Biskupstwo kamieńskie

Herb biskupów kamieńskich przedstawiony na jednym z witraży katedry kamieńskiej

Biskupstwo kamieńskie – biskupstwo powstałe w 1176 roku po przeniesieniu z biskupstwa pomorskiego z Wolina^[1].

Biskupstwo pomorskie w Wolinie zostało utworzone decyzją papieża Innocentego II 14 października 1140 z siedzibą w Wolinie. W latach 1170 i 1173 Wolin nawiedziły najazdy duńskie, które całkowicie zniszczyły miasto. Przez to biskup Konrad zdecydował się przenieść siedzibę biskupią w 1176 roku do Kamienia Pomorskiego^[2]. Formalne jednak przeniesienie stolicy biskupiej nastąpiło na mocy bulli papieża Klemensa III 25 lutego 1188 roku^[2]. Wówczas też została poddana jurysdykcji Stolicy Apostolskiej. Uniezależniło to biskupstwo od rywalizujących ze sobą arcybiskupstw w Magdeburgu i Gnieźnie^[2].

biskupstwo około 1250 roku

Wpływ na tworzące się biskupstwo miał dwór książęcy w Kamieniu Pomorskim^[2]. Biskupstwo było też od niego początkowo zależne^[2]. Z czasem rola dworu książęcego słabła, wzrastało natomiast znaczenie biskupstwa (które stawało się coraz bardziej dochodowe) i mieszczaństwa. Biskupstwo zaczynało mieć coraz większy wpływ na politykę i gospodarkę regionu^[2]. Już pierwszy biskup kamieński Zygfryd I próbował w umocnić stanowisko biskupstwa. Być może pełnił on w królestwie nawet funkcję regenta^[2].

Od XIII wieku biskupstwo było niezależne ekonomicznie i politycznie od dworu książęcego. Działo się to m.in. poprzez zakup okolicznych ziem^[2]. W 2 poł. XII wieku biskupstwo posiadało około jednej ósmej terytoriów wszystkich księstw Pomorza Zachodniego^[2]. Funkcjonowanie biskupstwa opierało się na składaniu stałych świadczeń przez grody szlacheckie. Początkowo była to tzw. „biskupica”, a później dziesięcina^[2].

W roku 1304 biskupstwo zakupiło miejscowość Golczewo^[2]. W późniejszym czasie teren diecezji był niszczony najazdami brandenburczyków. W 1308 roku biskup Henryk von Wacholz uciekł nawet na jakiś czas do zamku w Golczewie^[3], a w planach miał zamiar przenieść siedzibę biskupstwa do klasztoru w Białobokach lub do Kołobrzegu^[2]. Spotkało się to ze zdecydowanym sprzeciwem kamieńskiej rady miejskiej i księcia kamieńskiego. Poparł ich przy tym papież Jan XXII, który decyzją z 14 stycznia 1333 roku zabronił zmiany stolicy^[2]. W 1321 roku cały Kamień Pomorski stał się własnością biskupów kamieńskich. Nabyli oni również całą ziemię kamieńską wraz z prawem tzw. wyższej własności. Od tej pory sprawowali niezależną władzę zwierzchnią^[2]. W latach 30. XIV wieku rozpoczęły się ożywione kontakty mieszczaństwa z osiedlem katedralnym, rozpoczęto rozbudowę osiedla katedralnego, wznoszenie domów kanonickich, rozbudowano katedrę i dom biskupi, otworzono mennicę^[2].

W połowie lat 50. XIV wieku powstał konflikt między biskupstwem kamieńskim a księstwem wołogoskim. Książęta wołogoscy zaczęli scalać ziemie utracone przez swoich poprzedników i żądali zwrotu części terenów^[2]. W grudniu 1355 roku doszło do podpisania w Wolinie układu, na podstawie którego sprawa wykupu pozostała dalej otwarta. W kolejnym roku biskup kamieński Jan I uznał zwierzchnictwo książęce. Już po śmierci biskupa, w roku 1372 książęta szczecińscy przejęli władzę nad Kamieniem Pomorskim i całym regionem^[2]. Mimo tych zawirowań osiedle katedralne rozwijało się i pod koniec XIV wieku stanowiło około dwudziestu procent całkowitej liczby mieszkańców miasta^[2].

biskupstwo kamieńskie (wyróżnione kolorem fioletowym) około roku 1400

Po śmierci biskupa Filipa von Rehberga w roku 1385 miejscem zamieszkania biskupów kamieńskich aż do czasów reformacji stał się zamek w Karlinie^[2][3]. W roku 1478 teren biskupstwa przeszedł z rąk książąt szczecińskich w skład zjednoczonego Państwa zachodniopomorskiego^[2].

13 grudnia 1534 roku podczas sejmiku trzebiatowskiego książęta zachodniopomorscy, szlachta i mieszczaństwo zdecydowali o przyjęciu na Pomorzu Zachodnim protestantyzmu jako religii państwowej^[2]. Doszło do upadku organizacji kościelnej na Pomorzu Zachodnim^[1]. Wraz ze śmiercią ostatniego biskupa Erazma von Manteuffela w 1544 roku kościół katolicki zniknął z Pomorza Zachodniego^[2]. Kościoły, klasztory i inne budowle znalazły się w rękach protestanckich^[1]. Do wyznawców katolickich wróciły one dopiero po zakończeniu II wojny światowej^[1]. Po upadku biskupstwa na znaczeniu znacząco stracił też Kamień.

Po II wojnie światowej obszar dekanatu początkowo należał terytorialnie do administratury apostolskiej w Gorzowie Wielkopolskim^[1]. Biskupstwo odrodziło się bullą Episcoporum Poloniae Coetus papieża Pawła VI 28 czerwca 1972 roku jako diecezja szczecińsko-kamieńska z siedzibą w Szczecinie. W 1992 roku diecezja stała się archidiecezją^[1].

Przypisy

Bibliografia

• Paulina Matysiak: Kościoły Archidiecezji Szczecińsko-Kamieńskiej. Nasze dziedzictwo. T. II. Bydgoszcz: Ikona, 2012. ISBN 978-83-934287-2-4. OCLC 812720232. (pol. • niem.).
• Biskupstwo Pomorskie, Parafia Wolin [dostęp 2022-10-02] .
• Marek Okoń. Granice średniowiecznej diecezji kamieńskiej. „Roczniki Humanistyczne”. 35 (2), s. 41–59, 1987. [dostęp 2022-10-03]. (pol.). 
• Grzegorz Wejman: Dzieje kościoła katolickiego na Pomorzu Zachodnim i północnym do 1945 roku. Zarys problemu.. Uniwersytet Szczeciński, 2016. [dostęp 2022-10-03].