Bitwa na jeziorze Pejpus

Bitwa na jeziorze Pejpus

Walki Rusinów z zakonem niemieckim
Bitwa na jeziorze Pejpus
Czas	5 kwietnia 1242
Miejsce	Jezioro Pejpus
Terytorium	Ruś
Wynik	zwycięstwo rycerzy nowogrodzkich
Strony konfliktu
Republika Nowogrodzka Ruś Włodzimiersko-Suzdalska Republika Pskowska Zakon krzyżacki[1] Biskupstwo Dorpatu rycerstwo duńskie
Dowódcy
Aleksander Newski, Andrzej Jarosławowicz książę-biskup Dorpatu Herman I, Andreas von Felben (de Velven) – dowódca sił Kawalerów Mieczowych
Siły
15–17 tysięcy[2] 10–12 tysięcy[2]
Straty
znaczne[a] 400[b] zakonników, oraz znaczna liczba żołnierzy wspomagających
Położenie na mapie Estonii (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de miejsce bitwy
Położenie na mapie Rosji miejsce bitwy
58°14′N 27°30′E/58,233333 27,500000

Bitwa na jeziorze Pejpus (także: bitwa na lodzie, bitwa na jeziorze Czudzkim, lodowe pobojowisko^[3]) – starcie zbrojne, które miało miejsce 5 kwietnia 1242. Wojska nowogrodzkie dowodzone przez księcia Aleksandra Newskiego zadały klęskę armii zakonu krzyżackiego i połączonego z nimi zakonu kawalerów mieczowych^[1] pod wodzą księcia-biskupa Dorpatu Hermana I, zapobiegając tym samym niemieckiej ekspansji na wschód.

Wprowadzenie

W początkach XIII wieku Ruś stała się obiektem ataków z trzech stron. Od południa krajowi zagrażali Mongołowie Czyngis-chana. Tereny północne, między innymi Nowogród, stały się celem ataków Szwedów, zachodnie natomiast – niemieckich i duńskich krzyżowców należących do zakonu niemieckiego (Krzyżaków) i zakonu kawalerów mieczowych. Największą przeszkodą uniemożliwiającą podbój Rusi było miasto Wielki Nowogród (Welikij Nowgorod), które stało się głównym celem zakonu.

W roku 1236 bojarzy nowogrodzcy wybrali Aleksandra Jarosławicza, syna wielkiego księcia włodzimierskiego, na swojego władcę. Książę już w roku 1240 pokonał nadciągającą z Finlandii szwedzką armię inwazyjną pod wodzą jarla Birgera w starciu nad Newą w pobliżu dzisiejszego Petersburga, po którym zyskał przydomek – Newski.

W tym samym roku z terenów Estonii wtargnęli na Ruś rycerze zakonu niemieckiego. Do roku 1237 najbardziej odznaczał się operujący w Inflantach zakon kawalerów mieczowych^[1], który dotarł do ziem nowogrodzkich. Szczególnie niebezpieczna sytuacja powstała w chwili, gdy rycerze zakonu zajęli ważne strategicznie miasto Psków, położone na południe od jeziora Pejpus. Załoga miasta wykorzystywana była do osłony dróg prowadzących do Nowogrodu. W roku 1241 Nowogrodzianom pod przewodnictwem Aleksandra Newskiego udało się zdobyć twierdzę Koporje, a w rok później odbić Psków.

Bitwa

Mapa bitwy

Po pierwszych sukcesach Aleksander Newski zdecydował się przenieść ciężar walk na tereny zajmowane przez zakon, po czym ruszył w kierunku zachodnim na twierdzę Izborsk. Rycerze zakonni i ich estońskie oddziały pomocnicze na początku kwietnia pokonały jednak straż przednią Nowogrodzian, ścigając ją przez lody jeziora Pejpus. W celu zapobieżenia obejścia Pskowa przez rycerzy zakonnych od południa, siły główne Rusinów połączyły się z resztkami swojej straży przedniej na wschodnim brzegu zamarzniętego jeziora. Tutaj też w 5 kwietnia 1242 stanęły gotowe do walki.

Podobnie jak w większości opisów bitew średniowiecznych, także te dotyczące bitwy na lodzie są bardzo niedokładne. Rosyjskie źródła szacują wielkość sił nowogrodzkich na 15 000 ludzi, natomiast siły zakonne na około 10 000. W bitwie brały udział także posiłki tatarskie^[4].

Bitwa rozegrała się w południowo-wschodnim rejonie jeziora Pejpus koło wyspy Woroni Kamień. Tuż po nastaniu świtu nastąpił atak rycerstwa niemieckiego. Ciężkozbrojni konni rycerze i piechota zakonu uderzyli w szyku klinowym na centrum Nowogrodzian, składające się z piechoty oraz milicji nowogrodzkiej. Znacznie przerzedzone oddziały Rusinów wycofały się na spadzisty i pokryty lodem brzeg jeziora, gdzie rycerze zakonu nie byli już w stanie wykorzystać swojej siły i utknęli w walce. Nastąpił wówczas atak lewego i prawego skrzydła nowogrodzkiego, który doprowadził do okrążenia sił zakonu.

Ostatni akord bitwy zaczął się w chwili, gdy Newski rzucił do ataku trzymane w rezerwie oddziały. Jeźdźcy obeszli prawe skrzydło armii zakonnej, atakując ją od tyłu. Otoczeni z każdej strony Niemcy i Estowie, stłoczeni na niewielkim obszarze nie byli w stanie przeprowadzić skutecznego ataku.

W tej sytuacji piechota nowogrodzka rozpoczęła gwałtowne uderzenie, zrzucając rycerzy z koni za pomocą długich lanc i dobijając ich pchnięciem mieczy. Wielu rycerzy utopiło się w jeziorze po tym, jak pękł lód pod naciskiem ciężkich zbroi. Nielicznym udało się przedrzeć przez pierścień okrążenia i zbiec po lodzie około 10 km w kierunku zachodniego brzegu. Poległo około 500 rycerzy zakonnych^[5] oraz znaczna liczba estońskich pomocników. 50 rycerzy, wśród nich wielki mistrz zakonu niemieckiego, dostało się do niewoli.

Znaczenie bitwy

Skutkiem bitwy było podpisanie w roku 1242 traktatu pokojowego pomiędzy Nowogrodem a Krzyżakami. Jako granicę pomiędzy Rusią a terenami zakonu ustalono Narwę. Dokonano także wymiany jeńców, a zakon zobowiązał się do zaprzestania ataków na ziemie nowogrodzkie.

Bitwa ma wielkie znaczenie w rosyjskiej historii i propagandzie. Zapobiegła podbojowi Rusi i ustaliła jej zachodnią granicę na kilkaset lat. Aleksander Newski uznany został świętym przez Rosyjski Kościół Prawosławny i uchodzi do dziś za bohatera narodowego kraju.

Bitwa została przedstawiona w nakręconym w 1938 filmie Aleksander Newski w reżyserii Siergieja Eisensteina.

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Basil Dmytryshyn: Medieval Russia 900-1700. New York: Holt, Rinehart and Winston, 1973.
• John France: Western Warfare in the Age of the Crusades 1000-1300. Ithaca, NY: Cornell University Press, 1999.
• David Nicolle: Lake Piepus 1242. London: Osprey Publishing, 1996.
• Terrence Wise: The Knights of Christ. London: Osprey Publishing, 1984.
• Iain Dickie: Jezioro Pejpus, 1242 [w:] Michael Spilling (pod red.), Bitwy epoki średniowiecza 1000-1500: od Hastings do Konstantynopola, Warszawa 2008, ISBN 978-83-60192-64-1.