Biertan

Wioski z kościołami obronnymi w Siedmiogrodzie^[a]

Obiekt z listy światowego dziedzictwa UNESCO
Państwo	Rumunia
Typ	kulturowy
Spełniane kryterium	IV
Numer ref.	596
Region[b]	Europa i Ameryka Północna
Historia wpisania na listę
Wpisanie na listę	1993 na 17. sesji
Dokonane zmiany	1999
Położenie na mapie Rumunii Biertan
46°08′18,1″N 24°31′19,9″E/46,138361 24,522194
↑ Oficjalna nazwa wpisana na listę UNESCO ↑ Oficjalny podział dokonany przez UNESCO

Biertan (niem. Birthälm, węg. Berethalom) – miejscowość w Rumunii położona w południowej części Siedmiogrodu w okręgu Sybin (ok. 15 km na wschód od Mediaș). W przeszłości zamieszkana głównie przez Sasów siedmiogrodzkich, którzy jednak wyemigrowali stąd w większości w 2. połowie XX w. (ich miejsce zajęli głównie Rumuni i Cyganie). Znana ze znajdującego się w niej jednego z charakterystycznych dla tego regionu kościoła warownego, najbardziej znanego i okazałego. Dzięki temu kościołowi, oraz dzięki zachowanej od stuleci zabudowie wsi, od 1993 r. Biertan znajduje się na liście światowego dziedzictwa UNESCO (w 1999 r. dołączono do Biertan sześć kolejnych wsi).

Kościół warowny

Pierwsza pisemna wzmianka o wsi pochodzi z 1283 r., natomiast kościół, stojący na wzgórzu ponad wsią, wymieniany w źródłach jest na początku XV w. Z pewnością zatem istniał już wtedy, a dzisiejszy kształt otrzymał w początku XVI w., gdy dokonano jego przebudowy. Powstał wówczas gotycki, trójnawowy kościół halowy o gwiaździstym sklepieniu wspartym na ośmiobocznych filarach, z tego okresu pochodzą też: tryptyk, stalle, kamienna ambona z bogatą dekoracją rzeźbiarską (być może zawierającą wyobrażenie fundatora wyposażenia, proboszcza Jana) oraz portale (w tym portal do zakrystii, pełniącej też funkcję skarbca, w którym osadzono oryginalne drzwi o bardzo skomplikowanym zamku i pięknej dekoracji).

W XV w. rozpoczęto również wznoszenie potężnych fortyfikacji, stopniowo poszerzanych do XVII w. – w tym czasie zbudowano wokół kościoła aż trzy pierścienie murów obronnych. Do dzisiaj zachowały się ich baszty w oryginalnym gotyckim założeniu, kryte czterospadowymi dachami kryjącymi galerie służące obrońcom kościoła. Takie umocnienie tego miejsca, które nigdy nie zostało zdobyte przez najeźdźców, spowodowało, że w Biertan rezydowali przez długi okres (od XVI do XIX w.) miejscowi biskupi luterańscy. W jednej z baszt znajdują się nagrobki kilku z nich, pochodzące z XVII w., a wykonane przez znanego siedmiogrodzkiego rzeźbiarza Eliasa Nicolai z Sybina.

W XVI w., gdy większość mieszkańców wsi przeszła na protestantyzm, również i kościół oddano duchownym protestanckim. Jedną z baszt założenia obronnego zachowano jednak dla tych mieszkańców, którzy pozostali przy katolicyzmie – znajdują się w niej gotyckie freski z pierwszej połowy XV w. Zabudowania zespołu obronnego zawierały też spichlerz.

Literatura

• Ryszard Brykowski, Tadeusz Chrzanowski, Marian Kornecki: Sztuka Rumunii. Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich Wydawnictwo, 1979, s. 114, 123, 125, 129, 137. ISBN 83-04-00121-7.
• Łukasz Galusek, Aleksandru Dumitru, Tomasz Poller: Transylwania. Twierdza rumuńskich Karpat. Kraków: Wydawnictwo Bezdroża, 2003, s. 174–177. ISBN 83-918869-0-5.
• Witold Korsak, Jacek Tokarski: Rumunia. Bielsko-Biała: Pascal, 2004, s. 372–373. ISBN 83-7304-380-2.
• Łukasz Galusek, Michał Jurecki: Rumunia. Przestrzeń – sztuka – kultura. Olszanica: Wydawnictwo Bosz, 2008, s. 34–39, 44–45. ISBN 978-83-7576-038-5.

Zobacz też

• Kościoły warowne w Siedmiogrodzie
• Sasi siedmiogrodzcy

Linki zewnętrzne

• UNESCO World Heritage Centre: Villages with Fortified Churches in Transylvania (en, fr)
• UNESCO's World Heritage List from Romania: Transylvania village sites with fortified churches (en, fr, ro)
• Siebenbuerger.de Orte: Birthälm (de)
• Biertan (en, de, fr, ro, ne)
• Castles of historical Hungary: Berethalom – Biertan – Birthälm, templom. jupiter.elte.hu. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-08-21)]. (hu, en)
• Galerie TOPu – Transylwania – Biertan (pl)
• Kościół warowny w Biertanie. [dostęp 2017-09-14]. (pol.).

46°08′23″N 24°31′25″E/46,139722 24,523611