Biblioteka Ordynacji Przezdzieckich

Biblioteka Ordynacji Przezdzieckich (nieistniejąca)
Ilustracja
Odbudowany po wojnie pałac Przezdzieckich, do 1939 siedziba biblioteki
Państwo Polska
MiejscowośćWarszawa
Adresul. Foksal 6
WłaścicielPrzezdzieccy
Data założenia1841
Data likwidacji1939
Wielkość zbiorów60 tys. woluminów (wraz z archiwaliami)
Położenie na mapie Warszawy
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa mazowieckiego
Mapa konturowa województwa mazowieckiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Biblioteka Ordynacji Przezdzieckich (''nieistniejąca'')”
Ziemia52°14′04,00″N 21°01′23,20″E/52,234444 21,023111
Wnętrze biblioteki

Biblioteka Ordynacji Przezdzieckich[1] – nieistniejąca współcześnie biblioteka fundacyjna założona w 1842 przez Aleksandra Przezdzieckiego w Czarnym Ostrowie na Podolu.

Została zniszczona 25 września 1939 podczas obrony Warszawy w wyniku zbombardowania budynku biblioteki przez Niemców.

Historia biblioteki

Aleksander Przezdziecki był mecenasem sztuki i nauki, wydawcą pierwszej polskojęzycznej wersji Kroniki Wincentego Kadłubka. Bibliotekę, pierwotnie opartą na własnych zbiorach, założył w swoich dobrach, w Czarnym Ostrowie. Księgozbiór składał się z książek z bibliotek królewskich Zygmunta Augusta, Jana Kazimierza i Jana III Sobieskiego, z ok. 600 inkunabułów, z czasopism z pierwszej połowy XIX wieku oraz prac naukowych z zakresu historii, historii sztuki, heraldyki, teologii a także pamiętniki, archiwów rodowych Przezdzieckich i Tyzenhauzów, materiałów dotyczących Legionów Polskich we Włoszech, z archiwum Kościuszków, 75 kodeksów dyplomatycznych polskich i ruskich z lat 1239-1751, sobiescina (141 dokumentów). Wśród licznych poloników w kolekcji znajdował się portret Kazimierza Jagiellończyka z XV wieku oraz portret Jana III z Zamku Schleisshein. W 1852 Aleksander Przezdziecki zakupił przy ul. Rymarskiej 2 plac i przebudował znajdujący się tam pałac (dawny pałac Walickich) według projektu Bolesława Podczaszyńskiego. Do nowej rezydencji przeniesiono również bibliotekę.

W 1892 ukończono prace przy pałacu Przezdzieckich przy ówczesnej ulicy Foksal; dobudowano nowe skrzydło w stylu neorenesansowym do którego, wdowa po zmarłym w 1871 Przezdzieckim, przeniosła bibliotekę. Skrzydło miało dwie kondygnacje o jednoprzestrzennym wnętrzu z wewnętrzną galerią. Księgozbiór został umieszczony w pomieszczeniach pałacowych, wśród licznych dzieł sztuki; najcenniejsze woluminy umieszczono w sali bibliotecznej urządzonej przez syna Aleksandra Przezdzieckiego, również mecenasa sztuki, Konstantego. Na temat tej sali profesor Aleksander Gieysztor pisał:

Długie przyćmione wnętrze zastawiały szafy, regały, stoły, wygodne fotele obite skórą, stosowne krzesła. Dzieła sztuki i zbroja znajdowała tu miejsce; bodaj tu widniał jeden z klejnotów zbiorów sztuki, Zofii Jagiellonki, ołtarzyk domowy, tryptyk z 1456 r[2]

W 1892 do księgozbioru dołączono bibliotekę polskiego archeologa i historyka, rektora Uniwersytetu Jagiellońskiego Józefa Łepkowskiego. W 1913 utworzono ordynację Przezdzieckich[3]. Biblioteka była utrzymywana z czynszu uzyskiwanego z najmu lokali w kilku kamienicach. Zbiory były dostępne dla studentów i pracowników naukowych[4].

W 1939 stan biblioteki określano na 60 tysięcy woluminów, 500 rękopisów, archiwa zawierające m.in. 800 dokumentów pergaminowych i papierowych, 350 map, atlasów i planów, 10 tysięcy rycin i rysunków. Ponadto w bibliotece znajdowała się kolekcja obrazów dawnych artystów polskich i współczesnych, zbiory miniatur i wyrobów sztuki zdobniczej[2].

25 września 1939 pałac wraz z biblioteką został spalony i zburzony. W 1940 ocalałe resztki zbiorów artystycznych i biblioteczno-archiwalnych zostały przeniesione do pobliskiej kamienicy, do mieszkania Leona Piwińskiego przy ul. Szczyglej 3. Pozostałości biblioteki były potajemnie udostępniane polskim naukowcom do września 1944. W czasie powstania warszawskiego kamienica spłonęła. Ocalała jedynie piwnica, z której ówczesny dyrektor biblioteki Zygmunt Wdowiszewski wraz z historykiem sztuki Zygmuntem Miechowskim ratował archiwa. Nieliczne zachowane eksponaty, w tym część ordynackiego archiwum zostały przeniesione do Archiwum Głównego Akt Dawnych; fragment zbioru rękopisów z autografem Grażyny Adama Mickiewicza, trafił do Muzeum Literatury w Warszawie.

Zobacz też

Przypisy

  1. Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 60. ISBN 83-01-08836-2.
  2. a b O trzech bibliotekach ordynackich w Warszawie (pol.). nimoz.pl. [dostęp 2014-11-20].
  3. Bieńkowska 2005 ↓, s. 342.
  4. Biblioteka była udostępniana za upoważnieniem profesora, trzy dni w tygodniu (wtorki, czwartki i soboty) od godz. 17 do 19-ej; za: Ksawery Świerkowski, Przewodnik po Bibliotekach Warszawskich Nakład Gebethnera i Wolffa, Warszawa 1926

Bibliografia

  • Barbara Bieńkowska: Książka na przestrzeni dziejów. Warszawa: Centrum Edukacji Bibliotekarskiej, Informacyjnej i Dokumentacyjnej im. Heleny Radlińskiej, 2005. ISBN 83-88581-21-X.
  • Aleksander Birkenmajer: Encyklopedia Wiedzy o Książce. Wrocław: Ossolineum, 1971.

Media użyte na tej stronie

Warszawa outline with districts v4.svg
(c) Mfloryan at pl.wikipedia, CC BY 2.5
Mapa Warszawy - podkład lokalizacyjny
Masovian Voivodeship location map.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Masovian Voivodeship. Geographic limits of the map:
  • N: 53.55N
  • S: 50.95 N
  • W: 19.15 E
  • E: 23.25 E
Przeździecki Library in Warsaw.JPG
Interior of the Przeździecki Estate Library in 6 Foksal Street in Warsaw.[1] Burned down on September 25, 1939 as a result of severe aerial bombardment by the Germans (incendiary bombing).[1]
Pałac Przezdzieckich w Warszawie 2018.jpg
Autor: Adrian Grycuk, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Pałac Przezdzieckich w Warszawie