Białuty (województwo warmińsko-mazurskie)
| Artykuł | 53°12′43.5″N 20°23′44.9″E |
|---|---|
| - błąd | 4 m |
| WD | 53°12'N, 20°24'E, 53°12'48.74"N, 20°23'48.48"E |
| - błąd | 2282 m |
| Odległość | 1450 m |
| wieś | |
 Kościół katolicki w Białutach | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2022) | 538[1] |
| Strefa numeracyjna | 23 |
| Kod pocztowy | 13-240[2] |
| Tablice rejestracyjne | NDZ |
| SIMC | 0116369 |
Położenie na mapie gminy Iłowo-Osada _location_map.png "Mapa lokalizacyjna gminy Iłowo-Osada") | |
Położenie na mapie Polski  (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de | |
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego  | |
Położenie na mapie powiatu działdowskiego  | |
 53°12′43,5″N 20°23′44,9″E/53,212083 20,395806 | |
Białuty – wieś w Polsce położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie działdowskim, w gminie Iłowo-Osada. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa ciechanowskiego.
Rys historyczny
Wieś powstała przed 1371 rokiem. W wyniku działań właścicieli majątku w czasie reformacji ostała się tu parafia katolicka pw. św. Jakuba Apostoła (jedna z czterech w Prusach). Po mazowieckiej stronie granicy bardzo popularne były białuckie odpusty. Podczas jednego z nich 25 lipca 1709 roku przywleczona została do Prus cholera, która szalała na tych terenach przez następne 3 lata. W wyniku zarazy wymarła niemal cała wieś.
Wieś, podobnie jak okoliczne ziemie, leży na terenach granicznych, na których można dostrzec wpływy różnych kultur – mazowieckiej i pruskiej. Tereny te znajdowały się, w zależności od działań wojennych, raz po stronie Rzeczypospolitej, raz poza jej granicami. Niedaleko wsi można zauważyć jeszcze fragmenty XIV-wiecznego wału granicznego usypanego przez książąt mazowieckich.
W okresie międzywojennym stacjonowała tu placówka Straży Celnej „Białuty”[3].
Do połowy 1920 roku należała do powiatu nidzickiego[4], następnie 1920-56 do działdowskiego[5], 1956-72 do powiatu mławskiego[5], a od 1999 ponownie do działdowskiego. W niektórych źródłach wieś występuje pod nazwami Bayluthi, Bialutten[6].
Relikty przeszłości i zabytki
- Przy wjeździe do wsi stoją nieużywany kościół ewangelicki i dawna pastorówka – oba budynki z 1904 roku, wzniesione przy wsparciu funduszu utworzonego dla uczczenia 200-rocznicy koronacji Fryderyka I. Na wieży kościelnej zachowała się do dziś kamienna tablica upamiętniająca to wydarzenie. Kościół wzniesiono w stylu neogotyckim z czerwonej cegły, ściany częściowo otynkowano. Niestety, budynki pozbawione opieki popadają w ruinę.
Kościół katolicki wzniesiono w 1884 roku na miejscu poprzedniego drewnianego. Jest to również budowla z czerwonej cegły, w stylu neogotyckim – jednak dużo skromniejsza od kościoła ewangelickiego. We wnętrzu zachowało się wyposażenie z epoki. Obok świątyni znajdują się zabudowania probostwa.
Kościół katolicki wzniesiono w Zobacz też
- Parafia św. Jakuba Apostoła w Białutach.
- Folwark – dawna własność rodziny Oehlrich, której cmentarz rodowy znajduje się w pobliskim lesie. Z nekropolii zachowała się neogotycka brama i resztki nagrobków.
Ruiny kościoła ewangelickiego z 1904 (wstęp wzbroniony - grozi zawaleniem)
Kamienna tablica upamiętniająca 200-rocznicę koronacji Fryderyka I
Wnętrze zrujnowanego kościoła ewangelickiego
Miejsca pamięci
W Lesie Białuckim znajduje się pomnik ku czci pomordowanych w latach 1941-1945 ufundowany w dziesiątą rocznicę wyzwolenia. Obok znajdują się zbiorowe mogiły więźniów zamordowanych przez hitlerowców w niemieckim obozie koncentracyjnym Soldau (KL) w Działdowie.
Drogowskaz do mogił zbiorowych
Pomnik ku czci pomordowanych
(c) Beax, CC BY-SA 2.5 plPomnik ku czci pomordowanych (zbliżenie)
(c) Beax, CC BY-SA 2.5 plDrewniana kaplica w lesie białuckim koło pomnika
Rezerwat przyrody
Przy miejscowym Leśnictwie Białuty (należącym do Nadleśnictwa Dwukoły) powstał rezerwat torfowiskowy "Świńskie Bagno". Przedmiotem ochrony są tu ekosystemy torfowiskowe i leśne.
- Ciekawostki
Zobacz też
- gmina Iłowo-Osada
- Parafia św. Jakuba Apostoła w Białutach
- Soldau (KL) (obóz hitlerowski w Działdowie)
Przypisy
- ↑ NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych, Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2022-10-06].
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 27 [zarchiwizowane 2022-10-26].
- ↑ Kalendarz z szematyzmem funkcjonariuszy Straży Celnej na rok 1927, Nakładem Zarządu Internatu imienia dra Władysława Rasińskiego dla Dzieci Funkcjonariuszy Straży Celnej, 1927, s. 228.
- ↑ Dz.U.M.B.Dz.Pr. 1920 nr 33 poz. 292, Dz.U.M.B.Dz.Pr. 1921 nr 34 poz. 529
- ↑ a b Dz.U. 1955 nr 44 poz. 282
- ↑ Wojciech Kętrzyński, O ludności polskiej w Prusiech niegdyś krzyżackich, www.wbc.poznan.pl, 1882 [dostęp 2019-10-02].
Bibliografia
- Wojciech Wółkowski, Działdowo i okolice. Przewodnik, 2006
- materiały promocyjne gminy
Media użyte na tej stronie
(c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de
Location map of Poland
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Warmian-Masurian Voivodeship. Geographic limits of the map:
- N: 54.52 N
- S: 53.07 N
- W: 19.05 E
- E: 22.95 E
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Działdowo County with urbanized area highlighted. Geographic limits of the map:
- N: 53.46 N
- S: 53.11 N
- W: 19.67 E
- E: 20.43 E
Ikona ze wzoru znaku informacyjnego umieszczonego na zabytkach nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków w Polsce
Autor: Beax, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Drogowskaz do mogił zbiorowych w lesie koło Białut - 12tys. osób zamordowanych przez hitlerowców
Autor: Beax, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Ruiny kościóła ewangelickiego w Białutach
Autor: Beax, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Kościół katolicki pw. Św. Jakuba Apostoła w Białutach
Autor: Beax, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Pomnik ku czci pomordowanych w lesie Białuckim
Autor: Beax, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Kamienna tablica dla uczczenia 200-rocznicy koronacji Fryderyka I - na wieży kościoła ewangelickiego w Białutach
(c) Beax, CC BY-SA 2.5 pl
Prowizoryczny ołtarz koło pomnika ku czci pomordowanych w lesie Białuckim
Autor: Marek Olszewski, Licencja: CC BY-SA 3.0
Białuty - kościół ewangelicki - widok na ołtarz.
