Białoboki (Trzebiatów)

Białoboki
część miasta Trzebiatowa
Państwo

 Polska

Województwo

 zachodniopomorskie

Powiat

gryficki

Gmina

Trzebiatów

Miasto

Trzebiatów

SIMC

0979975

Strefa numeracyjna

(+48) 91

Kod pocztowy

72-320

Tablice rejestracyjne

ZGY

Położenie na mapie Trzebiatowa
Mapa konturowa Trzebiatowa, u góry po lewej znajduje się punkt z opisem „Białoboki”
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa zachodniopomorskiego
Mapa konturowa województwa zachodniopomorskiego, u góry znajduje się punkt z opisem „Białoboki”
Położenie na mapie powiatu gryfickiego
Mapa konturowa powiatu gryfickiego, u góry nieco na prawo znajduje się punkt z opisem „Białoboki”
Położenie na mapie gminy Trzebiatów
Mapa konturowa gminy Trzebiatów, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Białoboki”
Ziemia54°04′04″N 15°15′12″E/54,067778 15,253333
Portal Polska

Białoboki – część miasta Trzebiatowa[1] tworząca sołectwo, położona w północno-zachodnim obszarze miasta, na południe od zamkniętej linii Gryfickiej Kolei Wąskotorowej Trzebiatów – Pogorzelica.

Granice sołectwa Białoboki obejmują ulice miasta: Białoboki, Morską, Piaskową, Podmiejską, Rolniczą, Wiejską[2]. W sołectwie organem uchwałodawczym jest zebranie wiejskie, które wyłania sołtysa i doradczą 5-osobową radę sołecką[3].

Niegdyś stanowiła osadę pod Trzebiatowem. Białoboki są znane z opisów historycznych znajdującego się w tych okolicach dawnego opactwa norbertanów[4].

Przez Białoboki płynie struga Sarnia.

W 2012 r. zmieniono nazwę sołectwa Trzebiatów II na Białoboki oraz zmieniono jego granice[2].

Toponimia

W dokumentach zostały zapisane następujące nazwy miejscowości z poszczególnych lat: Belbuch (1208)[5], Belbog (1217)[6], Belbok (1262)[7], Belebuk (1276)[8], Belbuck (1312)[9], Belboch (1323)[10], Beelbugk (1503)[11], Belbuck (1547)[12], Belbuch (1618)[13], Belbugk (1834)[14], Belbuk (Belbuck) (1936–39)[15]

Do 1945 r. poprzednią niemiecką nazwą było Belbuck. W 1948 r. wprowadzono urzędowo rozporządzeniem polską nazwę Białoboki[16].

Barbara Czopek-Kopciuch oceniła, że nazwa była wcześnie germanizowana i jej pierwotna forma jest trudna do zrekonstruowania. Pierwotna forma Białoboki jest również prawdopodobna, na co wskazywałyby pierwsze oryginalne zapisy Belbog, Belbok z 1217 i 1262. Językoznawcy nie przekonuje teza Reinholda Trautmanna, że nazwa pochodzi od nazwy osobowej Bělbog i teza Stanisława Kozierowskiego, że pochodzi od 'biały buk’[17].

Według późnośredniowiecznych Roczników premonstrateńskich nazwa osady miałaby się wywodzić od słowiańskiego bóstwa Białoboga, co jest uznane za niepotwierdzoną hipotezę, a Jerzy Strzelczyk ocenia, że nazwa pochodzi od słowa buk lub bok[4].

Klasztor w Białobokach

Pomiędzy rokiem 1176 a 1180 książę Kazimierz I wystawił dokument fundacyjny klasztoru w Białobokach, do którego przybyli pierwsi premonstratensi z klasztoru w Lund[18]. Miejsce fundacji znajdowało się na skraju morenowej „wyspy”, otoczonej z trzech stron pradoliną Regi.

Tablica upamiętniająca klasztor Mariëngaarde

W 1302 roku nastąpiła ponowna fundacja, po której przybyli mnisi z założonego w 1163 roku klasztoru Mariengarten z odległej Fryzji (niezachowany współcześnie Mariëngaarderklaster(niderl.) koło Hallum, Fryzja, Holandia53°17′50″N 5°45′05″E/53,297222 5,751389). Z tego powodu klasztor w Białobokach był jego klasztorem filialnym i został nawet założony na niemal identycznym planie, jak ten w Mariengarten[19][20]. Przypuszczalnie w XIV wieku opactwo otoczono kamiennymi murami. Być może białoboccy premonstratensi zbudowali mury obronne w czasie konfliktu z możnym rodem Wedlów w latach 1330-1331. Jednym z epizodów owego sporu był szturm na klasztor, w efekcie którego poczynione zostały w jego zabudowie znaczne zniszczenia, mimo tego, że klasztor miał być już wówczas otoczony murem obronnym i podwójnym wałem ziemnym. Po zniszczeniach jakich doznał Kamień Pomorski, to właśnie opactwo białobockie planowano w 1332 r. uczynić nową siedzibą biskupa pomorskiego, co motywowano położeniem i obronnością miejsca[18]. W okresie swojego największego znaczenia i rozkwitu, w XIII i XIV w., klasztor białobocki był jednym z kilku największych i najważniejszych ośrodków monastycznych Pomorza. W murach obwodowych klasztoru znajdowała się co najmniej jedna brama i jedna furta. Brama usytuowana była najpewniej od południa i wiodła wprost do Trzebiatowa, przez mostek znajdujący się na Sarniej, nazywanej wówczas Mnisim Strumieniem, jak też przez most na Redze, który istniał jeszcze w XVII w. Droga z mostu wychodziła wprost na jedną z bram miejskich lokacyjnego Trzebiatowa[18]. W tym okresie otoczony murem jego obszar miał kształt wydłużonego owalu o wymiarach mniej więcej 200 × 100 m, czyli powierzchnię około 2 ha. Pierwsza pewna wzmianka o istnieniu kościoła klasztornego w Białobokach pochodzi z 1214 r.[18] Rozbudowa klasztoru nastąpiła na przełomie XIII i XIV w., dzięki księciu Bogusławowi IV, zmarłemu w 1309 r. Zgodnie z tradycją zapisaną w XVI w., w świątyni białobockiego opactwa pochowany został jeden z przedstawicieli dynastii Gryfitów, zmarły w 1374 r. książę Bogusław V, jednak przez część badaczy informacja ta jest kwestionowana[18].

W 1523 roku po przyjęciu reformacji na sejmie trzebiatowskim, książę szczeciński Bogusław X przeprowadził sekularyzację klasztoru w Białobokach i przekształcił go w książęcy urząd. Lustracje dawnego założenia monastycznego przeprowadzone w latach 1558 i 1560 wymieniają oprócz kościoła również budynki browaru, piekarni, kuchni, a także tzw. Dom Przeora, który w XVI w. prawdopodobnie przez jakiś czas zaadaptowany został na potrzeby księcia Barnima, co miało usprawiedliwiać jego nową nazwę – Dom Zamkowy (Schlosshaus)[18]. W 1560 roku zabudowania spaliły się od pioruna. W 1616 roku spłonął od pioruna kościół i zostały z niego tylko mury obwodowe. Zawaliła się także kościelna wieża. W 1. połowie XVII w., rozpoczął się proces rabowania cegieł i kamieni fundamentowych z ruin dawnego klasztoru. W 1633 r. materiał budowlany wydobyty w Białobokach został wykorzystany przy odbudowie trzebiatowskiego kościoła św. Mikołaja[18].

W 1676 r. miejsce dawnego opactwa było całkowicie opuszczone[18]. W XVIII wieku zaczęła się w tym miejscu kształtować wieś.

W 1840 Jodocus Donatus Hubertus Temme opublikował legendę o ruinach białobockiego klasztoru[21].

Zobacz też

  • Białoboki

Przypisy

  1. ↑ Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. ws. wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200).
  2. ↑ a b Uchwała Nr XXVIII/216/12 Rady Miejskiej w Trzebiatowie z dnia 25 października 2012 r. ws. zmiany nazwy i granic sołectwa oraz nadania statutu (Dz. Urz. Woj. Zachodniopomorskiego z 2012 r. poz. 2534).
  3. ↑ (Statut Sołectwa Białoboki) Załącznik Nr 1 do Uchwały Nr XXVIII/216/12 Rady Miejskiej w Trzebiatowie z dnia 25 października 2012 r.
  4. ↑ a b Jerzy Strzelczyk: Mity, podania i wierzenia dawnych Słowian. Poznań: Rebis, 2007, s. 50. ISBN 978-83-7301-973-7.
  5. ↑ Pommersches Urkundenbuch 786–1253. T. I. Stettin: 1868, s. 114. Regesten Nr 147.
  6. ↑ Pommersches Urkundenbuch 786–1253. T. I. Stettin: 1868, s. 133. Regesten Nr 178.
  7. ↑ Pommersches Urkundenbuch 1254–1278. T. II. Stettin: 1881, s. 97. Regesten Nr 721.
  8. ↑ Pommersches Urkundenbuch 1254-1278. T. II. Stettin: 1881, s. 320. Regesten Nr 1028.
  9. ↑ Pommersches Urkundenbuch 1311–1316. T. V. Stettin: 1903, s. 63. Regesten Nr 2741.
  10. ↑ Pommersches Urkundenbuch 1321–1324. T. VI. Stettin: 1906, s. 169. Regesten Nr 3687.
  11. ↑ Fontes LVII s. 161, Towarzystwo Naukowe w Toruniu.
  12. ↑ PomKirch II 180.
  13. ↑ Eilhardus Lubinus: Wielka Mapa Księstwa Pomorskiego, 1618.
  14. ↑ Urmesstischblätter – Mapy z lat 1822–1856 sporządzone przez oficerów armii pruskiej. Mapy znajdują się w Deutsche Staatsbibliothek w dziale kartografii (sygn. Nr 602) w Berlinie.
  15. ↑ Słownik geograficzny Państwa Polskiego i ziem historycznie z Polską związanych; Pomorze Polskie. Pomorze Zachodnie. Prusy Wschodnie, s. 585.
  16. ↑ Rozporządzenie Ministrów Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 1 czerwca 1948 r. (M.P. z 1948 r. nr 59, poz. 363, s. 2).
  17. ↑ (red.) Kazimierz Rymut: Nazwy miejscowe Polski. Kraków: 1996, s. 150. ISBN 83-85579-29-X.
  18. ↑ a b c d e f g h Felix Biermann, Marian Rebkowski, Klasztor w Białobokach w świetle archeologii / Das Kloster im Lichte archaeologischen Forschungen [dostęp 2018-07-09] (ang.).
  19. ↑ Tajemnice klasztoru w Białobokach | Trzebiatowski Ośrodek Kultury, kultura.trzebiatow.pl [dostęp 2018-07-09] [zarchiwizowane z adresu 2018-07-09] (pol.).
  20. ↑ Artefakty z norbertańskiego klasztoru Mariëngaarde w kolekcji Muzeum Fryzji. [dostęp 2020-02-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-03-23)].
  21. ↑ (niem.) Jodocus Donatus Hubertus Temme – Die Ruine des Klosters Belbog [w:] Die Volkssagen von Pommern und Rügen, str. 238

Bibliografia

  • Ernst Bahr, Roderich Schmidt: Belbuck [w:] Helge bei der Wieden, Roderich Schmidt (Hrsg.): Handbuch der Historischen Stätten Deutschlands. Band 12. Mecklenburg Pommern. (= Kröners Taschenausgabe. Bd. 315). Kröner, Stuttgart 1996, S. 162–164.
  • Marian Rębkowski: Kolbacz (Kolbatz) and Bialoboki (Belbuck). Archaeology of two 12th century monasteries in Pomerania. [w:] Felix Biermann, Oliver Auge, Christopher Herrmann (Hrsg.): Glaube, Macht und Pracht. Geistliche Gemeinschaften des Ostseeraums im Zeitalter der Backsteingotik. (= Archäologie und Geschichte im Ostseeraum. Band 6). Leidorf, Rahden/Westf. 2009, ISBN 978-3-89646-466-8, S. 125–140.
  • Marian Rębkowski und Felix Biermann (Hrsg.): Klasztor premonstratensów w Białobokach. archeologia i historia = Das Prämonstratenserstift in Belbuck. Archäologie und Geschichte. Szczecin 2015, ISBN 978-83-63760-47-2.

Media użyte na tej stronie

West Pomeranian Voivodeship location map.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of West Pomeranian Voivodeship. Geographic limits of the map:
  • N: 54.65 N
  • S: 52.58 N
  • W: 13.95 E
  • E: 17.10 E
Powiat gryficki location map.png
Autor:
OpenStreetMap contributors
, Licencja: CC BY-SA 2.0
Mapa powiatu gryfickiego, Polska
Trzebiatów location map.png
Autor: Smat, Licencja: CC BY-SA 2.0
Location map
Trzebiatów (gmina) location map.png
Autor:
OpenStreetMap contributors
, Licencja: CC BY-SA 2.0
Mapa gminy Trzebiatów, Polska