Bitwa koło przylądka Sarycz

Bitwa koło przylądka Sarycz
I wojna światowa
Ilustracja
Pancerniki Floty Czarnomorskiej w szyku torowym, na czele „Ioann Złatoust” i „Jewstafij
Czas

5 listopada?/ 18 listopada 1914

Miejsce

koło przylądka Sarycz (Krym)

Terytorium

Morze Czarne

Wynik

nierozstrzygnięta

Strony konfliktu
 Imperium Rosyjskie Imperium Osmańskie
 Cesarstwo Niemieckie
Dowódcy
adm. Andriej Eberhardtkadm. Wilhelm Souchon
Siły
5 pancerników (przeddrednotów)
2 krążowniki pancernopokładowe
1 krążownik nieopancerzony
13 niszczycieli
1 krążownik liniowy
1 krążownik lekki
Straty
uszkodzony 1 pancernik,
34 zabitych
uszkodzony krążownik liniowy,
16 zabitych
brak współrzędnych
Mapa teatru operacji
(c) Bundesarchiv, Bild 134-B0032 / CC-BY-SA 3.0
„Goeben” przed wojną
Pancernik „Ioann Złatoust” (1915 rok)
Szkic ruchów flot

Bitwa koło przylądka Sarycz – starcie morskie podczas I wojny światowej 5 listopada?/ 18 listopada 1914 roku pomiędzy rosyjską Flotą Czarnomorską a niemieckim krążownikiem liniowym „Goeben” (formalnie osmańskim „Yavuz Sultan Selim”), na Morzu Czarnym u wybrzeży Krymu. Kilkunastominutowa bitwa, toczona przy złej widzialności, zakończyła się uszkodzeniami okrętów po obu stronach, po czym oba zespoły się rozeszły.

Tło bitwy

Trzon floty rosyjskiej na Morzu Czarnym w przeddzień I wojny światowej tworzyło pięć przestarzałych pancerników generacji przeddrednotów, uzbrojonych w cztery działa kalibru 305 mm każdy, z wyjątkiem słabszego „Rostisława” z działami kalibru 254 mm. Głównym przeciwnikiem rosyjskiej Floty Czarnomorskiej był niemiecki krążownik liniowyGoeben”, który po przedarciu się do Stambułu, wraz z krążownikiem „Breslau”, został formalnie wcielony do marynarki osmańskiej jako „Yavuz Sultan Selim”. Przewyższał on znacząco każdy z rosyjskich okrętów istniejących na początku wojny, zarówno prędkością, jak i opancerzeniem oraz artylerią, obejmującą 10 dział kalibru 28 cm[a], o większej szybkostrzelności od ciężkich dział rosyjskich, co wymuszało na Rosjanach konieczność operowania zespołami liczącymi przynajmniej trzy pancerniki, dla wyrównania szans w walce artyleryjskiej[1]. Przy tym, na skutek starszej budowy rosyjskich pancerników, każde trafienie mogło mieć dla nich poważne konsekwencje[2].

Działania wojenne na tym akwenie zostały rozpoczęte ostrzałem rosyjskich baz przez tureckie okręty bez wypowiedzenia wojny 29 (16) października 1914 roku. Między innymi „Goeben” ostrzelał główną bazę Floty Czarnomorskiej w Sewastopolu, przy czym otrzymał trzy niegroźne trafienia z dział baterii nadbrzeżnych[3]. Rosyjskie siły główne wyszły następnie z portu i przeprowadziły rajd na południowo-zachodnią część Morza Czarnego, lecz nie zdołały odnaleźć przeciwnika[4]. W następstwie ataku, 2 listopada 1914 roku Rosja wypowiedziała wojnę Imperium Osmańskiemu, a za nią 5 listopada uczyniły to zachodnie państwa ententy[5].

4 listopada (22 października) rosyjskie okręty wyszły na pierwszą operację stawiania min u brzegów Turcji, a w drodze powrotnej „Rostisław” i krążownik „Kaguł” zbombardowały 6 listopada port w Zonguldaku, będący centrum przeładunku węgla wydobywanego w Imperium Osmańskim[6]. Rosyjska eskadra zatopiła też po drodze trzy transportowce wojska i mały statek[b]. „Yavuz” i krążownik torpedowyBerk-i Satvet”, które znajdowały się w morzu, płynąc w celu ostrzelania Sewastopola, zostały skierowane pod Zonguldak, lecz nie odnalazły wroga[5].

Przed bitwą

15 (2) listopada 1914 roku siły główne Floty Czarnomorskiej wyruszyły z bazy pod flagą głównodowodzącego Flotą adm. Eberhardta w celu bombardowania Trapezuntu oraz zwalczania tureckiej żeglugi[4]. 17 listopada przeprowadzono bombardowanie[4], a w nocy 18 listopada stawiacze min „Konstantin” i „Ksenia” postawiły tam zagrodę minową[7][c]. Po otrzymaniu informacji o ostrzale, głównodowodzący flotą turecką niemiecki kontradmirał Wilhelm Souchon zdecydował przechwycić flotę rosyjską w drodze powrotnej pod Sewastopolem[8]. 17 listopada dwa najszybsze okręty tureckie: „Yavuz” i krążownik lekki „Midilli” (niemiecki „Breslau”) wyszły z Bosforu i popłynęły ku brzegom Krymu, pod flagą kadm. Souchona[8].

Flota Czarnomorska powracała do Sewastopola w szyku marszowym. Na czele płynęły w szyku czołowym jej trzy stare krążowniki (z lewej i prawej pancernopokładowe „Kaguł” i „Pamiat' Mierkurija”, w centrum nieopancerzony mały krążownik lotniczyAłmaz”), a około 3½ mili za nimi płynęły w szyku torowym pancerniki: admiralski „Jewstafij”, za nim „Ioann Złatoust”, „Pantielejmon” i starsze „Tri Swiatitiela” i „Rostisław[9]. Za nimi w dwóch kolumnach płynęło 13 niszczycieli, w tym 3 nowe o napędzie turbinowym typu Derzkij[10]. 18 listopada przed południem zespół rosyjski znajdował się już w pobliżu brzegów Krymu. Mimo że było około południa, występowało zamglenie [nad samą powierzchnią morza mogła zalegać mgła] ograniczające widzialność do 3–4 mil morskich[8].

Bitwa

Około godziny 11.40, gdy zespół był w rejonie przylądka Sarycz, z krążownika „Ałmaz” dostrzeżono dym przez mgłę; Rosjanie także usłyszeli korespondencję radiową między niemieckimi okrętami[2]. Krążownik „Breslau” również za kilka minut dostrzegł „Ałmaza” i oba niemieckie okręty skierowały się z dużą prędkością w stronę rosyjskiego zespołu[2]. Admirał Eberhardt, widząc dym z prawej przed sobą w odległości ok. 8–9 mil, nakazał zwiększyć prędkość do 14 węzłów, a po pewnym czasie zarządził zwrot kolumny pancerników o osiem rumbów w lewo[2]. Lewoskrzydłowy krążownik „Kaguł” wstąpił na czoło kolumny sił głównych, a „Ałmaz” zawrócił i wycofał się za pancerniki, natomiast niszczyciele wysunięto przed linię pancerników[2]. Ponieważ niemiecki zespół wykonał równocześnie zwrot w prawo, oba zespoły znalazły się na kursach prawie równoległych[11].

Po zwrocie dostrzeżono na „Jewstafim” przeciwnika z prawej burty. Trzy najsilniejsze pancerniki 1. Brygady Floty Czarnomorskiej przed wybuchem wojny ćwiczyły procedurę skoncentrowanego ostrzeliwania celu pod kontrolą okrętu głównego (środkowego w szyku), tak więc obecnie „Jewstafij” wstrzymywał się z otwarciem ognia dopóki „Ioann Złatoust” nie zakończył zwrotu i nie dostrzegł „Goebena”[12][13]. Z powodu mgły i ścielącego się dymu, na „Ioannie Złatoustym” błędnie oceniono jednak za dużą odległość od celu, na 60 kabli, i w efekcie jego pociski były niecelne, podobnie jak pancernika „Tri Swiatitiela”[13]. Na „Jewstafim” jednak prawidłowo oceniono odległość na 38,5 kabla i, z rozkazu admirała Eberharda, rozpoczęto ogień samodzielnie[11]. Trzeci w szyku pancernik „Pantielejmon” w ogóle nie widział celu i nie otworzył ognia podczas bitwy[11]. Ostatni najsłabszy pancernik „Rostisław”, dowodzony przez kapitana 1. rangi Kazimierza Porębskiego, nie próbował ostrzeliwać „Goebena”, natomiast wystrzelił 2 pociski 254 mm i 6 kalibru 152 mm do krążownika „Midilli”, nie uzyskując trafienia[6].

Efektywnie więc z „Goebenem” walkę prowadził tylko „Jewstafij”. Już pocisk jego pierwszej salwy dwóch pocisków 305 mm, wystrzelonej o 12.24, trafił w cel, przebijając pancerz trzeciej lewoburtowej kazamaty dział artylerii średniej 15 cm „Goebena”[11][5]. Wywołany trafieniem pożar spowodował wybuch gotowej do użycia amunicji i śmierć (na miejscu lub z ran) 16 ludzi obsady[5]. Dalszych trafień jednak nie potwierdzono, pomimo doniesień rosyjskich[d]. „Goeben” natychmiast odpowiedział ogniem, trafiając w drugiej salwie środkowy komin „Jewstafija” – pocisk wybuchnął po przebiciu komina i zerwał antenę radiową, z którego to powodu „Jewstafij” nie był w stanie skorygować danych „Ioanna Złatoustego” (sygnały przekazywane semaforem nie odniosły skutku)[11]. „Goeben” trafił „Jewstafija” jeszcze dwa razy w kazamaty dział 152 mm, przebijając pancerz i powodując straty w ludziach, a czwarty pocisk rozerwał się w wodzie przed burtą, wywołując przebicia od odłamków[14]. Pociski „Jewstafija”, w tym jego artylerii średniej, padały blisko i gęsto, sprawiając wrażenie, że „Goeben” jest ostrzeliwany przez wszystkie pancerniki. Dlatego po 14-minutowej wymianie ognia kontradmirał Wilhelm Souchon zdecydował się wykonać zwrot w prawo i o 12.35 zerwał kontakt z okrętami rosyjskimi[14][e]. „Jewstafij” stracił w tym pojedynku 34 marynarzy (w tym 5 oficerów), rannych zostało 24[14].

„Jewstafij” wystrzelił w starciu tylko 16 pocisków 305 mm, 14 pocisków 203 mm i 19 pocisków 152 mm[15][f]. „Ioann Złatoust” wystrzelił 6 pocisków 305 mm, a „Tri Swiatitiela” 12 pocisków[16]. „Goeben” wystrzelił, według źródeł niemieckich, 19 pocisków 28 cm, aczkolwiek marynarze rosyjscy raportowali 6 salw (około 30 pocisków)[16].

Do kolejnego i ostatniego starcia sił głównych obu stron, również nierozstrzygniętego, doszło 10 maja 1915 pod Bosforem[17].

Uwagi

  1. Niemcy określali kaliber dział w centymetrach, faktyczny kaliber wynosił 283 mm. Tony DiGiulian: Germany 28 cm/50 (11") SK L/50 w serwisie http://www.navweaps.com/ [dostęp 16-05-2017]
  2. Zatopiony został statek „Nikna” (905 BRT) i transportowce „Bahriye Amer” (3603 BRT), „Bezm-i Alem” (4527 BRT) i „Mithat Paşa” (4455 BRT). Langensiepen i Güleryüz 1995 ↓, s. 45.
  3. Nie jest jasne, czy stawiacze min wracały z flotą rosyjską, skoro według Langensiepen i Güleryüz 1995 ↓, s. 46 i Car'kow 2015 ↓, s. 26 18 listopada jeszcze stawiały miny pod Trapezuntem (ponad 200 mil od Krymu). Gribowskij 1996 ↓, s. 23-24 nie wymienia ich w składzie eskadry koło przylądka Sarycz.
  4. Według doniesień rosyjskiej agentury, powtarzanych w części rosyjskich publikacji, „Goeben” miał zostać trafiony przynajmniej trzema pociskami 305 mm i 11 średniego kalibru, ponosząc straty 115 zabitych i 59 rannych (Car'kow 2015 ↓, s. 27), lecz nie potwierdzają tego źródła niemieckie i tureckie (Langensiepen i Güleryüz 1995 ↓, s. 45).
  5. Według źródeł niemiecko-tureckich, to Rosjanie zakończyli starcie (Langensiepen i Güleryüz 1995 ↓, s. 45-46)
  6. Gribowskij 1996 ↓, s. 29 podaje 12 pocisków 305 mm.

Przypisy

  1. Gribowskij 1996 ↓, s. 21, 24.
  2. a b c d e Gribowskij 1996 ↓, s. 25.
  3. Langensiepen i Güleryüz 1995 ↓, s. 44.
  4. a b c Car'kow 2015 ↓, s. 26.
  5. a b c d Langensiepen i Güleryüz 1995 ↓, s. 45.
  6. a b Trawicki 2006 ↓, s. 72.
  7. Langensiepen i Güleryüz 1995 ↓, s. 46.
  8. a b c Gribowskij 1996 ↓, s. 23.
  9. Gribowskij 1996 ↓, s. 23-24.
  10. Gribowskij 1996 ↓, s. 24.
  11. a b c d e Gribowskij 1996 ↓, s. 26.
  12. Gribowskij 1996 ↓, s. 24, 26.
  13. a b Docenko 2002 ↓, s. 161.
  14. a b c Gribowskij 1996 ↓, s. 26-27.
  15. Stephen McLaughlin: Predreadnoughts vs a Dreadnought: The action off Cape Sarych, 18 November 1914 w: Warship 2001-2002, Conway Maritime Press, London 2001, s. 131–133)
  16. a b Gribowskij 1996 ↓, s. 29.
  17. Gribowskij 1996 ↓, s. 31.

Bibliografia

  • Bernd Langensiepen, Ahmet Güleryüz: The Ottoman steam navy 1828-1923. Conway Maritime Press, 1995. ISBN 0-85177-610-8. (ang.)
  • W. Ju. Gribowskij. Czornomorskij fłot w bojach z «Giebienom» (1914–1915 gody). „Gangut”. 10, s. 20-33, 1996. Sankt Petersburg: Gangut.  ISBN 5-85875-021-4 (ros.)
  • Lech Trawicki. Okręty kontradmirała Kazimierza Porębskiego. Wiek pary – czas wojny. „Morze, Statki i Okręty”. 56, s. 68-73, marzec-kwiecień 2/ 2006. 
  • Witalij Docenko: Morskije bitwy Rossiji XVIII-XX wiekow. Wyd. III. Sankt Petersburg: Poligon, 2002, s. 160-162. ISBN 5-89173-191-6. (ros.)
  • A. Ju. Car'kow. «Tri Swiatitiela». Szestoj czornomorskij bronienosjec. „Morskaja Kollekcyja”. 4(187), 2015 (ros.). 

Media użyte na tej stronie

Flag of the Ottoman Empire (1844–1922).svg
The Ottoman flag of 1844–1922. Late Ottoman flag which was made based on the historical documents listed in the Source section. Note that a five-pointed star was rarely used in the star-and-crescent symbol before the 19th century.
Flag of the German Empire.svg
Bundesflagge und Handelsflagge des Norddeutschen Bundes (1866-1871) und Reichsflagge des Deutschen Reiches (1871-1918)
Flag of Germany (1867–1918).svg
Bundesflagge und Handelsflagge des Norddeutschen Bundes (1866-1871) und Reichsflagge des Deutschen Reiches (1871-1918)
Sarych cap battle 1914It.png
Autor: MadCAD 18:56, 13 октября 2007 (UTC) *derivative work: Demostene119 (talk) 13:24, 7 December 2010 (UTC), Licencja: CC BY-SA 4.0
Plan of the Sarych cap battle (Бой у мыса Сарыч) in 1914- italian version
Bundesarchiv Bild 134-B0032, Großer Kreuzer Goeben.jpg
(c) Bundesarchiv, Bild 134-B0032 / CC-BY-SA 3.0
Dla celów dokumentacyjnych Niemieckie Archiwum Federalne często zachowywało oryginalny opis fotografii, który może być błędny, tendencyjny, przestarzały bądź politycznie skrajny. Info non-talk.svg
Großer Kreuzer Goeben
Goeben
Großer Kreuzer
Stapell.: 28.3.1911
Black Sea Battleships.jpg
Imperial Russian battleships in the Black Sea during The Great War led by battleship Ioann Zlatoust.
Flag of Russian Empire for private use (1914–1917).svg
Autor: Ta ^specifik^ z W3C grafika wektorowa została stworzona za pomocą Inkscape., Licencja: CC BY-SA 3.0
Flag of the Russian Empire, used from 1914–1917.
Note: Private use only, unofficial.
IoannZlatoust03.jpg
The Imperial Russian battleship «Ioan Zlatoust».
Morze Czarne mapa pl.png
Autor: , Licencja: CC-BY-SA-3.0
Mapa ukazująca Morze Czarne wraz z kilkoma większymi portami zlokalizowanymi wokół niego, zaznaczono również Morze Azowskie i Morze Marmara