Biblioteka Ordynacji Zamojskiej w Warszawie
 Pałac Błękitny – siedziba biblioteki – widok współczesny | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miejscowość | Warszawa |
| Adres | Senatorska 37 |
| Dyrektor | Ludwik Kolankowski (ostatni) |
| Data założenia | 1811 |
| Data likwidacji | 6 września 1944 |
Położenie na mapie Warszawy  | |
Położenie na mapie Polski  (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de | |
Położenie na mapie województwa mazowieckiego  | |
 52°14′32,12″N 21°00′17,68″E/52,242256 21,004911 | |
Biblioteka Ordynacji Zamojskiej (BOZ) – biblioteka istniejąca w latach 1811–1944 w pałacu Błękitnym w Warszawie. Jej twórcą był ordynat Stanisław Kostka Zamoyski. Została częściowo zniszczona 25 września 1939 r. podczas pożaru pałacu po bombardowaniu w czasie obrony Warszawy. Po celowym podpaleniu przez Niemców 8 września 1944 r. w czasie powstania warszawskiego uległa niemal całkowitemu zniszczeniu[1]. Z całego księgozbioru uratowało się ok. 1800 woluminów[2]. Ostatni ordynat, Jan Tomasz Zamoyski, przekazał po II wojnie światowej ocalały fragment BOZ w wieczysty depozyt Bibliotece Narodowej[3].
Historia
Biblioteka została utworzona przez ordynata Stanisława Kostkę Zamoyskiego ze zbiorów bibliotek: zamkowej (pałacowej) (do której po zamknięciu w 1784 r. Akademii Zamojskiej weszła większość biblioteki Akademii), biblioteki Aleksandra Zamoyskiego, biblioteki kanclerza Andrzeja Zamoyskiego, biblioteki samego Stanisława Zamoyskiego (część pozostała w pałacu w Klemensowie)[4]. Nowy gmach biblioteki (pawilon pałacu) wybudowano w 1868 r. w czasie przebudowy (1866–1868) Pałacu Błękitnego w stylu neorenesansowym według projektu Juliana Ankiewicza. Ostatecznie Bibliotekę Ordynacji Zamojskiej otwarto dla publiczności w nowym gmachu w Warszawie 19 marca 1868[5].
Bibliotekarzami byli między innymi: Józef Przyborowski, Tadeusz Korzon, Jadwiga Korzonowa, Stefan Żeromski i Ludwik Kolankowski (ostatni dyrektor Biblioteki)[5]. Czytelnia liczyła 48 miejsc, piwnice wzmocniono stropami ognioodpornymi.
Biblioteka liczyła w 1939 roku ok. 120 000 woluminów[3]. Zbiory artystyczne zgromadzone w Pałacu Błękitnym uległy niemal całkowitej zagładzie 25 września 1939. Zniszczone zostały kolekcje: medali i monet, militariów, rzeźby, szkła i ceramiki, oraz licząca 400 obrazów i miniatur kolekcja malarstwa. Zniszczeniu uległy też pamiątki rodzinne i historyczne, z których pozostały jedynie pojedyncze obiekty. Z zasobów biblioteki, według oceny ostatniego bibliotekarza, prof. Ludwika Kolankowskiego, zniszczeniu uległo wówczas ok. 50 000 dzieł. Ocalała główna sala biblioteczna wraz z dziesięcioma bocznymi gabinetami i wszystkie znajdujące się tam, według określenia Jana Tomasza Zamoyskiego, walory naukowo-kulturalne[1].
W okresie okupacji niemieckiej pałac pozostawał w posiadaniu ordynacji, przeprowadzono doraźne remonty. Udało się częściowo uporządkować ocalałe zbiory, prowadzić prace katalogowe i stworzyć na terenie biblioteki tajną placówkę naukową[1].
W czasie powstania warszawskiego 8 września 1944 r. Niemcy celowo spalili Pałac Błękitny i zbiory biblioteki prawie całkowicie. Ocalało 1848 inkunabułów i druków z XVI wieku, zbiór 626 dokumentów – niemal kompletne archiwum Zamoyskich, korespondencja – kilkaset rękopisów historycznych i literackich[5]. Był to przypadek – wejście do piwnicy bibliotecznej, w której je przechowywano, było od strony ogrodu pałacu i Niemcy, wypalający Pałac Błękitny, nie zauważyli go[2]. Zostały one wywiezione zimą 1944 r. przez Niemców do Görbitsch, a następnie przez Armię Czerwoną do Moskwy, skąd powróciły do Polski w 1947[6][7].
Po 1944 r. ocalało ponad 1800 woluminów, czyli 1,5% całego zasobu[3] (według innego źródła 3%, tj. 3 tys. ze 100 tys. jednostek)[8], w tym najcenniejsze inkunabuły i druki szesnastowieczne (wiele unikatów) i duża część rękopisów. Znajdują się wśród nich: najstarszy i najważniejszy przekaz kroniki Galla Anonima z XIV w., jedyny autograf wiersza Jana Kochanowskiego (jeden z trzech w ogóle istniejących), statuty litewskie z XVI wieku, listy Erazma z Rotterdamu do Piotra Tomickiego, iluminowane kodeksy średniowieczne, w tym: Sakramentarz tyniecki z XI w. i renesansowe, jak: Złota legenda Jakuba de Voragine zdobiona we Włoszech w XV w., Sforziada i Kodeks arcybiskupów gnieźnieńskich. W zachowanych zbiorach znajduje się odpis mapy świata Klaudiusza Ptolemeusza z 1467 roku, Starożytności żydowskie i Wojna żydowska Józefa Flawiusza – jedyny w Polsce rękopis z kompletnym tekstem dzieł tego historyka, spisany w 1466 r. – i pierwsze tłumaczenie na język polski średniowiecznej biografii Aleksandra Macedońskiego (wydane w 1510 r.)[3].
Biblioteka posiadała też znakomitą kolekcję atlasów renesansowych. Zachowała się największa część renesansowych księgozbiorów Zygmunta Augusta i Szymona Szymonowica. Ze zbiorów muzeum Ordynacji Zamojskiej zachowały się pamiątki po Tadeuszu Kościuszce i pióropusz z czako księcia Józefa Poniatowskiego[3]. W 1967 w Nowym Jorku odnalazł się zaginiony w 1944 Kodeks supraski z XI w., należący do zbiorów BOZ, restytuowany w 1968 do Biblioteki Narodowej[9][10].
Obecnie Biblioteka Narodowa przechowuje 1769 dzieł w 1576 woluminach ocalałych starodruków (inkunabuły i druki z I połowy XVI w.)[4]; zachowane rękopisy przekazano do Archiwum Głównego Akt Dawnych (AGAD) i do Oddziału Rękopisów Biblioteki Narodowej[4]. Rękopisy podzielono następująco: Archiwum Główne Akt Dawnych otrzymało zbiory dokumentów pergaminowych i akta pochodzące z Archiwum Zamoyskich i innych rodzin, w Bibliotece Narodowej złożono natomiast rękopisy z dawnej serii cymeliów i inne o charakterze literackim, zbiory typu silva rerum itp.[6] Rękopisy BOZ, które ocalały i znajdują się w Bibliotece Narodowej, opracowane zostały w Inwentarzu Barbary Kocówny i Krystyny Muszyńskiej, wydanym w Warszawie w 1967[5].
Całość rękopisów pochodzących z dawnej Biblioteki Ordynacji Zamojskiej, znajdujących się w Archiwum Głównym Akt Dawnych, nosi nazwę Archiwum Zamoyskich[6].
W 2005 roku, w czterechsetną rocznicę śmierci Jana Zamoyskiego, założyciela Ordynacji Zamojskiej, w Pałacu Rzeczypospolitej w Warszawie zaprezentowano pierwszą w dziejach wystawę poświęconą historii Biblioteki Ordynacji Zamojskiej, na której zaprezentowano ponad 200 ocalałych z dziedzictwa Biblioteki eksponatów[2][3].
Zobacz też
Przypisy
- ↑ a b c Konrad Ajewski. O trzech bibliotekach ordynackich w Warszawie w 60. rocznicę ich zniszczenia. „Muzealnictwo”. 45, s. 11, 2004.
- ↑ a b c Wystawa Biblioteki Ordynacji Zamojskiej w Warszawie, Onet.pl, 18 maja 2005 [dostęp 2015-07-12] [zarchiwizowane z adresu 2015-05-13] (pol.).
- ↑ a b c d e f Tomasz Makowski: Biblioteka Ordynacji Zamojskiej od Jana do Jana. W 400-lecie śmierci Jana Zamoyskiego kanclerza i hetmana wielkiego koronnego. Biblioteka w Szkole. [dostęp 2015-07-19]. (pol.).
- ↑ a b c Biblioteka Ordynacji Zamojskiej. CERL Thesaurus, 2005-05-18. [dostęp 2015-07-19]. (pol.).
- ↑ a b c d Karol Estreicher: Bibliografia Estreichera - baza. Elektroniczna Baza Bibliografii Estreichera (EBBE). [dostęp 2015-07-19]. (pol.).
- ↑ a b c Archiwum Zamoyskich AGAD. [dostęp 2015-07-19]. (pol.).
- ↑ Niemcy zwrócili Polsce bezcenny średniowieczny rękopis.
- ↑ Piotr Majewski: Wojna i kultura. Instytucje kultury polskiej w okupacyjnych realiach Generalnego Gubernatorstwa 1939–1945. Warszawa: Wydawnictwo TRI, 2005, s. 271. ISBN 83-7436-003-8.
- ↑ Kodeks Supraski z X w. w kontekście stosunków bizantyjsko-słowiańskich.
- ↑ 1000-letnia księga Słowian. Mamy swoją „Iliadę” Polskie Radio 11.04.2012.
Bibliografia
- Konrad Ajewski. O trzech bibliotekach ordynackich w Warszawie w 60. rocznicę ich zniszczenia. „Muzealnictwo”. 45, s. 9–18, 2004.
- Tomasz Makowski, Biblioteka Ordynacji Zamojskiej od Jana do Jana. W 400-lecie śmierci Jana Zamoyskiego kanclerza i hetmana wielkiego koronnego
- CERL Thesaurus
- Archiwum Zamoyskich
- Dawna Biblioteka Ordynacji Zamoyskich
- Wystawa Biblioteki Ordynacji Zamojskiej w Warszawie, Onet.pl, 18 maja 2005 [zarchiwizowane z adresu 2015-05-13].
- Bibliografia Estreichera – baza
- Niemcy zwrócili Polsce bezcenny średniowieczny rękopis
Linki zewnętrzne
Media użyte na tej stronie
(c) Mfloryan at pl.wikipedia, CC BY 2.5
Mapa Warszawy - podkład lokalizacyjny
(c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de
Location map of Poland
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Masovian Voivodeship. Geographic limits of the map:
- N: 53.55N
- S: 50.95 N
- W: 19.15 E
- E: 23.25 E
Interior of the Zamoyski Foundation Library in Warsaw. Burned down in September, 1939 as a result of severe aerial bombardment by the Germans (incendiary bombing). The surviving collection was later deliberately burned by the Germans in September 1944.
Autor: Wistula, Licencja: CC BY 3.0
Warschau, Pałac Błękitny, auch Zamoyski-Palast
Destroyed Zamoyski Library in Warsaw (adjacent to the Blue Palace).[1] Burned down in September, 1939 as a result of severe aerial bombardment by the Germans (incendiary bombing).[1] The surviving collection was later deliberately burned by the Germans in September 1944.[1]
Interior of the Zamoyski Foundation Library in Warsaw. Main hall. Burned down in September, 1939 as a result of severe aerial bombardment by the Germans (incendiary bombing). The surviving collection was later deliberately burned by the Germans in September 1944.