzrostu i różney kolei ogólnego oświecenia, jako też szczególnych nauk w Narodzie Polskim. Przez Józefa Maxymiliana Hrabię z Tęczyna Ossolińskiego tom. II, Kraków 1819 r.
• Назар Олійник, "Білі Хорвати-2008" (artykuł i audycja w formacie mp3, w języku ukraińskim)
• Koligacje polsko-chorwackie za czasów Piastów
• Chrobaci, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 643 .