Białoruska lista katyńska

Białoruska lista katyńska dotyczy 3870 polskich obywateli (z liczby ok. 22 tys. wszystkich ofiar zbrodni katyńskiej), zamordowanych w 1940 roku przez funkcjonariuszy NKWD, na terenach położonych obecnie w Republice Białorusi^[1]. Termin ten odnosi się do list dyspozycyjnych, na podstawie których więźniowie zostali przewidziani do rozstrzelania przez NKWD na mocy decyzji Biura Politycznego KC WKP(b) z 5 marca 1940 roku. Białoruska lista katyńska dotyczy ofiar zbrodni katyńskiej - obywateli polskich, którzy zostali skierowani transportami do więzień znajdujących się na terenie Białoruskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej (BSRR) (prawdopodobnie do więzienia w Mińsku). Ostatecznym celem nie było jednak internowanie a egzekucja. Formalną decyzję o rozstrzelaniu więźniów (łącznie 3870 osób) podejmowała tzw. trójka NKWD w składzie Wsiewołod Mierkułow, Bogdan Kobułow i Leonid Basztakow. Według historyków w 1940 roku powstały dwa egzemplarze białoruskiej listy katyńskiej: pierwszy z nich trafił do archiwum 1 Wydziału Specjalnego (ewidencyjno-statystycznego) NKWD ZSRR w Moskwie, a drugi pozostał w archiwum NKWD BSRR w Mińsku. Dalsze losy tych dokumentów nie są znane.

Według badań Jędrzeja Tucholskiego skazani figurujący na białoruskiej liście katyńskiej zostali umieszczeni na 9 listach dyspozycyjnych wysyłanych przez 1 Wydział Specjalny NKWD w Moskwie; na ich podstawie tworzono transporty więźniów kierowanych do miejsc egzekucji^[2]. W przypadku Białorusi listy te nosiły numery: 047, 048, 049, 061, 062, 063, 068, 069, 070 (wśród list o numerach od 01 do 072, obejmujących wszystkie ofiary zbrodni katyńskiej)^[2].

Według historyków jest prawdopodobne, że więźniowie figurujący na białoruskiej liście katyńskiej zostali pochowani w Kuropatach pod Mińskiem^[3]. Jako możliwą lokalizację ukrycia zwłok ofiar zbrodni katyńskiej z Białoruskiej Listy Katyńskiej wymieniano również kilka miejsc w rejonie Mińska – Mały Trościeniec, Łoszyca, Port lotniczy Mińsk-1, Masiukowszczyzna, Drażnia, Drozdy, Urucze, tereny Mińskiej Fabryki Traktorów (MTZ), Komarówka, park Czeluskińców, a ponadto Głębokie w obwodzie witebskim^[4].

Białoruska lista katyńska jest uznawana za jedną z największych tajemnic zbrodni katyńskiej z 1940 roku^[1]. Nie została jak dotąd odnaleziona w archiwach białoruskich ani rosyjskich. Próby jej odtworzenia prowadziła polska Prokuratura Generalna na podstawie materiałów uzyskanych od rosyjskiej Głównej Prokuratury Wojskowej w ramach pomocy prawnej w trakcie śledztwa w sprawie zbrodni katyńskiej. W 2010 roku poszukiwali jej w rosyjskich archiwach archiwiści Federalnej Służby Bezpieczeństwa (FSB)^[5]. W pierwszych dniach kwietnia 2010 roku w polskiej prasie pojawiły się spekulacje, że lista mogła zostać odnaleziona; nastąpiło to po wywiadzie, jakiego udzielił rosyjskiemu dziennikowi Rossijskaja gazieta Andriej Artizow, szef rosyjskiej Federalnej Służby Archiwalnej; stwierdził on, że w rosyjskich archiwach odkryto nowe dokumenty dotyczące zbrodni katyńskiej, które pomogą „doprecyzować liczby i listy zabitych”^[6].

W 2012 roku rosyjski historyk Nikita Pietrow, wiceprzewodniczący rosyjskiego Stowarzyszenia „Memoriał”, zwrócił uwagę, że poszukiwania białoruskiej listy katyńskiej byłyby zbędne, gdyby historycy dysponowali protokołami tzw. trójki NKWD, która w 1940 roku skazała na rozstrzelanie 21 857 ofiar zbrodni katyńskiej – protokoły te zawierały nazwiska, imiona i numery spraw wszystkich rozstrzelanych obywateli polskich, w tym również z terenu Białorusi. W 1959 roku Aleksandr Szelepin, przewodniczący KGB, zaproponował w tzw. notatce Szelepina zachowanie protokołów trójki NKWD oraz potwierdzeń wykonania decyzji trójki, mieszczących się w oddzielnej teczce; nie są znane dowody, że protokoły trójki NKWD zniszczono.

W czerwcu 2012 roku poinformowano o rzekomym odnalezieniu przez Natalię Lebiediewą białoruskiej listy katyńskiej; w rzeczywistości była to lista wszelkich konwojowań dokonywanych przez 15. Brygadę Wojsk Konwojowych NKWD w pierwszych miesiącach 1940 r., zawierająca 1996 nazwisk osób przewożonych w 1940 r. z więzień na obszarze włączonym do radzieckiej Białorusi do więzień zarządu NKWD w Mińsku. Lista ta była znana badaczom od kilkunastu lat, ujawnił ją w połowie lat 90. Aleksandr Gurjanow^[7]. Według historyków jest natomiast prawdopodobne, iż lista dotyczy m.in. osób figurujących również na białoruskiej liście katyńskiej^[8].

W 2010 roku powstał białoruski film dokumentalny Katyń – 70. lat później (biał. Катынь. Праз 70 гадоў) autorstwa Galiny i Uładzimira Samojłau^[9], wyemitowany 22 października 2010 roku przez telewizję „Biełsat”^[10], którego głównym tematem jest Białoruska Lista Katyńska^[11].

Zobacz też

• Ukraińska Lista Katyńska

Przypisy

Bibliografia

• Daniel Boćkowski: Kuropaty – białoruski Katyń?, [w:] Zeszyty Katyńskie (nr 15), Warszawa 2002, str. 61–65. ISBN 83-905877-9-3
• Krzysztof Jasiewicz: Obywatele polscy aresztowani na terytorium tzw. Zachodniej Białorusi w latach 1939–1941 w świetle dokumentacji NKWD/NKGB, [w:] Kwartalnik Historyczny nr 1, 1994
• Sławomir Kalbarczyk: Białoruska lista katyńska – brakujący element prawdy o zbrodni katyńskiej, [w:] Zeszyty Katyńskie (nr 23), Warszawa 2008, str. 135–145. ISBN 978-83-917780-5-0
• Nikita Pietrow: Gdzie szukać listy białoruskiej, [w:] Nasz Dziennik, nr 83 (4318), 7–9 kwietnia 2012, str. 30–31
• AndrzejA. Przewoźnik AndrzejA., JolantaJ. Adamska JolantaJ., Katyń. Zbrodnia, prawda, pamięć, Warszawa: Świat Książki, 2010, s. 550–556, ISBN 978-83-247-2036-1, OCLC 750956033 .

Linki zewnętrzne

• Mapy miejsc egzekucji na Białorusi w latach 1918–1940 opracowane przez historyka Ihara Kuzniacoua. represii-by.info. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-04-12)]. (biał.) represii-by.info [dostęp 2012-02-19]
• Centrum Polsko-Rosyjskiego Dialogu i Porozumienia: Lista obywateli polskich mogących figurować na tzw. białoruskiej liście katyńskiej. interia.pl. s. 1-77. [dostęp 2018-09-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-09-01)].