Bielski Syjon

Zdjęcie lotnicze pl. M. Lutra – centrum Bielskiego Syjonu

Bielski Syjon – część Górnego Przedmieścia (historyczna dzielnica Bielska-Białej), położona między ulicą W. Orkana a A. Frycza-Modrzewskiego. Jego centralną część stanowi plac Marcina Lutra.

Historia

Założenie powstało w końcu XVIII wieku na terenie wydzielonym z dolnego pastwiska miejskiego na potrzeby miejscowej gminy ewangelickiej. Umożliwił to patent tolerancyjny ogłoszony 13 października 1781 przez cesarza Józefa II.

W XVI wieku bielska gmina protestancka należała do najsilniejszych na Śląsku Cieszyńskim. W latach 1630–1634 siłą odebrano ewangelikom wszystkie świątynie i zmuszono do odprawiania nabożeństw w górach Beskidu Śląskiego (pozostałością są tzw. leśne kościoły). Mimo to w latach 80. XVIII wieku w Bielsku aż 2299 osób było wyznania ewangelickiego, a 2231 katolickiego i 86 żydowskiego.

Patent tolerancyjny umożliwił protestantom budowę skromnej świątyni (dzisiejszy kościół Zbawiciela) i szkoły. Budowę tychże obiektów rozpoczęto równolegle w marcu 1782 na północ od miasta (na części dolnego pastwiska miejskiego). To klasycystyczne założenie urbanistyczne powstało w ciągu 10 lat w kształcie rezydencjonalnym (podkowy).

Mimo że wszystkie budowle wykonano skromnie, niewielkim nakładem środków, Bielski Syjon stał się dla ewangelików symbolem przetrwania i odrodzenia. Nazwa Bielski Syjon, przywołująca na pamięć Syjon w Jerozolimie jako prawzór świętego miejsca i skupionej wokół niego społeczności wiernych, została po raz pierwszy użyta w 1782 r. przez pastora Jana Traugotta Bartelmusa.

Po Wiośnie Ludów (1848) protestanci w monarchii habsburskiej uzyskali równouprawnienie i wtedy dopiero możliwa została przebudowa dotychczasowego Domu Modlitwy na typowy kościół z gotycką wieżą oraz budowa nowych gmachów szkolnych.

Obiekty

W obrębie Bielskiego Syjonu znajdują się:

• Kościół ewangelicki pw. Zbawiciela – zbudowany w latach 1782- 1790 według projektu Szymona Bogumiła Zuga; w XIX w. był czterokrotnie przebudowany: w latach 1808, 1849–1852, 1881–1882 oraz 1895–1896; jest katedrą diecezji cieszyńskiej;

• Pomnik Marcina Lutra – jedyny w Polsce pomnik Marcina Lutra; wykonany został w 1900 z brązu przez Franza Vogla;

• Gmach Wyższej Szkoły Administracji – dawna ewangelicka szkołą męska i seminarium nauczycielskie; budynek został wybudowany w latach 1863–1865 w stylu neorenesansowym według projektu Emanuela Rosta sen.;

• Gmach Szkoły Podstawowej nr 2 – budynek d. szkoły żeńskiej, zbudowany według projektu Maurycego Thiena w 1896;

• Stary Cmentarz Ewangelicki – założony w 1833; pochowanych jest na nim wielu zasłużonych mieszkańców Bielska, m.in. Theodor Sixt, Karl Samuel Schneider, Theodor Haase i Gustaw Josephy;

• Plebania Katedry Zbawiciela – budynek powstał w 1794 jako „nowa” szkoła ewangelicka; obecnie siedziba biskupa diecezji cieszyńskiej;

• Gimnazjum i Liceum Towarzystwa Szkolnego im. M. Reja – d. Alumneum im. P. E. Lauerbacha zbudowane w 1870;

• Studnia Pastorów – granitowa tumba, stanowiąca niegdyś część grobowca Friedländerów na „starym” cmentarzu; przed gmachem dzisiejszej SP nr 2 została umieszczona w 1934; na jej bokach umieszczono nazwiska czterech zasłużonych pastorów bielskich: Johanna Georga v. Schmitza, Karla Samuela Schneidera, Lukasa Wenceliusa i Jerzego Trzanowskiego

• Budynek Ośrodka Wydawniczego Augustana – powstał w stylu postmodernistycznym w 1991 na miejscu tzw. starej szkoły ewangelickiej; przed jego zachodnią elewacją ustawiony został w 2000 symboliczny milenijny kamienny stół dłuta B. i W. Arminajtis;

• Pomnik Wdzięczności i Miłości – klasycystyczny nagrobek pastora Georga Nowaka (zm. 1818), przeniesiony na obecne miejsce w 1916 z cmentarza przy kościele św. Trójcy.

• Dom Opieki SOAR – zbudowany w latach 1906–1907 jako sierociniec ewangelicki;

• Prokuratura Okręgowa – gmach zbudowany w 1905 jako Śląski Ewangelicki Dom Diakonis (sióstr zakonnych);

Bielski Syjon zdobi ponadto zabytkowy starodrzew: lipy, kasztanowce, magnolie, limby i tuje.

• 

  Kościół ewangelicki pw. Zbawiciela

• 

  Pomnik Marcina Lutra

• 

  Wyższa Szkoła Administracji

• 

  Gimnazjum i Liceum Towarzystwa Szkolnego im. M. Reja

• 

  Brama Starego Cmentarza Ewangelickiego

• 

  Wnętrze Kościoła Zbawiciela

• 

  Pomnik Wdzięczności i Miłości

• 

  Studnia Pastorów

Bibliografia

• Jerzy Polak: Przewodnik po Bielsku-Białej. Bielsko-Biała: Towarzystwo Miłośników Ziemi Bielsko-Bialskiej, 2000. ISBN 83-902079-0-7.
• Jan Leszek Ryś. Jak powstał Bielski Syjon?. „Kalendarz Beskidzki 2003”. s. 142-145.