Białoruska lista katyńska

Białoruska lista katyńska dotyczy 3870 polskich obywateli (z liczby ok. 22 tys. wszystkich ofiar zbrodni katyńskiej), zamordowanych w 1940 roku przez funkcjonariuszy NKWD, na terenach położonych obecnie w Republice Białorusi[1]. Termin ten odnosi się do list dyspozycyjnych, na podstawie których więźniowie zostali przewidziani do rozstrzelania przez NKWD na mocy decyzji Biura Politycznego KC WKP(b) z 5 marca 1940 roku. Białoruska lista katyńska dotyczy ofiar zbrodni katyńskiej - obywateli polskich, którzy zostali skierowani transportami do więzień znajdujących się na terenie Białoruskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej (BSRR) (prawdopodobnie do więzienia w Mińsku). Ostatecznym celem nie było jednak internowanie a egzekucja. Formalną decyzję o rozstrzelaniu więźniów (łącznie 3870 osób) podejmowała tzw. trójka NKWD w składzie Wsiewołod Mierkułow, Bogdan Kobułow i Leonid Basztakow. Według historyków w 1940 roku powstały dwa egzemplarze białoruskiej listy katyńskiej: pierwszy z nich trafił do archiwum 1 Wydziału Specjalnego (ewidencyjno-statystycznego) NKWD ZSRR w Moskwie, a drugi pozostał w archiwum NKWD BSRR w Mińsku. Dalsze losy tych dokumentów nie są znane.

Według badań Jędrzeja Tucholskiego skazani figurujący na białoruskiej liście katyńskiej zostali umieszczeni na 9 listach dyspozycyjnych wysyłanych przez 1 Wydział Specjalny NKWD w Moskwie; na ich podstawie tworzono transporty więźniów kierowanych do miejsc egzekucji[2]. W przypadku Białorusi listy te nosiły numery: 047, 048, 049, 061, 062, 063, 068, 069, 070 (wśród list o numerach od 01 do 072, obejmujących wszystkie ofiary zbrodni katyńskiej)[2].

Według historyków jest prawdopodobne, że więźniowie figurujący na białoruskiej liście katyńskiej zostali pochowani w Kuropatach pod Mińskiem[3]. Jako możliwą lokalizację ukrycia zwłok ofiar zbrodni katyńskiej z Białoruskiej Listy Katyńskiej wymieniano również kilka miejsc w rejonie Mińska – Mały Trościeniec, Łoszyca, Port lotniczy Mińsk-1, Masiukowszczyzna, Drażnia, Drozdy, Urucze, tereny Mińskiej Fabryki Traktorów (MTZ), Komarówka, park Czeluskińców, a ponadto Głębokie w obwodzie witebskim[4].

Białoruska lista katyńska jest uznawana za jedną z największych tajemnic zbrodni katyńskiej z 1940 roku[1]. Nie została jak dotąd odnaleziona w archiwach białoruskich ani rosyjskich. Próby jej odtworzenia prowadziła polska Prokuratura Generalna na podstawie materiałów uzyskanych od rosyjskiej Głównej Prokuratury Wojskowej w ramach pomocy prawnej w trakcie śledztwa w sprawie zbrodni katyńskiej. W 2010 roku poszukiwali jej w rosyjskich archiwach archiwiści Federalnej Służby Bezpieczeństwa (FSB)[5]. W pierwszych dniach kwietnia 2010 roku w polskiej prasie pojawiły się spekulacje, że lista mogła zostać odnaleziona; nastąpiło to po wywiadzie, jakiego udzielił rosyjskiemu dziennikowi Rossijskaja gazieta Andriej Artizow, szef rosyjskiej Federalnej Służby Archiwalnej; stwierdził on, że w rosyjskich archiwach odkryto nowe dokumenty dotyczące zbrodni katyńskiej, które pomogą „doprecyzować liczby i listy zabitych”[6].

W 2012 roku rosyjski historyk Nikita Pietrow, wiceprzewodniczący rosyjskiego Stowarzyszenia „Memoriał”, zwrócił uwagę, że poszukiwania białoruskiej listy katyńskiej byłyby zbędne, gdyby historycy dysponowali protokołami tzw. trójki NKWD, która w 1940 roku skazała na rozstrzelanie 21 857 ofiar zbrodni katyńskiej – protokoły te zawierały nazwiska, imiona i numery spraw wszystkich rozstrzelanych obywateli polskich, w tym również z terenu Białorusi. W 1959 roku Aleksandr Szelepin, przewodniczący KGB, zaproponował w tzw. notatce Szelepina zachowanie protokołów trójki NKWD oraz potwierdzeń wykonania decyzji trójki, mieszczących się w oddzielnej teczce; nie są znane dowody, że protokoły trójki NKWD zniszczono.

W czerwcu 2012 roku poinformowano o rzekomym odnalezieniu przez Natalię Lebiediewą białoruskiej listy katyńskiej; w rzeczywistości była to lista wszelkich konwojowań dokonywanych przez 15. Brygadę Wojsk Konwojowych NKWD w pierwszych miesiącach 1940 r., zawierająca 1996 nazwisk osób przewożonych w 1940 r. z więzień na obszarze włączonym do radzieckiej Białorusi do więzień zarządu NKWD w Mińsku. Lista ta była znana badaczom od kilkunastu lat, ujawnił ją w połowie lat 90. Aleksandr Gurjanow[7]. Według historyków jest natomiast prawdopodobne, iż lista dotyczy m.in. osób figurujących również na białoruskiej liście katyńskiej[8].

W 2010 roku powstał białoruski film dokumentalny Katyń – 70. lat później (biał. Катынь. Праз 70 гадоў) autorstwa Galiny i Uładzimira Samojłau[9], wyemitowany 22 października 2010 roku przez telewizję „Biełsat”[10], którego głównym tematem jest Białoruska Lista Katyńska[11].

Zobacz też

Przypisy

  1. a b Najprawdopodobniej ustalono 98 osób z białoruskiej listy katyńskiej, rp.pl, 25 lutego 2013 [dostęp 2014-02-07] [zarchiwizowane z adresu 2014-02-23].
  2. a b Listy katyńskiej ciąg dalszy. Straceni na Ukrainie, Zeszyty Katyńskie (nr 4), Warszawa 1994, str. XI–XIV. ipn.gov.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-10-03)].
  3. Materski: katyńska lista z Białorusi na pewno istnieje. polskieradio.pl, 26 lutego 2013. [dostęp 2014-02-07].
  4. Andrzej Pisalnik: Gdzie są polskie ofiary. rp.pl, 30 grudnia 2011. [dostęp 2011-12-31]. oraz И. Кузнецов: В Минске в 37-м за одну ночь расстреляли больше, чем за всю историю гестаповской тюрьмы в Кёльне (ros.). belpa.org, 19 września 2007. [dostęp 2011-10-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-02-22)]. Według białoruskiego historyka Ihara Kuzniacoua polskie ofiary zbrodni katyńskiej mogły być również rozstrzeliwane w Brześciu i Grodnie, por. Марат Горевой: В Лиде экспонируется фотовыставка, посвященная 65-летию Катынской трагедии (ros.). ngo.by, 2005-04-25. [dostęp 2011-10-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-07-01)].
  5. Gdzie jest białoruska lista katyńska? polskieradio.pl, 24 marca 2010 [dostęp 2011-08-18]
  6. Nowe dokumenty w sprawie Katynia. polskatimes.pl, 2010-11-04. [dostęp 2011-10-17].
  7. „Nie róbmy sensacji. To nie białoruska lista katyńska. I jest znana od lat”, Gazeta.pl, 21 czerwca 2012 [dostęp 2012-06-21] [zarchiwizowane z adresu 2012-06-23].
  8. Białoruska lista katyńska: przełomowe odkrycie wyborcza.pl, 2012-06-21 [dostęp 2012-06-21]
  9. Film TV Biełsat o białoruskiej liście katyńskiej. „Po 75 latach zamilczanie tego faktu to obraza, dla tych którzy zginęli”. wpolityce.pl, 2012-02-06. [dostęp 2012-09-17].
  10. «Катынь. Праз 70 гадоў », дак. фільм (biał.). belsat.eu, 18 października 2010. [dostęp 2011-08-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-05-02)].
  11. Dokument o Katyniu pokazany w TV Biełsat wiadomosci.onet.pl, 23 października 2010 [dostęp 2011-08-18]

Bibliografia

Linki zewnętrzne