Bitwa koło przylądka Stilo

Bitwa koło przylądka Stilo

II wojna światowa, Kampania śródziemnomorska
Czas	9 lipca 1940
Miejsce	30 mil morskich na wschód od przylądka Stilo w Kalabrii
Terytorium	Morze Śródziemne
Wynik	nierozstrzygnięta
Strony konfliktu
Wielka Brytania  Australia  Włochy
Dowódcy
Andrew Cunningham Inigo Campioni
Siły
3 pancerniki 1 lotniskowiec 5 krążowników lekkich 16 niszczycieli 2 pancerniki 6 krążowników ciężkich, 8 krążowników lekkich 16 niszczycieli
Straty
1 lekki krążownik uszkodzony 2 niszczyciele uszkodzone 1 pancernik uszkodzony 1 ciężki krążownik uszkodzony 1 niszczyciel uszkodzony
Położenie na mapie Morza Śródziemnego miejsce bitwy
37°40′N 17°20′E/37,666667 17,333333

Bitwa koło przylądka Stilo (w literaturze angielskojęzycznej znana także jako bitwa koło Kalabrii – Battle of Calabria) – bitwa morska stoczona w czasie II wojny światowej 9 lipca 1940 roku na Morzu Śródziemnym, około 30 mil morskich na wschód od przylądka Stilo (wł.: Punto Stilo) w Kalabrii we Włoszech, pomiędzy okrętami brytyjskiej Royal Navy a włoskiej Regia Marina. Bitwa nie przyniosła zwycięstwa żadnej ze stron.

Działania Regia Marina i Royal Navy na Morzu Śródziemnym w pierwszych dniach lipca 1940 roku

W dniu 6 lipca 1940 roku flota włoska rozpoczęła operację konwojową, mającą na celu przeprowadzenie do Bengazi w Libii pięciu statków wiozących wsparcie i zaopatrzenie dla walczących tam wojsk. Statki przewoziły 2190 żołnierzy, 232 pojazdy, 10 445 ton sprzętu wojskowego oraz 5720 ton paliwa i olejów^[1]. Bezpośrednią osłonę konwoju stanowiło 8 niszczycieli i cztery torpedowce, ubezpieczane przez dwa krążowniki lekkie: "Bartolomeo Colleoni" i "Giovanni delle Bande Nere"^[2].

7 lipca 1940 roku silny zespół okrętów Royal Navy pod dowództwem admirała Andrew Cunninghama wypłynął z Aleksandrii w Egipcie. Jego zadaniem była osłona konwoju, mającego ewakuować z Malty osoby cywilne, głównie kobiety i dzieci. Admirał Cunningham chciał jednocześnie sprowokować włoskie dowództwo do akcji^[3]. Okręty brytyjskie płynęły w trzech zespołach. Zespół A, rozpoznawczy, stanowiło pięć krążowników lekkich: HMS "Liverpool", HMS "Gloucester", HMS "Neptune", HMS "Orion" i HMAS "Sydney" w eskorcie niszczycieli, pod dowództwem admirała Johna Toveya. Zespół B, stanowiący główną siłę uderzeniową, tworzył pancernik HMS "Warspite" z eskortą niszczycieli, pod bezpośrednim dowództwem Andrew Cunninghama. W skład zespołu C, którego zadaniem było ubezpieczanie działań floty, wchodziły pancerniki HMS "Malaya" i HMS "Royal Sovereign", lotniskowiec HMS "Eagle" oraz flotylla niszczycieli pod dowództwem wiceadmirała H.D. Pridham-Wippella. Wśród okrętów zespołu admirała Cunninghama były cztery jednostki Royal Australian Navy: jeden krążownik i trzy niszczyciele^[4].

W reakcji na doniesienia swoich agentów z Aleksandrii, włoskie dowództwo zdecydowało się wysłać w morze zespół floty składający się z dwóch pancerników: "Giulio Cesare" i "Conte di Cavour", sześciu ciężkich i ośmiu lekkich krążowników w eskorcie niszczycieli. Całością dowodził admirał Inigo Campioni. Po otrzymaniu informacji o wykryciu w nocy z 7 na 8 lipca okrętów brytyjskich płynących w stronę Malty przez włoski okręt podwodny "Beilul" admirał Campioni zdecydował się nawiązać walkę^[5]. Jego zespół, przy wyrównanych siłach najcięższych okrętów, dysponował przewagą prędkości, miał w składzie więcej krążowników i mógł liczyć na wsparcie lotnictwa bazującego na włoskich lotniskach^[6]. Ponieważ do admirała Campioniego dotarła wiadomość o wyjściu rano 8 lipca z Gibraltaru drugiego silnego zespołu brytyjskiego kierującego się na Maltę (celem tej akcji było bombardowanie lotnisk na Sardynii), musiał on wydać bitwę przed połączeniem się sił przeciwnika^[6].

Również admirał Cunningham otrzymał rano 8 lipca wiadomość o włoskiej flocie zmierzającej do Libii, zauważonej przez patrolujący okręt podwodny HMS "Phoenix". Brytyjski dowódca skalkulował nowy kurs swoich okrętów, zamierzając przechwycić przeciwnika w drodze powrotnej do portów włoskich. Tak więc obie floty znalazły się na zbieżnych kursach, przecinających się w okolicy przylądka Stilo na wschodnim wybrzeżu Kalabrii^[6].

8 lipca do ataku na okręty admirała Cunninghama przystąpiły samoloty Regia Aeronautica startujące z lotnisk na Dodekanezie. Efektem bombardowań prowadzonych z wysokiego pułapu było trafienie bombą krążownika HMS "Gloucester". W wyniku trafienia na okręcie zginęło 18 członków załogi^[7] i zniszczone zostały jedna z baterii artylerii przeciwlotniczej oraz wyrzutnia torpedowa na prawej burcie^[6].

Bitwa koło przylądka Stilo

Rankiem 9 lipca 1940 roku brytyjskie rozpoznanie lotnicze ponownie zlokalizowało okręty włoskie, znajdujące się, po odprowadzeniu konwoju do Libii, na powrotnym kursie w kierunku bazy w Tarencie. Admirał Cunningham zdecydował się podzielić swoją flotę, pozostawiając za sobą wolniejszy zespół C i jednocześnie nakazując przeprowadzić atak lotniczy siłami samolotów torpedowych Fairey Swordfish z lotniskowca HMS "Eagle". Nalot okazał się bezskuteczny, zaś admirał Campioni zmienił kurs swojego zespołu w stronę spodziewanej pozycji okrętów brytyjskich. W efekcie około godziny 15.00. pierwsze jednostki obu flot nawiązały kontakt wzrokowy^[8].

Jako pierwsze weszły do walki krążowniki lekkie z zespołu admirała Toveya oraz włoskie "Luigi di Savoia Duca degli Abruzzi" i "Giuseppe Garibaldi". Pierwsi ogień otworzyli Włosi, wykorzystując większy zasięg swoich dział. Ogień artyleryjski z obu stron był niecelny, jedynie pojedynczy pocisk trafił w HMS "Neptune", uszkadzając katapultę i znajdujący się na niej wodnosamolot^[9].

Po tym początkowym starciu na pole bitwy dotarł HMS "Warspite", otwierając ogień do najbliższych włoskich krążowników i zmuszając je do wycofania się na większą odległość. Wkrótce także obydwa pancerniki admirała Campioniego włączyły się do walki, jednak, w wyniku dokonanego wcześniej podziału celów, do HMS "Warspite" strzelał jedynie "Giulio Cesare", artylerzyści "Conte di Cavour" oczekiwali na wejście w zasięg swoich dział podążającego z tyłu HMS "Malaya"^[10]. Tuż przed godziną 16.00. pociski "Giulio Cesare" obramowały HMS "Warspite"^[11]. Jednak zaraz potem ciężki pocisk kalibru 381 mm wystrzelony przez brytyjski pancernik trafił w pokład "Giulio Cesare" w okolicy rufowego komina, uszkadzając pokład główny wokół jednej z wież artyleryjskich średniego kalibru^[12]. Dym z pożarów wywołanych odłamkami został zassany przez nawiew do kotłowni, co spowodowało wyłączenie z użytku części kotłów i natychmiastowy spadek prędkości okrętu do 18 węzłów. Dwóch włoskich marynarzy zginęło na skutek zatrucia dymem^[10]. Kilka minut później ciężki krążownik "Bolzano", zaangażowany w wymianę ognia z krążownikami admirała Toveya, otrzymał trzy bezpośrednie trafienia pociskami średniego kalibru. Efektem jednego z nich było czasowe zablokowanie steru i wypadnięcie cyrkulującego okrętu z szyku. Uszkodzenia krążownika zostały jednak szybko naprawione przez ekipy przeciwawaryjne i "Bolzano" mógł kontynuować walkę^[13].

Dowodzący włoską flotą z pokładu uszkodzonego "Giulio Cesare" admirał Campioni podjął decyzję o przerwaniu walki. Jego okręt stracił atut szybkości i w obliczu nadciągających kolejnych brytyjskich pancerników (HMS "Malaya" otworzył w międzyczasie ogień, chociaż włoskie okręty wciąż znajdowały się poza zasięgiem jego dział) był narażony na zniszczenie. Aby oderwać się od przeciwnika, admirał Campioni nakazał swoim niszczycielom postawić zasłonę dymną a następnie wykonać pod jej osłoną atak torpedowy. Atakujące niszczyciele natknęły się jednak na skoncentrowany ogień jednostek brytyjskich i żadna z torped nie trafiła w cel. Także admirał Cunningham postanowił przerwać bitwę, aby nie narażać własnych jednostek na atak włoskich samolotów, startujących z pobliskich lotnisk na Sycylii i Półwyspie Apenińskim. Z pokładu HMS "Eagle" po raz drugi wystartowały samoloty torpedowe z zadaniem zaatakowania włoskich okrętów, jednak także ten atak był nieskuteczny. Nadlatujące nad pole bitwy samoloty Regia Aeronautica zaatakowały omyłkowo własne okręty, także nie uzyskując żadnego trafienia. Ostatecznie bitwa zakończyła się około godziny 16.45^[14].

Po bitwie

Eskadra gibraltarska została jeszcze 9 lipca wieczorem zaatakowana przez włoskie lotnictwo, co spowodowało odwołanie planowanych działań, zaś 11 lipca, w drodze powrotnej do Gibraltaru zatonął niszczyciel HMS "Escort" storpedowany wcześniej przez włoski okręt podwodny "Guglielmo Marconi" (typu Marconi)^[15].

Kontynuując zadanie osłony konwoju ewakuacyjnego z Malty, samoloty pokładowe z lotniskowca HMS "Eagle" wykonały 10 lipca uderzenie na okręty bazujące na redzie Augusty na Sycylii, gdzie zatopiony został niszczyciel "Leone Pancaldo" (typu Navigatori), biorący wcześniej udział w bitwie (na okręcie zginęło 16 włoskich marynarzy^[13], sam niszczyciel został później podniesiony z dna i w 1941 roku ponownie wcielony do służby, ostatecznie zatonął 30 kwietnia 1943 roku po zbombardowaniu przez amerykańskie samoloty w rejonie przylądka Bon w Tunezji^[16]). W drodze powrotnej do Aleksandrii eskadra admirała Cunninghama była 11 lipca atakowana przez włoskie bombowce, ale przy udziale samolotów myśliwskich startujących z HMS "Eagle" atak ten został odparty^[17].

Obydwa uszkodzone w bitwie włoskie okręty, "Giulio Cesare" i "Bolzano", zostały odesłane na remont do La Spezia. Uszkodzenia nie były zbyt poważne, w ciągu miesiąca obie jednostki znalazły się z powrotem w linii^[13]. Bitwa koło przylądka Stilo nie przyniosła zwycięstwa żadnej ze stron, ujawniając włoską taktykę ostrożnego działania i nie narażania własnych jednostek^[18].

Przypisy

Bibliografia

• Campaign Summaries of World War 2: British Navy in the Mediterranean, including Malta Convoys, Part 1 of 4 1940-41, w: Naval-History.Net [dostęp 8 lutego 2010]
• Cristiano D'Adamo, Action off Calabria, w: Regia Marina Italiana [dostęp 8 lutego 2010]
• Maciej K. Franz, Lotniskowiec Eagle – koń roboczy Royal Navy, w: Okręty Wojenne nr 74 (6/2005), ISSN 1231-014X
• George Hermon Gill: Royal Australian Navy, 1939-1942. T. I. Adelaide: Griffin Press, 1957, seria: Australia in the War of 1939-1945; Series Two: Navy.
• Andrzej Jaskuła, Włoskie pancerniki typu Conte di Cavour. Cz. II, w: Nowa Technika Wojskowa nr 11/1996, ISSN 1230-1665
• Don Kindell, Casualty Lists of the Royal Navy and Dominion Navies, World War 2, w: Naval-History.Net [dostęp 8 lutego 2010]
• Jerzy Lipiński, II wojna światowa na morzu, Warszawa 1995, ISBN 83-902554-7-2
• Geoffrey B. Mason, Service Histories of Royal Navy Warships in World War 2: HMS Escort – E-class Destroyer, w: Naval-History.Net [dostęp 8 lutego 2010]
• AndrzejA. Perepeczko AndrzejA., Burza nad Atlantykiem. Tom I, Warszawa: „Lampart”, 1999, ISBN 83-86776-45-5, OCLC 749284958 .