Bieruń

Bieruń

— miasto i gmina —
Rynek w Bieruniu
Herb
Państwo	Polska
Województwo	śląskie
Powiat	bieruńsko-lędziński
Konurbacja	górnośląska
Data założenia	ok. 1290
Prawa miejskie	1387–1742[1], 1865–1975[1], 1991
Burmistrz	Krystian Grzesica
Powierzchnia	40,49 km²
Populacja (30.06.2016) • liczba ludności • gęstość	19 575[2] 483,5 os./km²
Strefa numeracyjna	(+48) 32
Kod pocztowy	43-150, 43-155, 43-156
Tablice rejestracyjne	SBL
Położenie na mapie powiatu bieruńsko-lędzińskiego Bieruń
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Bieruń
Położenie na mapie województwa śląskiego Bieruń
50°05′23″N 19°05′34″E/50,089722 19,092778
TERC (TERYT)	2414011
SIMC	0938077
Hasło promocyjne: Bieruń Ci przaje[3]
Urząd miejski Rynek 14 43-150 Bieruń
Strona internetowa
BIP

Bieruń (niem. Berun) – miasto w Polsce, historycznie na Górnym Śląsku, położone w województwie śląskim, siedziba władz powiatu bieruńsko-lędzińskiego. Według danych z 30 czerwca 2016 r. miasto miało 19 575 mieszkańców^[2].

Położenie

Bieruń leży w południowej części Polski, przy granicy województwa śląskiego i małopolskiego, którą wyznacza Wisła. Centrum miasta wyznaczają współrzędne geograficzne: 50º 05' szerokości geograficznej północnej i 19º 05' długości geograficznej wschodniej.

Miasto oddalone jest w linii prostej: 20 km od śródmieścia Katowic, 6 km od centrum Tychów, 10 km od centrum Oświęcimia, 61 km od centrum Krakowa i 273 km od centrum Warszawy. Bieruń graniczy z miastami: Tychy i Lędziny i z gminami: Chełm Śląski, Chełmek, Bojszowy i Oświęcim.

Teren miasta położony jest na pograniczu Pagórów Jaworznickich, Doliny Górnej Wisły i Równiny Pszczyńskiej. Historycznie Bieruń leży na Górnym Śląsku.

Według danych z 1 stycznia 2013 r. powierzchnia miasta wynosiła 40,49 km²^[4], czyli 25,6% powierzchni powiatu, co stawia to miasto na 106. pozycji w Polsce pod względem powierzchni^[4].

Dzielnice

W powszechnym użytku mieszkańców znajdują się następujące dzielnice:

• Bieruń Nowy
• Bieruń Stary
• Bijasowice
• Czarnuchowice
• Jajosty
• Kopań
• Ściernie
• Zabrzeg

Demografia

Bieruń liczy ponad 19 tys. mieszkańców^[2] i plasuje się na 225. miejscu wśród miast Polski^[4] oraz na 38. miejscu pod tym względem wśród miast województwa śląskiego.

Wykres liczby ludności miasta Bieruń na przestrzeni lat^[5]:

Według danych z 2015 r. w Bieruniu na 100 mężczyzn przypadały 102 kobiety^[5].

Struktura płci i wieku mieszkańców Bierunia według danych z 31 grudnia 2015 r.^[5]:

Historia

Bieruń na mapie Księstwa Oświęcimskiego i Zatorskiego – mapa Abrahama Orteliusa z 1603 r.

KWK Piast-Ziemowit – ruch Piast

Obok Bierunia znajdowała się antyczna osada Leucaristus. Została ona odwzorowana na antycznej mapie Klaudiusza Ptolemeusza z lat 142–147 naszej ery. O tym, że miejscowość ta znajdowała się w sąsiedztwie Bierunia, informuje skorowidz nazw historycznych ORBIS LATINUS i wynika to z położenia wśród innych zidentyfikowanych miejscowości Śląska.

W X–XI w. istniał tu otoczony palisadą i niewątpliwie posiadający wieżę obserwacyjną gródek obronny mający za zadanie chronić kupców przeprawiających się przez rzekę. Pozostałość – bieruński kopiec na szczycie którego stoi obecnie kapliczka św. Jana Nepomucena, z XIX wieku. W średniowieczu na pobliskiej Orlej Górce prawdopodobnie oddawano też hołd starosłowiańskiemu bogu Perunowi^[7].

Bieruń otrzymał prawa miejskie w 1387 r. od księcia opawsko-raciborskiego Jana II Żelaznego. Akt ten polegał na nadaniu praw wójtowskich Kusowiczowi za jego długoletnią wierną służbę. O istnieniu na obszarze miasta osadnictwa świadczą wzmianki zamieszczone w dokumentach, na przykład o Ścierniach z 1272 r., Bijasowicach z 1360 r., Bieruniu z 1376 r. Do 1551 r. własność Piastów górnośląskich, od 1327 r. pod zwierzchnictwem Czech jako lenno. Od 1743 r. w państwie pruskim i utrata praw miejskich. Od 1865 r. ponownie miasto i zmiana nazwy na Bieruń Stary (Alt Berun). Od 1922 r. ponownie w granicach Polski. W czasie II wojny światowej wcielony do Niemiec. W latach 1945–1954 istniała wiejska gmina Bieruń Nowy. W latach 1973–1975 miasto było siedzibą gminy wiejskiej Bieruń Stary. W latach 1973^[8]–1991 dzielnica Tychów. Od 1991 r. ponownie samodzielne miasto (powtórnie pod nazwą Bieruń).

Od odzyskania samodzielności przez Bieruń datuje się konflikt między tym miastem a sąsiednimi Tychami o tereny fabryczne Fiat Auto Poland (b. FSM) oraz osiedle zbudowane przy tej fabryce. Obecnie osiedle leży już w granicach administracyjnych Bierunia, natomiast sama fabryka pozostaje w Tychach. Historycznie sporny teren należał do Bierunia, jednakże pozostawienie go w granicach Tychów było warunkiem zgody tego miasta na odłączenie Bierunia. Spór odżył w 2010 r., bieruńscy samorządowcy domagali się od Tychów zwrotu 123 ha terenów fabrycznych, na których działa kilka spółek-córek firmy Fiat Auto Poland. Tychy zaproponowały korektę granicy o 123 ha na korzyść Bierunia, lecz w innym miejscu, na obszarze niezabudowanym. Roszczenia Bierunia negatywnie zaopiniował wojewoda śląski^[9].

W 1993 r. po raz pierwszy odbył się w Bieruniu I Festiwal Filmów Nieprofesjonalnych im. Leona Wojtali. Został on zorganizowany przy pomocy KWK Piast. W 2005 r. odbyła się siódma edycja tego festiwalu, gdzie zanotowano rekordową ilość uczestników z całej Polski.

Gminę nawiedzają powodzie w 1997 i 2010 r.

Staraniem władz lokalnych, w tym z dużym zaangażowaniem finansowym, w dniu 1 października 2006 r. oddano do użytku nowo wybudowany budynek i uruchomiono nową jednostkę organizacyjną – Komendę Powiatową Policji o składzie osobowym 109 policjantów.

Nazwa

Nazwa miejscowości wywodzi się od polskich zwrotów „brać, pobierać” i wiąże się z poborami podatkowymi^[10]. Niemiecki nauczyciel Heinrich Adamy w swoim dziele o nazwach miejscowych na Śląsku wydanym w 1888 r. we Wrocławiu jako najstarszą nazwę wymienia Biernia podając jej znaczenie „Steuerort (Abgaben)”, czyli w języku polskim „Wieś podatków (pobór opłat, podatków)”^[10]. Nazwa została później fonetycznie zgermanizowana na Berun^[10] w wyniku czego utraciła ona swoje pierwotne znaczenie.

Od chwili zaistnienia, aż do obecnych czasów, czyli do odzyskania samodzielności prawnej w 1991 r., używano jednej nazwy w wymowie Bieruń. W zależności od reguł pisowni używano nazw Bieron, Bierun. W źródłach historycznych nazwa osady „de Beruna” użyta została dopiero w 1376 r. Górny Śląsk znajdował się wówczas pod panowaniem czeskich Przemyślidów. Pisano też o nazwie Boruń^[11]. Nazwę miejscowości w zlatynizowanej staropolskiej formie Byerun wymienia w latach 1470–1480 Jan Długosz w księdze Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis^[12].

Na mapie Abrahama Orteliusa z 1603 r. miejscowość widnieje pod nazwą Bierun. W statystycznym opisie Prus z 1837 r. występuje jedynie nazwa Berun^[13]. Polską nazwę Bieruń w książce „Krótki rys jeografii Szląska dla nauki początkowej” wydanej w Głogówku w 1847 r. wymienił górnośląski pisarz, Józef Lompa^[14]. Słownik geograficzny Królestwa Polskiego wydany pod koniec XIX w. podaje dwie polskie nazwy miejscowości – Beruń i Bieruń oraz niemiecką Berun^[15].

Zabytki

Sanktuarium św. Walentego nocą

W mieście znajdują się następujące obiekty wpisane do rejestru zabytków:

• sanktuarium św. Walentego z XVII w. (nr rej.: A/423/14 z 28.05.1966^[16])
• kościół św. Bartłomieja Apostoła z lat 1770–1776 (nr rej.: 675/66 z 28.05.1966^[16])
• kościół Najświętszego Serca Pana Jezusa z 1909 r. (nr rej.: A/402/13 z 26.02.2013^[16])
• miasto w ramach historycznego założenia (nr rej.: 390/53 z 14.03.1953, 731/66 z 15.06.1966 oraz A/801/2021 z 21.04.2021^[17][16])
• cmentarz żydowski (nr rej.: A/840/2021 z 24.06.2021^[18])

W Bieruniu znajdują się też inne obiekty – które, mimo że nie widnieją w rejestrze zabytków – pełnią funkcję historyczną. Są to:

• kopiec z 1295 r.
• grobla z lat 1530–1540

Kultura

Instytucjami kultury w mieście są:

• Bieruński Ośrodek Kultury
• Miejska Biblioteka Publiczna nr 1
• Miejska Biblioteka Publiczna nr 2

Edukacja

W mieście funkcjonują trzy publiczne przedszkola^[19], dwie szkoły podstawowe^[20], liceum ogólnokształcące^[21] oraz Powiatowy Zespół Szkół (w skład którego wchodzą: zasadnicza szkoła zawodowa i technikum).

Wspólnoty wyznaniowe

Na terenie Bierunia funkcjonują trzy parafie rzymskokatolickie należące do dekanatu Bieruń (parafia św. Bartłomieja Apostoła, parafia św. Barbary i parafia Najświętszego Serca Pana Jezusa).

Gospodarka

Zakłady mleczarskie Danone

Bezrobocie

W 2015 r. stopa bezrobocia zarejestrowanych w liczbie ludności w wieku produkcyjnym w mieście wynosiła 2,1%^[22].

Przemysł

Na terenie miasta znajduje się kilka dużych zakładów pracy, m.in. KWK Piast-Ziemowit (ruch Piast^[23]), zakłady tworzyw sztucznych i materiałów wybuchowych Nitroerg S.A.^[23], Johnson Controls^[23], zakłady mleczarskie: Danone i Okręgowa Spółdzielnia Mleczarska w Bieruniu^[23]. Na terenie Bierunia występują bogate złoża kruszyw żwiru i piasku. Złoża te ze względu na ochronę środowiska nie są eksploatowane^[24].

Rolnictwo

Na terenie Bierunia działa 200 gospodarstw rolnych, które zajmują się głównie hodowlą trzody chlewnej, produkcją mleka oraz uprawą roślin (zboża, kukurydza, rzepak)^[23].

Transport

Przez miasto przebiega droga krajowa nr 44 i linia kolejowa Mysłowice – Tychy oraz linia kolejowa Katowice – Oświęcim. W ramach rozważanej budowy Kanału Śląskiego w Bieruniu miałby zostać zlokalizowany port żeglugi śródlądowej.

W mieście kursuje 15 linii autobusowych^[25]:

• M22 (Międzyrzecze Gospoda - Katowice Sądowa)
• L (Wartogłowiec Kościół - Tychy Barwna Cmentarz)^[26]

• 31 (Tychy Dworzec PKP - Bieruń Plac Autobusowy)^[27]
• 54 (Tychy Lodowisko - Imielin Wiadukt)^[28]
• 56 (Wola Skrzyżowanie - Bieruń Plac Nobla)^[29]
• 65 (Tychy Barwna Cmentarz - Tychy Rynek)^[30]
• 95 (Bieruń KWK Piast - Goławiec Szkoła)^[31]
• 181 (Pszczyna Centrum Przesiadkowe - Bieruń Plac Nobla)^[32]
• 262 (Rachowy Osiedle - Tychy Dworzec PKP)^[33]
• 274 (Tychy Szpital Wojewódzki - Bieruń KWK Piast)^[34]
• 536 (Mysłowice Centrum Handlowe - Tychy Dworzec PKP)^[35]
• 627 (Międzyrzecze Gospoda - Tychy Jana Pawła II)^[36]
• 686 (Oświęcim Dąbrowskiego Miasto - Tychy Jana Pawła II)^[37]
• 931 (Zawodzie Centrum Przesiadkowe - Bieruń Potok Stawowy)^[38]
• 995 (Mysłowice Towarowa - Lędziny Kopalnia Ziemowit)^[39]

Polityka

Ratusz w Bieruniu

Burmistrz

Obecnym burmistrzem Bierunia jest Krystian Grzesica, który otrzymał 55,96% głosów w I turze wyborów samorządowych w 2018 r. osiągając wynik lepszy niż w wyborach w 2014 r. (52,7%). Zdeklasował wszystkich pozostałych kandydatów już w I turze.

Rada Miasta

Miasta partnerskie

Lista miast partnerskich Bierunia^[44]:

• Moravský Beroun
• Gundelfingen
• Ostróg
• Meung-sur-Loire

Prasa lokalna

W Bieruniu wydawana jest gazeta lokalna Rodnia^[45].

Sport

Ta sekcja od 2017-09 wymaga zweryfikowania podanych informacji. Należy podać wiarygodne źródła, najlepiej w formie przypisów bibliograficznych. Część lub nawet wszystkie informacje w sekcji mogą być nieprawdziwe. Jako pozbawione źródeł mogą zostać zakwestionowane i usunięte. Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tej sekcji. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tej sekcji.

W Bieruniu działają trzy kluby sportowe: założony w 1925 r. KS Unia Bieruń Stary (poza sekcją piłkarską posiada sekcje: badmintonową i szachową)^[46], Piast Bieruń Nowy^[47] oraz Uczniowski Klub Sportowy Maraton-Korzeniowski.pl”, który rozpoczął swoją działalność 19 listopada 1999 r. i jest klubem jednosekcyjnym o profilu lekkoatletycznym, ukierunkowanym na przygotowanie młodzieży do startów w chodzie sportowym.

Turystyka

Szlaki turystyczne

Szlaki piesze

• Szlak Południowy: Bieruń – Tychy – Kobiór – Studzienice – Pszczyna – Wisła Mała – Strumień
• Szlak im. ks. Jana Kudery: Mysłowice – Imielin – Chełm Śląski – Lędziny – Bieruń

Szlaki rowerowe

• Trasa czerwona nr 151: Lędziny – Bieruń – Bojszowy – Jedlina
• Trasa niebieska nr 152: Bieruń – Chełm Mały – Imielin – Mysłowice

Baza noclegowa

W Bieruniu znajduje się jeden hotel (2015)^[48].

Honorowi obywatele i zasłużeni dla miasta

Miasto Bieruń posiada ośmioro honorowych obywateli^[49]:

• Jan Brenkus – działacz społeczny i samorządowy
• Bruno Zimmermann – uczestniczył w nawiązaniu wzajemnych stosunków partnerstwa między Bieruniem, a Gundelfingen
• Alojzy Palowski – burmistrz Bierunia I i II kadencji (1991–1998)
• ks. kard. Stanisław Nagy – kardynał diakon
• Werner Rynski – profesor prawa socjalnego
• Wojciech Czech – architekt i działacz regionalny, wojewoda katowicki w latach 1990–1994
• Reinhard Bentler – doktor prawa
• Ewa Stachura-Pordzik – działacz gospodarczy

Miasto nadaje tytuł „Zasłużony dla miasta”, którym zostali uhonorowani^[50]:

• Krzysztof Ficek
• Henryk Skupień
• Stowarzyszenie Mieszkańców Bierunia
• Zespół Folklorystyczny „Bierunianki”
• Ludwik Jagoda
• Maria Surma-Mazurkiewicz
• Norbert Jaromin
• Stowarzyszenie „Radość życia”
• Ludwik Wioska
• Anna Berger
• OSP Czarnuchowice
• Okręgowa Spółdzielnia Mleczarska Bieruń
• Stowarzyszenie „Porąbek”
• Roman Nyga
• Franciszek Kocurek
• KS Unia Bieruń Stary
• KWK Piast
• Zakład tworzyw sztucznych „ERG”
• OSP Bieruń Stary
• OSP Bieruń Nowy
• Eugeniusz Jaromin
• Jan Czempas
• Gerard Miś
• Józef Berger
• Polski związek emerytów, rencistów i inwalidów o/Bieruń
• Stowarzyszenie Miłośników 600-letniego Bierunia
• Norbert Gonszcz
• Jan Wieczorek
• Karol Wierzgoń
• Konrad Bajura
• Francisze Zawisz

Zobacz też

• Ruchoma szopka w Bieruniu
• Synagoga w Bieruniu

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Oficjalna strona miasta Bieruń
• Historia Żydów w Bieruniu na portalu Wirtualny Sztetl
• Beruń, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 155 .
• Beruń, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 732 .