Bitwa na La Gudiña

Portugalski król Jan V – uczestnik wojny o hiszpańską sukcesję

Bitwa na La Gudiña[a] – starcie zbrojne pomiędzy wojskami francusko-hiszpańskimi i angielsko-portugalskimi, które miało miejsce 7 maja 1709 w Estremadurze podczas hiszpańskiej wojny sukcesyjnej.

Wprowadzenie

Rozległy konflikt europejski pomiędzy „Królem Słońce” i tzw. Wielkim Sojuszem, w który włączona została także Portugalia, zastał ją całkowicie nieprzygotowaną do wojny, tym bardziej, że szybko zmieniła się też jej rola jako sojusznika. Początkowo związana aliansem z Francją (18 czerwca 1701), wkrótce zerwała go przystępując do koalicji przeciw Burbonom (16 maja 1703)[b], o czym m.in. zdecydowały obawy przed ponownym zdominowaniem przez silniejszą Hiszpanię oraz sporne z nią kwestie terytorialne[1]. Jednakże liczebnie słaba i funkcjonalnie przestarzała armia portugalska od początku mogła stanowić dość nikłe wsparcie dla wojsk antyfrancuskiej koalicji (głównie angielskich). Sytuację zmieniała zadekretowana dopiero w 1707 przez Jana V rzeczywista reforma wojska oparta na wzorach francuskich: zamiast XVII-wiecznych struktur organizacyjnych utworzono regularne pułki (regimenty), zapoczątkowano tworzenie kawalerii oraz podstaw pod stopniowy rozwój polowej artylerii. Przywrócono też (ograniczone przez Piotra II) wojskowe kompetencje gubernatorów prowincji (governador das armas de provincia)[2]. Istotną rolę odgrywał tu markiz de Fronteira[c], któremu w 1709 powierzono tę funkcję na obszarze Alentejo.

Wojska te skupiały się na strategicznie ważnym obszarze Olivençy, która traktatowo przejęta w końcu XIII wieku od Hiszpanów, była uważana przez nich za obszar sporny, podlegający historycznym roszczeniom rewindykacyjnym. W II połowie XVII w. Portugalczycy stworzyli tam umocniony przyczółek nadgraniczny z twierdzami Olivença (nad Gwadianą, na południe od Badajoz) i Campo Maior (nad Caią, na północ od Badajoz) oraz z fortem zaporowym przy odnowionym moście Ajuda (Ponte da Ajuda), stanowiącym ważne w tym rejonie przejście przez Gwadianę[d].

Działania poprzedzające

Grenadier portugalski z początku XVIII wieku

Mimo dotkliwej klęski poniesionej pod Almansą, słaba armia portugalska wspomagana przez Anglików nadal zdolna była do działań operacyjnych. Po uzyskaniu żądanych posiłków angielskich (ok. 8 000), zamierzano także z kierunku Estremadury podjąć ofensywę na Madryt; wcześniej jednak należało opanować nadgraniczną twierdzę Badajoz, której dwukrotnie nie udało zdobyć poprzednio. Pozycję tę nadal blokowały siły burbońskie dowodzone przez markiza de Bay[e]. Mianowany przez Filipa V w 1704 namiestnikiem (tzw. kapitan generalny) obszaru hiszpańskiej Estremadury, wiosną 1709 roku dysponował on 18 tysiącami Hiszpanów i Francuzów rozlokowanych w pobliżu portugalskiej granicy.

Po stronie przeciwnej, wykorzystując osłabienie sił burbońskich spowodowane koniecznymi posiłkami dla wojsk we Flandrii, hr. Galway nalegał na podjęcie działań ofensywnych z wtargnięciem do hiszpańskiej Estremadury. Pretekstem stało się wysłanie przez markiza de Bay na początku maja 1709 kawalerii dla plądrowania okolic fortu San Cristobal położonego koło Badajoz, po drugiej stronie Gwadiany. Wywołało to reakcję markiza de Fronteira, stojącego wraz z hr. Galway[f] na czele wojsk koalicyjnych. Nieco silniejsi sprzymierzeni dysponowali 49 pułkami piechoty i kawalerii (ok. 17 tysięcy pieszych i 5 tys. jezdnych) w porównaniu z 40 burbońskimi. Siła artylerii po obu stronach była wyrównana (po ok. 20 dział)[3].

Bitwa

Wbrew radom hrabiego Galwaya, sprowokowany de Fronteira zareagował pospiesznie: wyruszając spod Elvas przekroczył nadgraniczną rzeczkę Caya, prowadząc własną kawalerię (regiment lekkokonnych z Olivençy[g]) oraz znaczne zgrupowanie piechoty z niewieloma działami. Już podczas przekraczania rzeki przez tabory wojska koalicjantów weszły w styczność z awangardą kawalerii hiszpańskiej.

Dragon hiszpański z 1703 r.

Do starcia doszło na nieodległej równinie La Gudiña. Pierwszą linią lewego skrzydła sprzymierzonych dowodził hr. São João; druga linia, z trzema pułkami angielskimi, pozostawała pod komendą hr. Galway. Na lewym skrzydle burbońskim rozwinęła się w pierwszej linii brygada hiszpańska złożona z dragońskich regimentów kawalerii Osuna i Pavia oraz pułku Graftona.

Wyczuwając miejscową słabość przeciwnika, de Bay przeprowadził natarcie kawalerią na prawe skrzydło sprzymierzonych z ich portugalską kawalerią, którą zmuszono ją do ucieczki. Z kolei odsłonięte w ten sposób 2 bataliony angielskiej piechoty, odcięte od sił głównych, również zmuszone zostały do kapitulacji.

Następnie zaatakowano portugalską piechotę, lecz natarcie to trzykrotnie odparto. W obliczu krytycznej sytuacji hr. Galway wysłał do natarcia brygadę Pearce'a, umożliwiając Portugalczykom wycofanie się i odwrót za rzekę Caya. Brygada angielska została jednak okrążona i również zmuszona do poddania. Do niewoli dostali się gen. Nicolas Sarkey ze swym pułkiem, brygadier Thomas Pearce z 300 dragonami i regiment samego Galwaya, a także hr. São João. Dowodzący centrum angielski pułkownik Ally, nie dysponując w ogóle kawalerią, zarządził odwrót przed natarciem hiszpańskiej piechoty, pozostawiając na polu walki sztandary, działa i tabory, i przekraczając Cayę bez niszczenia mostów. Pozostała część wojsk angielsko-portugalskich dokonała zorganizowanego odwrotu do Elvas, utrzymując tam swe pozycje w trakcie dalszej kampanii.

Następstwa

Zwycięstwem tym przejściowo odsunięto niebezpieczeństwo inwazji sprzymierzonych z terytorium portugalskiego. W bitwie Portugalczycy i Anglicy stracili w zabitych i rannych 1700 ludzi oraz 2300 wziętych w niewolę, wraz ze zdobytymi przez nieprzyjaciela 17 działami i 15 sztandarami. Wojska francusko-hiszpańskie w rannych i zabitych utraciły zaledwie ok. 400 ludzi.

Uwagi

  1. ↑ W literaturze znana też niekiedy jako bitwa nad Caya (port. Caia) – przygraniczną rzeką będącą portugalskim dopływem Gwadiany.
  2. ↑ W traktacie wynegocjowanym przez Johna Methuena zadeklarowano udział 20 tysięcy piechoty i 5 tys. jazdy w zamian za dostarczone subsydia i posiłki wojskowe aliantów oraz korzyści terytorialne, a także za obecność Karola Habsburga na tronie hiszpańskim (F. Verdoglia: La guerra di successione spagnola, dz. cyt., s. 8).
  3. ↑ Fernando Mascarenhas, hr. Torre, drugi markiz de Fronteira (1655-1729) – najpierw gubernator wojskowy Beiry, potem w Alentejo zastąpił markiza das Minas jako namiestnik obszaru przygranicznego (fronteira) w latach wojny sukcesyjnej.
  4. ↑ Częściowo wysadzony w powietrze na rozkaz markiza de Bay (środkowe przęsła), uniemożliwił odtąd działania ofensywne na strategicznym szlaku ku Badajoz, i pozostaje w tym stanie do dziś.
  5. ↑ Alexandre Maître, markiz de Bay (1650–1715) – francuski dowódca w służbie hiszpańskiej podczas wojny sukcesyjnej, zasłużony licznymi działaniami wojennymi na rzecz Burbonów, m.in. zdobyciem Ciudad Rodrigo w 1707 (por. Jean-Baptiste-Pierre Courcelles: Dictionnaire universel de la noblesse de France, vol. 4, Paris: Au Bureau général de la noblesse de France, 1821).
  6. ↑ Właściwie Henry de Massue, markiz de Ruvigny (1648-1720) – francuski żołnierz i dyplomata, jako hugenota wstąpił do służby angielskiej za Wilhelma Orańskiego; tytuł hrabiego (earl) Galway uzyskał w 1697. W latach 1704-1707 był w Portugalii głównodowodzącym wojsk sprzymierzonych.
  7. ↑ Był to pierwszy pułk kawalerii formowany od listopada 1707 w rozwijanej i modernizowanej armii portugalskiej, składający się z 12 kompanii po 40 konnych, podzielonych na 4 szwadrony (F. Verdoglia, dz. cyt., s. 47).

Przypisy

  1. ↑ Caetano Beirão: A short history of Portugal. Lisboa: Edicões Panorama, 1960, s. 93-94.
  2. ↑ F. Verdoglia: La guerra di succesione spagnola, dz. cyt., s. 47.
  3. ↑ Dane przytaczane w historiografii na podstawie dzieła J.C. O'Callaghana (History of the Irish brigades in the service of France. From the revolution in Great Britain and Ireland under James II, to the revolution in France under Louis XVI, 1887).

Bibliografia

  • Franco Verdoglia: La guerra di successione spagnola, 1701-1715. Roma: Edizioni Chillemi, 2009, seria: Storia Militare 8. ISBN 978-88-96522-14-1.
  • Carmen Sanz Ayán: La guerra de Sucesión española. Madrid: Ediciones Akal, 2006. ISBN 978-84-460-0456-1.
Wojna o sukcesję hiszpańską

Media użyte na tej stronie

Granadeiro Português 1740.jpg
Autor: Bartolomeu Sesinando Ribeiro Artur , Licencja: CC BY-SA 3.0
Portuguese Army Grenadier in 1740. Painting by Artur Ribeiro
Painting of João V as King of Portugal by an unknown artist.jpg
Painting of João V as King of Portugal by an unknown artist
Uniforme de dragón español en 1703.png
Según dice Clonard en la misma obra: "En este mismo año (1703) acabó de desaparecer todo el armamento y equipo de la casa de Austria. Los tercios de dragones se vistieron y armaron á la francesa, en esta forma: Casaca verde, chupa y calzon segun la divisa señalada á cada uno: un gorro de paño que consistia en cierto casquete en figura de media esfera de paño verde, y en su parte superior una borla blanca de seda floja; desde la frente subia una frontalera de carton ó pergamino fuerte, revestida de paño del color de la divisa, y guarnecida de un galon de seda blanca: el pelo recogido en una bolsa de cuero; en lugar de botas botin de cuero flexible con trabillas, bandolera de ante amarillo, cruzada del hombro izquierdo al costado derecho, de dos tercios de palmo de ancha con su correspondiente gancho para asegurar el fusil; corbata blanca, y en el hombro derecho una dragona de cordon de estambre amarillo con cabetes de metal. Componíase la montura de silla con borrenes, cubierta de una piel de carnero que era negra, en todas las compañias, escepto la de granaderos, que la usaba blanca, sirviendo esta piel para cubrir las pistoleras y dormir en los campos; mantilla y tapafundas del color de la divisa con galon de paño, del color de la casaca y maleta. El armamento constaba del fusil que se acomodaba al lado derecho, la boca arriba, y apoyado por la culata en una zapatilla de cuero, asegurándole una correa por la segunda abrazadera al borren trasero; bayoneta de dos cortes, parecida al cuchillode monte con mango de madera, y vaina adherida al cinturon, en el que se hallaba asimismo el cartucho ó cacerina, un poco inclinado hácia la cadera derecha; frasco de asta para cebar, pendiente de un cordon; sable corvo, con la vaina guarnecida y una pistola en la funda izquierda."