Biblioteka narodowa

Biblioteka narodowabiblioteka, której celem jest gromadzenie i przechowywanie i opracowywanie wszystkich publikacji wydanych na terenie danego kraju i na jego temat opublikowanych poza granicami. Często zawierają one cenne albo znaczące dzieła. Większość bibliotek narodowych posiada prawo do egzemplarza obowiązkowego.

Klasyfikacja

Podczas XVI sesji w Paryżu Konferencji Generalnej Organizacji Narodów Zjednoczonych do Spraw Oświaty Nauki i Kultury, która odbyła się w dniach 12 października–14 listopada 1970 roku jako pomoc w klasyfikacji opracowano definicję biblioteki narodowej. Zgodnie z nią są to „biblioteki, które, niezależnie od swojej nazwy, są odpowiedzialne za gromadzenie i przechowywanie wszystkich publikacji wydanych w kraju i otrzymujące z tego tytułu egzemplarz obowiązkowy, na podstawie ustawy lub innych porozumień. Mogą one również sprawować niektóre z następujących funkcji: opracowywać bieżącą bibliografię narodową; gromadzić i uaktualniać stale szeroki i reprezentatywny zbiór piśmiennictwa zagranicznego, w tym wydawnictwa o danym kraju; działać jako centralny ogólnokrajowy ośrodek informacji bibliograficznej, sporządzać katalogi centralne; publikować bibliografię retrospektywną". Twórcy definicji zalecają, aby przy klasyfikowaniu nie kierować się nazwą. Jeśli biblioteką nie pełni funkcji podanych w definicji nie powinna być uważana za narodową[1].

Historia

Pierwsze biblioteki narodowe zaczęły powstawać w XVIII wieku. Początkowo termin „biblioteka narodowa” rozumiano raczej jako bibliotekę, która udostępnia zbiory wszystkim obywatelom, a nie jako instytucję, która gromadzi i przechowuje dziedzictwo narodowe. Polscy badacze za pierwszą bibliotekę narodową na świecie uważają Bibliotekę Załuskich, która powstała w 1747 roku. Za drugą uznano działającą od 1753 roku bibliotekę Muzeum Brytyjskiego[2], której zbiory w 1973 roku weszły w skład Biblioteki Brytyjskiej[3]. Nazwa biblioteka narodowa pojawił się po raz pierwszy we Francji. Podczas rewolucji francuskiej w 1792 roku nadano nazwę Bibliothèque nationale de France dawnej bibliotece królewskiej[4] podkreślając w ten sposób fakt, że jest ona własnością narodu[2]. Biblioteki powstające w XIX wieku w Zjednoczonych Włoszech, Szwajcarii czy Niemczech mają charakter nie tylko bibliotek narodowych, ale również państwowych[2].

W Stanach Zjednoczonych nie powstała biblioteka narodowa, a jej funkcję pełni założona w 1800 roku Biblioteka Kongresu. Gdy po I wojnie światowej powstają nowe państwa utworzenie biblioteki narodowej stało się wyrazem suwerenności i odrębności. Zmienia się też rola państwa, które staje się jej założycielem i ją utrzymuje.

Do lat 50. XX wieku uważano, że głównym celem bibliotek narodowych jest gromadzenie „narodowej spuścizny”. W 1964 roku podczas sesji IFLA w Rzymie K. W. Humphreys wyróżnił trzy funkcje bibliotek narodowych: podstawowe (gromadzenie piśmiennictwa, tworzenie i publikowanie bibliografii oraz pełnienie funkcji centralnego ośrodka informacji), pożądane (koordynowanie wypożyczeń międzybibliotecznych, prowadzenie badań bibliologicznych i nadzór nad najcenniejszymi dokumentami) oraz dodatkowe (wymiana wydawnictw, opieka nad siecią biblioteczną i bibliotekarzami)[2].

Biblioteki narodowe Europy współtworzą cyfrową Bibliotekę Europejską, która w 2008 roku stała się podstawą do utworzenia Europeany[5].

Egzemplarz obowiązkowy

Biblioteki narodowe zazwyczaj maja prawo do otrzymywania egzemplarza obowiązkowego wszystkich druków wydawanych na terenie kraju. Jako pierwszy na świecie ten przywilej nadał Franciszek I w 1537 roku Bibliotece Królewskiej w Paryżu. W kolejnych latach wprowadzały go inne kraje: Anglia w 1610 roku, Szwecja w 1661 roku, Rosja w 1683 roku, a Dania w 1697 roku. W Polsce z inicjatywy KEN przywilej „otrzymywania każdej drukowanej publikacji z ówczesnego terenu Rzeczpospolitej” otrzymała Biblioteka Załuskich w 1780 roku, a pierwsza ustawa o egzemplarzu obowiązkowym została uchwalona 18 marca 1932 roku[6].

Są jednak kraje w których nie ma ustawy o egzemplarzu obowiązkowym. Przykładem może tu być Szwajcaria w której gromadzenie zbiorów opiera się na dobrowolnych umowach pomiędzy wydawcami a Biblioteką Narodową[7].

Lista bibliotek narodowych

KrajInstytucjaMiasto
 AndoraBiblioteka Narodowa Andory (Biblioteca Nacional d’Andorra)Andora
 AlbaniaBiblioteka Narodowa Albanii (Biblioteka Kombëtare e Shqipërisë)Tirana
 AlgieriaBiblioteka Narodowa Algierii (Bibliothèque nationale d’Algérie)Algier
 AngolaBibliothèque nationale d'Angola (Biblioteka Narodowa Angoli)Luanda
 ArgentynaBiblioteka Narodowa Republiki ArgentynaBuenos Aires
 ArmeniaBiblioteka Narodowa Armenii (ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ԱԶԳԱՅԻՆ ԳՐԱԴԱՐԱՆ)Erywań
 AustraliaBiblioteka Narodowa Australii (National Library of Australia)Canberra
 AustriaAustriacka Biblioteka Narodowa (Österreichische Nationalbibliothek)Wiedeń
 AzerbejdżanBiblioteka Narodowa Azerbejdżanu im. M.F. Akhundzade (Axundov adına Azərbaycan Milli Kitabxanası)Baku
 BelgiaBiblioteka Królewska Belgii, dite l’AlbertineBruksela
 BiałoruśBiałoruska Biblioteka Narodowa (Национальная библиотека Белоруссии)Mińsk
 BrazyliaBrazylijska Biblioteka Narodowa (Bibilioteca Nacional do Brasil)Rio de Janeiro
 ChileChilijska Biblioteka Narodowa (Biblioteca Nacional de Chile)Santiago
 ChinyChińska Biblioteka Narodowa (中国国家图书馆)Pekin
 ChorwacjaBiblioteka Narodowa Uniwersytetu w Zagrzebiu (Nacionalna i sveucilišna knjižnica u Zagrebu)Zagrzeb
 CzechyBiblioteka Narodowa Republiki Czeskiej (Národní knihovna České republiky)Praga
 DaniaBiblioteka Królewska w Kopenhadze (Det Kongelige Bibliotek)Kopenhaga
 EgiptEgipska Biblioteka Narodowa (Dâr Al-Kutub)Kair
 EstoniaNarodowa Biblioteka Estonii (Eesti Rahvusraamatukogu)Tallinn
 FinlandiaBiblioteka Narodowa Finlandii (Kansalliskirjasto)Helsinki
 FrancjaBiblioteka Narodowa Francji (Bibliothèque nationale de France)Paryż
 GrecjaGrecka Biblioteka Narodowa (Εθνική Βιβλιοθήκη)Ateny
 GrenlandiaNunatta Atuagaateqarfia / Det Grønlandske Landsbibliotek –Nuuk
 HolandiaBiblioteka Królewska (Holandia) (Koninklijke Bibliotheek)Haga
 HiszpaniaHiszpańska Biblioteka Narodowa (Biblioteca Nacional de España)Madryt
 IndieIndyjska Biblioteka Narodowa (National Library of India)Nowe Delhi
 IndonezjaBiblioteka Narodowa Indonezji (Perpustakaan Nasional Republik Indonesia)Dżakarta
 IrlandiaBiblioteka Narodowa Irlandii (National Library of Ireland / Leabharlann Náisiúnta na hÉireann)Dublin
 IslandiaNarodowo-Uniwersytecka Biblioteka Islandii (Landsbókasafn Íslands – Háskólabókasafn)Reykjavík
 IzraelBiblioteka Narodowa Izraela (הספרייה הלאומית)Jerozolima
 JamajkaBibliothèque nationale de Jamaïque (National Library of Jamaica)Kingston
 JaponiaBibliothèque nationale de la Diète (国立国会図書館 / Kokuritsu Kokkai Toshokan)Tokio
 KanadaBiblioteka i archiwum Kanady (Library and Archives Canada)Ottawa
Biblioteka narodowa Quebecu (Bibliothèque et Archives nationales du Québec)Quebec
 KataloniaBiblioteka Katalonii (Biblioteca de Catalunya)Barcelona
 KolumbiaBiblioteka Narodowa Kolumbii (Biblioteca Nacional de Colombia)Bogota
 Korea PółnocnaLudowa Biblioteka NarodowaPjongjang
 LibanLibańska Biblioteka NarodowaBejrut
 LitwaLitewska Biblioteka Narodowa im. Martynasa MažvydasaWilno
 LuksemburgBibliothèque nationale de LuxembourgLuksemburg
 ŁotwaBiblioteka Narodowa Łotwy (Latvijas Nacionālā bibliotēka)Ryga
 MaliBiblioteka Narodowa MaliBamako
 MeksykBiblioteka Narodowa Meksyku (Biblioteca Nacional de México)Meksyk
 NiemcyNiemiecka Biblioteka Narodowa (Deutsche Nationalbibliothek)Lipsk
 NorwegiaBiblioteka Narodowa (Nasjonalbiblioteket)Oslo
 Nowa ZelandiaBiblioteka Narodowa Nowej Zelandii (National Library of New Zealand)Wellington
 PakistanBiblioteka Narodowa PakistanuIslamabad
 PanamaBiblioteka Narodowa Panamy (Biblioteca Nacional de Panamá)Panama
 PeruBibliothèque nationale du Pérou (Biblioteca Nacional del Perú)Lima
 PolskaBiblioteka Narodowa i Biblioteka JagiellońskaWarszawa, Kraków
 PortugaliaBiblioteka Narodowa Portugalii (Biblioteca Nacional)Lizbona
 QuebecBibliothèque et Archives nationales du QuébecMontreal
 Południowa AfrykaBiblioteka Narodowa Południowej Afryki (National Library of South Africa)Pretoria, Kapsztad
 RosjaRosyjska Biblioteka Narodowa (Российская Государственная Библиотека)Petersburg
 SerbiaSerbska Biblioteka Narodowa (Народна библиотека СрбијеNarodna Biblioteka Srbije)Belgrad
 SłoweniaBiblioteka Narodowa i Uniwersytecka (Narodna in univerzitetna knjižnica)Lublana
 SłowacjaSłowacka Biblioteka Narodowa (Slovenská národná knižnica)Martin
 Stany ZjednoczoneBiblioteka Kongresu (Library of Congress)Waszyngton
 SzkocjaSzkocka Biblioteka NarodowaEdynburg
 SzwecjaBiblioteka Królewska w Sztokholmie (Kungliga biblioteket)Sztokholm
 SzwajcariaSzwajcarska Biblioteka NarodowaBerno
 TunezjaBiblioteka Narodowa TunezjiTunis
 TurcjaTurecka Biblioteka Narodowa (Milli Kütüphane)Ankara
 UkrainaBiblioteka Narodowa Ukrainy im. Władimira Wiernadskiego (Національна бібліотека України імені В. І. Вернадського)Kijów
Lwowska Narodowa Naukowa Biblioteka Ukrainy im. Wasyla StefanykaLwów
 WaliaNarodowa Biblioteka Walijska (Llyfrgell Genedlaethol Cymru)Aberystwyth
 WatykanBiblioteka Watykańska (Bibliotheca Apostolica Vaticana)Watykan
 WęgryPaństwowa Biblioteka Széchényiego (Országos Széchényi Könyvtár)Budapeszt
 WłochyBibliothèque nationale centrale de Florence (Biblioteca Nazionale Centrale di Firenze)Florencja
 Wyspy OwczeLandsbókasavniðTórshavn
 Wielka BrytaniaBiblioteka Brytyjska (British Library)Londyn

Przypisy

  1. Zalecenia UNESCO w sprawie międzynarodowej normalizacji statystyki bibliotecznej, „Przegląd Biblioteczny” (2), 1972, s. 199-205.
  2. a b c d Zofia Gaca-Dąbrowska, Biblioteki narodowe na świecie. Główne kierunki rozwoju w przekroju historycznym., „Przegląd Biblioteczny” (3/4), 1984, s. 267-277.
  3. History of the British Library, The British Library [dostęp 2021-12-12].
  4. Elżbietą Grzybowska, Biblioteka Narodowa Francji. Przemiany i organizacja., „Przegląd Biblioteczny” (4), 2003, s. 369-381.
  5. Już dostępna w Internecie: „Europeana” – europejska biblioteka cyfrowa, European Commission - European Commission, 20 listopada 2008 [dostęp 2021-12-12] (ang.).
  6. Magdalena Gomułka, Egzemplarz obowiązkowy na przestrzeni wieków, „Biuletyn EBIB” (2), 2013, s. 1-10.
  7. Maria Dembowska, Bibliotekarstwo Szwajcarskie, „Przegląd Biblioteczny” (3-4), 1961, s. 264-281.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Flag of Albania.svg
Flag of Albania
Flag of Chile.svg
Łatwo można dodać ramkę naokoło tej grafiki
Flag of Croatia.svg
Łatwo można dodać ramkę naokoło tej grafiki
Flag of Finland.svg
Flaga Finlandii
Flag of India.svg
The Flag of India. The colours are saffron, white and green. The navy blue wheel in the center of the flag has a diameter approximately the width of the white band and is called Ashoka's Dharma Chakra, with 24 spokes (after Ashoka, the Great). Each spoke depicts one hour of the day, portraying the prevalence of righteousness all 24 hours of it.
Flag of Indonesia.svg
bendera Indonesia
Flag of Israel.svg
Flag of Israel. Shows a Magen David (“Shield of David”) between two stripes. The Shield of David is a traditional Jewish symbol. The stripes symbolize a Jewish prayer shawl (tallit).
Flag of Jamaica.svg
Flag of Jamaica. “The sunshine, the land is green, and the people are strong and bold” is the symbolism of the colours of the flag. GOLD represents the natural wealth and beauty of sunlight; GREEN represents hope and agricultural resources; BLACK represents the strength and creativity of the people. The original symbolism, however, was "Hardships there are, but the land is green, and the sun shineth", where BLACK represented the hardships being faced.
Flag of Catalonia.svg
The senyera, a flag of Catalonia, and also used by several lands and municipalities of the ancient Crown of Aragon
Flag of New Zealand.svg
Flag of New Zealand. Specification: http://www.mch.govt.nz/nzflag/description.html , quoting New Zealand Gazette, 27 June 1902.
Flag of Portugal.svg
Flag of Portugal, created by Columbano Bordalo Pinheiro (1857-1929), officially adopted by Portuguese government in June 30th 1911 (in use since about November 1910). Color shades matching the RGB values officially reccomended here. (PMS values should be used for direct ink or textile; CMYK for 4-color offset printing on paper; this is an image for screen display, RGB should be used.)
Flag of the United States.svg
The flag of Navassa Island is simply the United States flag. It does not have a "local" flag or "unofficial" flag; it is an uninhabited island. The version with a profile view was based on Flags of the World and as a fictional design has no status warranting a place on any Wiki. It was made up by a random person with no connection to the island, it has never flown on the island, and it has never received any sort of recognition or validation by any authority. The person quoted on that page has no authority to bestow a flag, "unofficial" or otherwise, on the island.
Flag of the Vatican City.svg
Autor: NieznanyUnknown author, Licencja: CC0
Flag of the Vatican City.
Flag of Quebec.svg
Flag of Quebec.