Bignoniowate

Bignoniowate

Catalpa bignonioides
Systematyka[1][2]
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	jasnotowce
Rodzina	bignoniowate
Nazwa systematyczna
Bignoniaceae Juss. Gen. Pl.: 137. 4 Aug 1789

Bignoniowate (Bignoniaceae Juss.) – rodzina roślin z rzędu jasnotowców (Lamiales). Należy tu ok. 800 gatunków grupowanych w 110 rodzajach^[2]. Zaliczane tu rośliny to na ogół zawsze zielone drzewa, krzewy i pnącza występujące głównie w strefie tropikalnej. Najbardziej zróżnicowane są w tropikalnej Ameryce Południowej. Nieliczni przedstawiciele występują w klimacie umiarkowanym Ameryki Północnej i Azji Wschodniej^[2][3]. Liczne gatunki uprawiane są jako rośliny ozdobne, przyprawowe, barwierskie, lecznicze, włókiennicze i dostarczające drewna^[4]. Z owoców dzbaniwa kalebasowego wyrabia się instrumenty muzyczne i naczynia^[3].

Morfologia

Pokrój

Około połowa gatunków to drzewa lub krzewy. Wśród pozostałych dominują drewniejące pnącza. Byliny należą do rodzajów Incarvillea i Argylia, a Tourrettia to zielna roślina pnąca^[4]. Pnącza z tej rodziny wspinają się za pomocą wąsów czepnych^[3].

Liście

Na ogół naprzeciwległe, rzadziej okółkowe^[4][3], bardzo rzadko także skrętoległe^[3]. Zwykle złożone pierzasto (czasem wielokrotnie^[3]), dłoniasto lub trójlistkowe, rzadziej pojedyncze (surmia). Listki szczytowe u roślin pnących zwykle zmodyfikowane w pojedyncze lub rozgałęzione wąsy czepne^[4]. Blaszki liściowe zwykle całobrzegie, klapowane pierzasto lub dłoniasto, rzadko ząbkowane. Liście osadzone są na ogonkach, bez przylistków lub pochew. Na pąkach i końcach blaszek liściowych występują pozakwiatowe miodniki^[3].

Kwiaty

Pojedyncze lub zebrane w szczytowe albo wyrastające z kątów liści grona^[4], także wiechy i wierzchotki dwuramienne^[3]. Zawsze grzbieciste i obupłciowe^[3]. Kielich tworzony jest z 5 zrośniętych działek, czasem dwuwargowy, rzadko z podwojonym brzegiem, dzwonkowaty^[4], często zaś z miodnikami od zewnątrz^[3]. Korona kwiatu tworzona jest przez 5 zrośniętych płatków, zwykle rurkowata lub dwuwargowa^[4]. Pręciki najczęściej w liczbie 4 dwusilnych (dwa dłuższe, dwa krótsze) z piątym wykształconym jako prątniczek^[3], czasem 5, przy czym czasem tylko dwa są płodne, pozostałe wykształcone jako prątniczki. Ich nitki zwykle są zrośnięte z rurką korony^[4]. Zalążnia górna^[3] powstaje z dwóch owocolistków i jest zwykle dwukomorowa, ale u Tourrettia jest czterokomorowa z powodu przegrody, a w plemionach Crascentieae i Eccremocarpeae jednokomorowa^[4]. W górnej części zalążni często wykształcają się miodniki, poza tym obecne zwykle w formie dysku miodnikowego. Pojedyncza nitka słupka zwieńczona jest główkowatym lub rozwidlonym znamieniem^[3].

Owoce

Torebki pękające, rzadziej mięsiste i niepękające^[4].

Systematyka

Pozycja systematyczna według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)^[2]

Jedna z rodzin jasnotowców (klad bazalny w grupie obejmującej m.in. pływaczowate i werbenowate) reprezentujących grupę astrowych w obrębie dwuliściennych właściwych:

Podział rodziny według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)^[2]

W obrębie rodziny wyróżnia się 8 plemion, których relacje filogenetyczne przedstawiające są następująco:

Jakaranda mimozolistna

Tekoma prosta

Surmia bignoniowa

Spatodea dzwonkowata

• Plemię Bignonieae Dum.
  • Adenocalymma Mart. ex Meisn.
  • Amphilophium Kunth
  • Anemopaegma Mart. ex Meisn.
  • Bignonia L. – bignonia
  • Callichlamys Miq.
  • Cuspidaria DC. nom. cons.
  • Dolichandra Cham.
  • Fridericia Mart.
  • Lundia DC.
  • Manaosella J.C.Gomes
  • Mansoa DC.
  • Martinella Baill.
  • Neojobertia Baill.
  • Pachyptera DC. ex Meisn.
  • Perianthomega Bureau ex Baill.
  • Pleonotoma Miers
  • Pyrostegia C.Presl
  • Stizophyllum Miers
  • Tanaecium Sw.
  • Tynanthus Miers
  • Xylophragma Sprague
• Plemię Catalpeae DC. ex Meisn.
  • Catalpa Scop. s.l. – surmia
  • Chilopsis D.Don
• Plemię Coleeae Bojer ex Reveal
  • Colea Bojer ex Meisn.
  • Kigelia DC. – kigelia
  • Ophiocolea H.Perrier
  • Phyllarthron DC.
  • Rhodocolea Baill.
• Plemię Crescentieae G.Don
  • Amphitecna Miers
  • Crescentia L. – dzbaniwo
  • Parmentiera DC.
• Plemię Jacarandeae Fenzl
  • Digomphia Benth.
  • Jacaranda Juss. – jakaranda
• Plemię Oroxyleae A.H.Gentry ex Reveal & L.G.Lohmann
  • Hieris Steenis
  • Millingtonia L.f.
  • Nyctocalos Teijsm. & Binn.
  • Oroxylum Vent.
• Plemię Tecomeae Endl.
  • Argylia D.Don
  • Astianthus D.Don
  • Campsidium Seem.
  • Campsis Lour. – milin
  • Catophractes D.Don
  • Cybistax Mart. ex Meisn.
  • Delostoma D.Don
  • Deplanchea Vieill.
  • Dinklageodoxa Heine & Sandwith
  • Dolichandrone (Fenzl) Seem.
  • Ekmanianthe Urb.
  • Fernandoa Welw. ex Seem.
  • Godmania Hemsl.
  • Handroanthus Mattos
  • Heterophragma DC.
  • Incarvillea Juss. – inkarwilla
  • Lamiodendron Steenis
  • Markhamia Seem. ex Baill.
  • Mayodendron Kurz
  • Neosepicaea Diels
  • Newbouldia Seem.
  • Pajanelia DC.
  • Pandorea Spach
  • Paratecoma Kuhlm.
  • Pauldopia Steenis
  • Perichlaena Baill.
  • Podranea Sprague
  • Radermachera Zoll. & Moritzi
  • Rhigozum Burch.
  • Romeroa Dugand
  • Roseodendron Miranda
  • Santisukia Brummitt
  • Sparattosperma Mart. ex Meisn.
  • Spathodea P.Beauv. – spatodea
  • Spirotecoma (Baill.) Dalla Torre & Harms
  • Stereospermum Cham.
  • Tabebuia Gomes ex DC. – tabebuja
  • Tecoma Juss. – tekoma
  • Tecomanthe Baill.
  • Tecomella Seem.
  • Zeyheria Mart.
• Plemię Tourrettieae G.Don
  • Eccremocarpus Ruiz & Pav. – pałczatka^[5]
  • Tourrettia Foug.

Pozycja w systemie Reveala (1993–1999)

Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa Rosopsida Batsch, podklasa jasnotowe (Lamiidae Takht. ex Reveal), nadrząd Lamaianae Takht., rząd jasnotowce (Lamiales Bromhead, rodzina bignoniowate (Bignoniaceae Juss.)^[6]

Przypisy