Biblioteka Raczyńskich w Poznaniu

Biblioteka Raczyńskich

Neoklasycystyczny budynek wzniesiony w latach 1822–1828
Państwo	Polska
Miejscowość	Poznań
Adres	pl. Wolności 19 61-739 Poznań
Data założenia	5 maja 1829
Filie	Katalogi, Czytelnia, Zbiory Specjalne
Położenie na mapie Poznania Biblioteka Raczyńskich
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Biblioteka Raczyńskich
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego Biblioteka Raczyńskich
52°24′30,373″N 16°55′42,773″E/52,408437 16,928548
Strona internetowa

Biblioteka Raczyńskich (1904)

Biblioteka Raczyńskich – miejska biblioteka publiczna założona w 1829 w Poznaniu.

W 1821 roku hrabia Edward Raczyński kupił działkę od władz pruskich przy Wilhelmsplatz (obecnie Plac Wolności) pod bibliotekę, która została zbudowana w latach 1822–1828. Projekt budynku został zamówiony w Rzymie^[1] prawdopodobnie u Francuzów: Ch. Percier i P.F. Fontaine.

Obecnie w budynku mieści się dyrekcja, księgozbiór specjalny oraz odbywają się wystawy czasowe. Biblioteka sprawuje również pieczę nad muzeami pisarzy: Józefa Ignacego Kraszewskiego, Kazimiery Iłłakowiczówny, Henryka Sienkiewicza i Jerzego Pertka.

Historia

Bibliotekę otwarto 5 maja 1829 roku. Była to pierwsza publiczna książnica na ziemiach zaboru pruskiego.

Od początku funkcjonowała według statutu opracowanego przez Raczyńskiego który głosił m.in. że powinno być „dawane pierwszeństwo tym, które narodowość Wielkiego Księstwa Poznańskiego interesować mogą ... przed książkami jedynie do zabawy służącemu i ulotnemi pismami. Z myślą o polskiej młodzieży gimnazjalnej postanowił gromadzić dzieła ogólne ... z każdej literatury narodu”.

Zaczątek stanowił prywatny księgozbiór fundatora, który powstał ze skupowanych tomów z kasowanych klasztorów. Aby zachęcić obywateli do darowania książek statut nadał prawo do portretu w czytelni na koszt biblioteki osobom, które podarowały minimum tysiąc woluminów (zastosowane tylko raz – wobec Konstancji Raczyńskiej z Potockich – żony fundatora). Zbiory powiększały się również dzięki prawu nadanemu przez Fryderyka Wilhelma III zobowiązującego wszystkich wydawców Wielkiego Księstwa do bezpłatnego dostarczenia do biblioteki jednego egzemplarza każdej wydanej książki.

Biblioteka działała tylko trzy godziny dziennie – od 17 do 20 pomijając niedziele, święta oraz jeden letni miesiąc. Książki poza teren instytucji mogli wypożyczać jedynie członkowie Kuratorium, pozostali użytkownicy mogli korzystać z księgozbioru jedynie w czytelni, która liczyła 18 miejsc. W 1912 roku uruchomiono drugą czytelnię^[1].

W latach 1829–1830 do budynku Biblioteki Raczyńskich dobudowano (prostopadle, wzdłuż obecnej ul. Marcinkowskiego) skrzydło według projektu Karla Friedricha Schinkla z przeznaczeniem na galerię obrazów malarstwa europejskiego z kolekcji Atanazego Raczyńskiego. Do umieszczenia kolekcji w budynku ostatecznie nie doszło, skrzydło zostało przebudowano na hotel („Hotel Drezdeński”) a zniszczone całkowicie podczas walk w 1945 roku.

Wraz z wybuchem II wojny światowej Biblioteka Raczyńskich przestała być dostępna dla Polaków. W październiku 1939 roku dyrektorem (dzięki własnym staraniom) został Józef Raczyński, który pochodził z kurlandzkiej linii rodu Raczyńskich. Udało mu się uchronić zbiory biblioteki przed spaleniem przez władze niemieckie, umożliwiał też dostęp do nich Polakom w godzinach zamknięcia instytucji. W 1941 został wysłany na front wschodni, a jego miejsce jako dyrektora biblioteki zajął Paul Sattler. Raczyński został ciężko ranny podczas służby, a w 1943 roku powrócił do Biblioteki Raczyńskich, ale już nie na stanowisko dyrektora. Udało mu się wywieźć najcenniejsze zbiory do Obrzycka (około 17 tysięcy sztuk)^[2], dzięki czemu nie zostały zniszczone wraz z całym budynkiem po jego wysadzeniu materiałami wybuchowymi przez Niemców podczas walk o Poznań w styczniu 1945 roku. Spłonęło wtedy około 180 tysięcy woluminów, co stanowiło 90% zbiorów biblioteki^[1]. Pod koniec 1994 roku liczył on 252 tysiące woluminów zgromadzonych również w filiach.

Biblioteka po wysadzeniu przez Niemców w 1945 r.

Biblioteka wznowiła działalność w 1951 roku w dawnym budynku szkoły przy ulicy Czerwonej Armii (obecnie św. Marcin 65), który był używany aż do 2013 roku, kiedy otwarto nowy gmach biblioteki^[1]. Do dzisiaj nad wejściem do budynku znajduje się napis BIBLIOTEKA.

Odbudowa zniszczonej w 1945 Biblioteki rozpoczęła się w 1953. Autorką projektu budowlanego była Janina Czarnecka, a nadzór autorski i wyposażenie wnętrz przydzielono jej mężowi – Władysławowi Czarneckiemu (współpracował Zygmunt Skupniewicz)^[3].

1 lipca 2013 nastąpiło otwarcie nowego budynku biblioteki, który został zaprojektowany przez biuro architektoniczne JEMS Architekci. Powierzchnia nowego skrzydła to 11 tys. m². Koszt inwestycji wyniósł: 72 700 739, 00 zł, z czego przeszło 40% pochodziło z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, reszta środków została pozyskana przez miasto. Książki do nowego gmachu zostały przeprowadzone przez wolontariuszy, którzy utworzyli „ludzki łańcuch”, w którym z rąk do rąk były podawane książki^[4]. W 2014 Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego Bogdan Zdrojewski przyznał Bibliotece wyróżnienie i nagrodę za skuteczne wykorzystanie środków unijnych przeznaczonych na rozwój kultury, doceniając rozwiązania zastosowane w nowym gmachu^[5].

W kwietniu 2022 r. otwarto dla czytelników zabytkowy budynek Biblioteki po modernizacji. Tym samym dobiega końca największa od kilku lat inwestycja Biblioteki Raczyńskich. Jej efektem jest przywrócenie gmachowi pierwotnej funkcji bibliotecznej, dostosowanie go do potrzeb osób ze szczególnymi potrzebami, poszerzenie oferty oraz zwiększenie funkcjonalności biblioteki. Na pierwszym piętrze znajduje się Filia Sztuki, w jej zasobach znajduje się ok. 32 tys. książek i ok. 34 tys. zbiorów muzycznych^[6].

Aktualnie Biblioteka Raczyńskich stanowi miejską instytucję kultury, pod której zarządem znajduje s: zabytkowy gmach przy placu Wolności, sąsiadujący z nim nowy gmach, filie rozmieszczone we wszystkich dzielnicach miasta oraz muzea: Muzeum Literackie Henryka Sienkiewicza, Mieszkanie-Pracownia Kazimiery Iłłakowiczówny, Pracownia-Muzeum Józefa Ignacego Kraszewskiego i Ośrodek Dokumentacji Wielkopolskiego Środowiska Literackiego. Od maja 2022 r. Biblioteka oferuje także wypożyczanie książek za pośrednictwem 11 książkomatów uzupełniających ofertę biblioteczną w rejonach pozbawionych placówek^[7].

Budynek

Nowe skrzydło (2013)

Filia na Wildzie – ul. Robocza

Filia nr 2 na Ratajach – w pawilonie handlowo-usługowym na osiedlu Oświecenia

Frontowa elewacja wzorowana jest na paryskim Luwrze. Na boniowanym cokole stoi dwanaście par żeliwnych, wykonanych w porządku korynckim kolumn na których wspiera się architraw zwieńczony balustradą częściowo zakrywającą czterospadowy dach kryty miedzianą blachą. Na osi symetrii znajduje się trójkątny tympanon. Cofnięcie pierwszego i drugiego piętra stworzyło loggię, której sufit zdobią stiukowe ornamenty. W latach 2010–2013 realizowano budowę nowego skrzydła biblioteki od strony Al. Marcinkowskiego, która pozwoliła na lepsze wyeksponowanie bibliotecznych zbiorów^[8][4].

Tablica poświęcona pamięci hr. Raczyńskiego na elewacji Biblioteki

29 czerwca 2013 Prezydent RP Bronisław Komorowski dokonał odsłonięcia umieszczonej na fasadzie budynku biblioteki tablicy upamiętniającej postać Edwarda hr. Raczyńskiego^{[9][10][11][12]}. Wykonana z brązu tablica powstała z inicjatywy Fundacji Rozwoju Miasta Poznania. Jej fundatorem był poznański deweloper UWI Inwestycje S.A.^[13], a wykonawcą artysta rzeźbiarz Roman Kosmala^[14]. W odsłonięciu wzięli udział: prezydent Poznania Ryszard Grobelny, wnuczka E. Raczyńskiego, Pani Wirydiana Raczyńska-Rey oraz fundatorzy tablicy, prezes UWI Inwestycje, Jacek Cenkiel i wiceprezes Fundacji Rozwoju Miasta Poznania, Jan Kaczmarek^[10].

Przed Biblioteką stoi pomnik fontanna Higiei.

Dyrektorzy Biblioteki

Lista dyrektorów Biblioteki Raczyńskich^[2]:

• 1829–1852 – Józef Łukaszewicz
• 1852–1868 – Antoni Popliński
• 1868–1901 – Maksymilian Sosnowski
• 1902–1912 – Oswald Collmann
• 1913–1914 – Wilhelm Christiani
• 1916, 1918–1919 – Adolf Kunkel
• 1919–1928 – Antoni Bederski
• 1929–1939 – Andrzej Wojtkowski
• 1939–1941 – Józef Raczyński
• 1941–1945 – Paul Sattler
• 1945–1947 – Józef Frieske
• 1948 – Halina Kurkówna
• 1949–1953 – Feliks Róg-Mazurek
• 1954 – Wacław Lica
• 1955–1956 – Leon Pawlak
• 1957–1962 – Bernard Olejniczak
• 1964–1972 – Helena Seidel
• 1962–1963, 1972–1977, 1981–1997 – Janusz Dembski
• 1977–1981 – Alfred Laboga
• 1997–2014 – Wojciech Spaleniak
• 2014-2022 – Anna Gruszecka
• od 2022 - Katarzyna Kamińska

Pracownicy

Zobacz też

• Corona Virginis Marie
• Kodeks Raczyńskiego
• Mieszkanie – Pracownia Kazimiery Iłłakowiczówny
• Poznański Przegląd Nowości Wydawniczych

Przypisy

Bibliografia

• Zofia Ostrowska-Kębłowska: Architektura i budownictwo w Poznaniu w latach 1790–1880. Poznań: Poznańskie Wydawnictwo Naukowe – Oddział w Poznaniu, 1982, s. 193–204, 209-211. ISBN 83-01-03720-2.
• Kronika Miasta Poznania, Pomniki 2005 2, Poznań: Wydawnictwo Miejskie, 2005, s. 306–315, ISSN 0137-3552 .

Linki zewnętrzne

• Archiwalne widoki budynku w bibliotece Polona

Zabudowa Placu Wolności w Poznaniu

Pierzeja zachodnia	Arkadia
Pierzeja północna (od zachodu)	Kamienica Towarzystwa Ubezpieczeniowego Union Winda Carla Flohra Bank Wschodni Bank Gospodarstwa Krajowego Budynek Komendantury Królewskiej (nieistniejący) Dom Kupiecki (nieistniejący) Dom Przemysłowy (nieistniejący) Biblioteka Raczyńskich Fontanna Higiei
Pierzeja wschodnia (od północy)	Muzeum Narodowe Hotel Bazar
Pierzeja południowa (od zachodu)	Bank Włościański Dom Brandtów Dom handlowy Haase & Co. Budynek Oddziału 1 PKO BP Kinoteatr Słońce (nieistniejący) Księgarnia Świętego Wojciecha Hotel Rzymski
Obiekty nieistniejące poza pierzejami	Cmentarz żydowski na Muszej Górze Pomnik Fryderyka III Pomnik nachodzki
Przyległe ulice	Aleje Karola Marcinkowskiego Ulica 27 Grudnia

© Marek i Ewa Wojciechowscy / Trips over Poland, CC BY-SA 3.0

• Portal:Poznań
• Wikiprojekt:Poznań