Biblioteka Królewska w Sztokholmie

Biblioteka Królewska
Kungliga biblioteket

Fasada budynku głównego Biblioteki Królewskiej
Państwo	Szwecja
Miejscowość	Sztokholm
Adres	Humlegårdsgatan 26, Humlegården, Stockholm
Dyrektor	Gunilla Herdenberg
Data założenia	1661
Wielkość zbiorów	około 18 000 000
Rodzaje zbiorów	książki, czasopisma, rękopisy, druki akcydensowe, afisze, ulotki reklamowe, obrazy
Filie	Statens biblioteksdepå i Bålsta, Filmarkivet i Grängesberg, Biblioteksdatabasen i Strängnäs
Położenie na mapie regionu Sztokholm Biblioteka Królewska Kungliga biblioteket
Położenie na mapie Szwecji Biblioteka Królewska Kungliga biblioteket
59°20′17,99″N 18°04′18,98″E/59,338331 18,071939
Strona internetowa

Biblioteka Królewska^[1] (szw. Kungliga biblioteket; w skrócie KB) – szwedzka biblioteka narodowa w Sztokholmie, założona w 1661 roku, kiedy wprowadzono ustawę o obowiązku dostarczenia dla niej każdego wydrukowanego w Szwecji dzieła^[a][2]. Ma status samodzielnego podmiotu rządowego^[3]. Zajmuje się gromadzeniem, ogólnie rzecz biorąc, wszystkich wydawnictw opublikowanych w Szwecji lub w języku szwedzkim.

W 1935 roku budynek Biblioteki Królewskiej uzyskał status zabytku państwowego (szw. statligt byggnadsminne)^[4]. Jest wpisany pod numerem 21400000308227 do rejestru zabytków Bebyggelseregistret prowadzonego przez Riksantikvarieämbetet^[5].

W Bibliotece zatrudnionych jest około 350 osób, wliczając jej filie w Bålsta, Grängesberg i Strängnäs. Łączna długość jej półek wynosi 180 km. Z jej usług korzysta rocznie około 165 000 osób, a liczba wypożyczeń w ciągu roku wynosi blisko 95 000 (dane za rok 2011)^[6].

Jednym z najcenniejszych eksponatów w zbiorach Biblioteki Królewskiej jest tzw. Biblia Diabła^[7] – Codex Gigas^[8].

Historia

Początki

Kungliga biblioteket – Sveriges nationalbibliotek (Biblioteka Królewska – Biblioteka Narodowa Szwecji) otrzymała swoją pierwszą siedzibę w zamku Tre Kronor w 1595 roku, a jej zbiory stanowiła kolekcja książek dynastii Wazów. Najstarszy spis królewskiego księgozbioru pochodzi z 1568 roku. W 1661 roku postanowiono, że drukarnie mają obowiązek dostarczenia dwóch egzemplarzy każdego wydrukowanego przez nich dzieła do Biblioteki Królewskiej^[4]; w 1993 roku obowiązek ten został rozszerzony na twórców mediów elektronicznych^[3].

W 1697 roku w zamku Tre Kronor wybuchł pożar, który pochłonął ponad 17 000 książek; uratowano Biblię Diabła, którą podobno wyrzucono przez okno. Po wybudowaniu nowego zamku umieszczono w nim w 1768 roku Bibliotekę Królewską^[9].

XIX wiek

Czytelnia, ilustracja z końca XIX wieku

W XIX wieku nowe maszyny drukarskie oraz tani, wytwarzany maszynowo papier sprawiły, że produkcja książek i innych materiałów drukowanych zaczęła szybko wzrastać. Wkrótce w Bibliotece, ulokowanej w północno-wschodnim skrzydle zamku zaczęło brakować miejsca. W połowie XIX wieku zaczęto rozpatrywać plany nowego budynku biblioteki. Architekt Gustaf Dahl otrzymał w roku 1870 formalne zlecenie na wykonanie projektu nowej Biblioteki Królewskiej. Budynek Dahla reprezentował najnowocześniejsze rozwiązania w ówczesnej architekturze instytucjonalnej; architekt, inspirując się międzynarodowymi ideami, potraktował w sposób radykalny i perspektywiczny takie kwestie jak: czytelnie i magazyny, a także wentylację i ochronę przeciwpożarową. Na lokalizację budynku wybrano park Humlegården, w którym pierwotnie znajdował się królewski ogród warzywny, przekształcony następnie w park miejski. Park ten z czasem stał się ośrodkiem życia nocnego stolicy. Głównym powodem lokalizacji budynku Biblioteki w tym miejscu, była perspektywa nieograniczonych możliwości jego rozbudowy, a także chęć uchronienia tego zaniedbanego wówczas miejsca przed dalszą degradacją. Ukończony budynek Biblioteki otwarto 2 stycznia 1878 roku^[8]. Rok wcześniej Biblioteka Królewska zyskała formalny status biblioteki narodowej^[9].

Ściany nośne budynku wykonano z cegły. Piętro przeznaczone na magazyn oparto na wspornikach z żeliwa. Z żeliwa wykonano również trzykondygnacyjne regały na książki. Konstrukcję budynku przepruto dużymi otworami okiennymi. Dwukondygnacyjna fasada została otynkowana i ozdobiona herbem i rozetami. Na parterze umieszczono granitowy portal, natomiast piętro podzielono pionowo pilastrami^[5].

XX i XXI wiek

Rosnące zbiory Biblioteki Królewskiej, wraz z rozszerzeniem jej działalności i wzrostem liczby korzystających z jej usług sprawiły, że nowy budynek szybko stał się zbyt ciasny. Zaradzono temu na pewien czas dobudowując nowe, niższe piętra pomiędzy starymi i zagospodarowując w lepszy sposób strychy i inne pomieszczenia^[8]. W 1920 roku architekt Axel Anderberg zaprojektował dobudowę dwóch skrzydeł do długiego na 80 m budynku Biblioteki. Ich budowę ukończono w 1928 roku^[4]. Dalsze plany rozbudowy gmachu, z powodu ówcześnie panujących poglądów, nie zostały jednak zrealizowane^[8].

W latach 50. z powodu trudnej sytuacji lokalowej Biblioteki zlecono architektowi Carlowi Hampusowi Bergmanowi sporządzenie planu jej przebudowy. Przebudowa została przeprowadzona w latach 1956–1971. W jej wyniku powierzchnia Biblioteki zwiększyła się dwukrotnie, między innymi dzięki zbudowaniu podziemnego magazynu książek za biblioteką^[4].

Czytelnia (2012)

W latach 80., po wielu badaniach, zaproponowano wybudowanie w położonych na głębokości 40 m pod parkiem jaskiniach skalnych dwóch dużych, pięciopiętrowych, podziemnych magazynów, połączonych z budynkiem głównym szybami windowymi. Magazyny te zostały oddane do użytku w 1995 roku^[8]. Ich łączna powierzchnia wynosi 18 000 m². Pierwszy z nich wkrótce się zapełnił, chociaż zawierał aż 843 ruchome regały^[3]. W 1997 roku została ukończona obszerna przebudowa i renowacja budynku Biblioteki, wykonana według projektu architekta Jana Henrikssona, a czytelnicy otrzymali do dyspozycji nowe czytelnie. Publiczność zyskała również dostęp do tzw. aneksu, magazynu książek zbudowanego pod ziemią w latach 60. Po modernizacji mieszczą się w nim, między innymi, sala wystawowa, audytorium i pokój mikrofilmów. W podziemiu znalazła się również tzw. krypta, urządzona specjalnie dla jednego z najcenniejszych skarbów Biblioteki – Biblii Diabła (Codex Gigas). Piętnaście metrów poniżej magazynu podziemnego zbudowano nowe centrum komputerowe Biblioteki Królewskiej, oddane do użytku w 2002 roku. Umieszczono w nim ogólnokrajowy biblioteczny system komputerowy Libris i własny skomputeryzowany katalog Regina^[8].

W latach 2011–2013 biuro architektoniczne Murmans Arkitekter dokonalo dalszej modernizacji gmachu Biblioteki^[6].

Kradzież książek

W 2004 roku wykryto zuchwałą kradzież, której systematycznie dokonywał jeden z wysoko postawionych pracowników Biblioteki. W wyniku wszczętego dochodzenia przyznał on, iż począwszy od 1995 roku wynosił systematycznie stare, bezcenne książki z Biblioteki Królewskiej oraz z innych bibliotek, jak również z Akademii Szwedzkiej, by następnie sprzedawać je z zyskiem na światowych aukcjach, a uzyskane środki wykorzystywać na własne potrzeby^[10]. Podejrzanemu (który zyskał przydomek KB-tjuven^[b]) postawiono zarzut kradzieży; do procesu jednak nie doszło, ponieważ popełnił on samobójstwo, wysadzając własne mieszkanie w powietrze^[11].

Mężczyzna skradł ogółem z Biblioteki Królewskiej 56 książek. Ich wartość oszacowano (w przeliczeniu) na około 4 miliony złotych. W 2012 roku udało się wytropić w Nowym Jorku i odzyskać pierwszą z nich, Atlas Corneliusa van Wytflieta z 1597 roku, o szacunkowej wartości (w przeliczeniu) 350 000 złotych, zawierający mapy obu Ameryk oraz pierwszą mapę Kalifornii^[12].

Zadania

Biblioteka Królewska ma status biblioteki narodowej Szwecji. Począwszy od 1661 roku, kiedy wprowadzono po raz pierwszy ustawę o obowiązkowym dostarczaniu (lagen om pliktleveranser), zajmuje się ona gromadzeniem, ogólnie rzecz biorąc, wszystkich publikacji wydanych w Szwecji, w tym również emisji radiowych i telewizyjnych oraz, po modyfikacji ustawy o obowiązkowym dostarczaniu, również pewnych materiałów internetowych^[2].

Zadaniem Biblioteki jest nie tylko gromadzenie zbiorów, ale również ich opis i katalogowanie w celu ułatwienia dostępu do nich. Ponieważ ma ona równocześnie status placówki naukowo-badawczej o profilu humanistycznym i socjologicznym, zajmuje się zakupem zagranicznej literatury z różnych dziedzin, takich jak historia, religioznawstwo, literaturoznawstwo, wiedza o sztuce i tym podobne. Poza tym ma ona za zadanie zakup tej zagranicznej literatury, która została przetłumaczona z języka szwedzkiego lub dotyczy Szwecji (tak zwane Suecana)^[9].

Czytelnie

Na terenie Biblioteki_Królewskiej w Sztokholmie znajdują się następujące czytelnie^[9]:

• Stora läsesalen (czytelnia główna) – jest miejscem studiowania w ciszy większości dostępnego materiału
• Forskarläsesalen (czytelnia naukowa) – przeznaczona jest dla badaczy
• Specialläsesalen (czytelnia specjalistyczna) – służy do studiowania starych wydawnictw lub wydawnictw szczególnie cennych, takich jak rękopisy, mapy czy obrazy
• Mikrofilmsläsesalen (czytelnia mikrofilmów) – jest tu dostępna większość szwedzkich i duży wybór zagranicznych gazet w postaci mikrofilmów
• Audiovisuella salen (sala audiowizualna) – jest miejscem udostępniania filmu, muzyki, produkcji radiowych i telewizyjnych
• Tidskriftsläsesalen (czytelnia czasopism) – oferuje szwedzkie i zagraniczne czasopisma o profilu humanistycznym.

Bazy danych

Bibliotek prowadzi i współdziała przy prowadzeniu kilku najważniejszych szwedzkich naukowych baz danych:

• LIBRIS – ogólnopaństwowy katalog zawierający ponad 6,5 miliona tytułów znajdujących się w ponad 300 bibliotekach badawczych i uczelnianych Szwecji
• Svensk mediedatabas, SMDB – zawiera okolu 8 milionów godzin szwedzkiej produkcji filmowej, telewizyjnej, radiowej i muzycznej
• Regina – lokalny katalog Biblioteki obejmujący materiał drukowany
• Swepub – wyszukiwarka artykułów, sprawozdań i prac naukowych znajdujących się w szwedzkich uczelniach
• Ediffah – wyszukiwarka rękopisów i archiwów prywatnych^[9]

Zbiory

Na zbiory biblioteczne składa się około 18 milionów eksponatów i ponad 7 milionów godzin zarejestrowanego dźwięku i ruchomego obrazu (dane za luty 2013). Zbiory biblioteczne obejmują: książki, rękopisy, broszury, czasopisma, plakaty, wydawnictwa muzyczne i cyfrowe^[2]. Biblioteka posiada ponadto w swych zbiorach prywatne archiwa znanych postaci z dziedziny kultury i polityki szwedzkiej, jak: August Strindberg, Dag Hammarskjöld i Astrid Lindgren; pierwszy z wymienionych pracował w Bibliotece w latach 1874–1882 jako młodszy asystent^[9].

Zbiór książek i czasopism liczy około 2,8 miliona egzemplarzy i zajmuje blisko 74 kilometry półek magazynowych; zbiory książek powiększają się rocznie o 600 metrów półek^[13].

Codex Gigas – Biblia Diabła, jeden z białych kruków Kungliga biblioteket

Najstarszym zabytkiem w zbiorach Biblioteki Królewskiej jest Codex Aureus, spisany około 750 roku, natomiast najbardziej niezwykłą książką jest prawdopodobnie Codex Gigas – Biblia Diabła, noszący z powodu swych rozmiarów i wizerunku diabła różne nazwy: Codex giganteus, Gigas librorum, Fans Bibel, Hin Håles Bibel i Svartboken. Codex Gigas jest największym na świecie średniowiecznym rękopisem. Ma wymiary 89 na 49 cm i waży 75 kg. Składa się z 310 ręcznie pisanych stron, wykonanych prawdopodobnie ze skóry cielęcej. Jego treść stanowi Stary i Nowy Testament oraz kilka traktatów historycznych i medycznych. Według legendy Biblia Diabła została spisana w ciągu jednej nocy przez mnicha, który w celu odkupienia swoich grzechów zawarł umowę z szatanem, dzięki czemu jego wizerunek znalazł się w Biblii. Biblia powstała przypuszczalnie na początku XIII wieku w jednym z klasztorów na terenie dzisiejszych Czech. W ciągu następnych stuleci kilkakrotnie zmieniała właścicieli, by w 1648 roku, w końcowym okresie wojny trzydziestoletniej, paść łupem wojsk szwedzkich szturmujących Pragę. Została potraktowana wraz z innymi zagrabionymi książkami jako łup wojenny i wywieziona do Sztokholmu. Uniknęła spłonięcia w pożarze dawnego zamku królewskiego w 1697 roku, ponieważ prawdopodobnie została wyrzucona przez okno. W 1877 roku znalazła swoje miejsce w nowej siedzibie Biblioteki Królewskiej w Humlegården^[9].

Uwagi

Przypisy