Biała Przemsza

Biała Przemsza

Biała Przemsza na granicy Maczek i Szczakowej, w tle most kolejowy w Maczkach
Kontynent	Europa
Państwo	Polska
Lokalizacja	małopolskie śląskie
Rzeka
Długość	63,9 km
Powierzchnia zlewni	876,6 km²
Średni przepływ	4 m³/s Sławków
Źródło
Miejsce	Wolbrom
Wysokość	ok. 376 m n.p.m.
Współrzędne	50°22′55,4″N 19°46′09,4″E/50,382056 19,769278
Ujście
Recypient	Przemsza
Miejsce	Mysłowice
Wysokość	ok. 250 m n.p.m.
Współrzędne	50°13′46″N 19°09′28″E/50,229444 19,157778
Położenie na mapie województwa śląskiego źródło ujście
Położenie na mapie Polski źródło ujście

Biała Przemsza w Sławkowie

Biała Przemsza w Starych Maczkach

Biała Przemsza – rzeka w województwie małopolskim i śląskim, biorąca początek na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej. Ma długość 63,9 km i zlewnię o powierzchni 876,6 km².

Rzeka tworzy odnogi, meandry, moczary, niekiedy stawy. Przepływy i stany wód są bardzo stałe^[1].

Bieg rzeki

Biała Przemsza zaczyna bieg na Wyżynie Olkuskiej od źródeł wypływających z torfowiska na wysokości 376 m n.p.m., na południowy zachód od Wolbromia. Stamtąd pod nazwą Centary płynie na południowy zachód w płaskodennej dolinie głębokiej na 8–12 m i szerokiej na 200–300 m. Wzdłuż rzeki biegnie tam linia kolejowa nr 62. W Chrząstowicach wpada do niej ze wschodu od Czyśćca struga, która jednak ostatnimi laty całkowicie wysycha. W Golczowicach przyjmuje potok Tarnówka, płynący od Czarnego Lasu. W Kluczach wpada do niej od północy dopływ płynący od wsi Rodaki. Płynąc dalej na zachód przepływa przez Pustynię Błędowską, dzieląc ją na pół. Na jej zachodnim krańcu wpada do niej od północy, od wsi Chechło, Centuria, a od płd.-wsch. potok Biała. Dalej rzeka zmienia kierunek na południowy i wąską, głęboką doliną przełamuje się przez Garb Ząbkowicki do Sławkowa. Przepływa przez Okradzionów, dzielnicę Dąbrowy Górniczej oraz południowym skrajem dzielnicy Sosnowca Maczki i dzielnicami Jaworzna^[1].

Na granicy dwóch sosnowieckich dzielnic: Niwki i Boru oraz Mysłowic, na wysokości ok. 250 m n.p.m., łączy się z Czarną Przemszą tworząc Przemszę, która wpada do Wisły. Miejsce to w rejonie zbiegu granic Sosnowca i Mysłowic jest znane jako tzw. Trójkąt Trzech Cesarzy (oryg. Drei Kaiser Ecke).

Biała Przemsza na znacznej długości zachowała naturalny charakter. Naturalny, meandrujący odcinek między 11,9 a 14 km biegu rzeki został Uchwałą Rady Miasta Jaworzno uznany za użytek ekologiczny „Zakola Białej Przemszy”^[2].

Przepływ średni:

• 1–2 m³/s (Golczowice),
• 4 m³/s (Sławków),
• 6 m³/s (Sosnowiec Maczki),
• 8 m³/s (ujście do Przemszy).

Dopływy

• prawobrzeżne: Tarnówka, Dębiesznica, Centuria, Potok Błędowski, Struga Sławkowska, Bobrek
• lewobrzeżne: Biała, Kanał Warwas, Sztoła, Kanał Kopalni Piasku Jaworzno – Szczakowa, Kozi Bród

Fauna

W górnym odcinku rzeki dominującym gatunkiem ryb jest pstrąg potokowy. Występuje także rak szlachetny. Dolny odcinek dawniej był zanieczyszczony ściekami przemysłowymi, począwszy od Klucz^[1]. Obecnie sytuacja się poprawiła i ryby żyją na całej długości rzeki.

Historia

W latach 1796–1806 Biała Przemsza stanowiła rzekę graniczną pomiędzy Nowym Śląskiem Królestwa Prus a Monarchią Habsburgów, a w latach 1815–1914, na odcinku od Sławkowa do Maczek, pomiędzy Królestwem Galicji i Lodomerii Austro-Węgier a Królestwem Polskim Imperium Rosyjskiego. W przeszłości była rzeką spławną. M.in. w latach 1826–1831 transportowano nią blachę i odlewy z walcowni pod Sławkowem do portu rzecznego w Niwce. Do 1839 r. kursował po Białej Przemszy zbudowany przez Anglika Davy’ego parowiec, zwany przez mieszkańców nadbrzeżnych wiosek czortopchajem. Po rzece kursowały też w XIX w. mniejsze galary przewożące aż do ujścia Przemszy do Wisły produkty rolnicze i węgiel kamienny.

W 2022, w związku z wstrzymaniem pracy pomp odwadniających zlikwidowaną kopalnię Olkusz-Pomorzany, doszło do zaniku rzek: Baby, Sztoły i Białej oraz potoku Dąbrówka, a także poważnego zmniejszenia ilości wody w Białej Przemszy^[3].

Zobacz też

• rzeki w Polsce

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Stowarzyszenie Przyjaciół Białej Przemszy. bialaprzemsza.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-01-25)].
• Biała Przemsza, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 181 .
• Uchwała Rady Miasta Jaworzno ws. ustanowienia użytku ekologicznego Zakola Białej Przemszy
• Biała Przemsza w Encyklopedii Zagłębia Dąbrowskiego