Bitwa pod Żółtańcami

Bitwa pod Żółtańcami

Wojna polsko-bolszewicka
Czas	19 sierpnia 1920
Miejsce	pod Żółtańcami
Terytorium	II Rzeczpospolita
Przyczyna	operacja lwowska
Wynik	zwycięstwo Polaków
Strony konfliktu
Polska  Rosyjska FSRR
Dowódcy
Juliusz Rómmel Iosif Apanasienko Aleksandr Parchomienko Fiodor Letunow
Siły
1 Dywizja Jazdy 6 Dywizja Kawalerii 14 Dywizja Kawalerii 4 Dywizja Kawalerii
brak współrzędnych

Bitwa pod Żółtańcami – walki polskiej 1 Dywizji Jazdy płk. Juliusza Rómmla z oddziałami sowieckiej 6 Dywizji Kawalerii Iosifa Apanasienki, 14 Dywizji Kawalerii Aleksandra Parchomienki i 4 Dywizji Kawalerii Fiodora Letunowa toczone w okresie ofensywy Frontu Południowo-Zachodniego w czasie wojny polsko-bolszewickiej.

Geneza

Na przełomie lipca i sierpnia na ukraińskim teatrze działań wojennych toczyły się walki pod Brodami i Beresteczkiem. Stanowiły one fazę wstępną wielkiej operacji nazwanej w polskiej historiografii Bitwą Lwowską^[1]

Po pięciu dniach bitwy, szala zwycięstwa zaczęła przechylać się na stronę polską. Jednak sytuacja na Froncie Północnym, a szczególnie upadek Brześcia, zmusiła Naczelne Dowództwo Wojska Polskiego do przerwania bitwy^[2].

W tym czasie dowódca sowieckiego Frontu Południowo-Zachodniego Aleksander Jegorow nakazał 1 Armii Konnej Budionnego zdobyć Lwów. Jej dywizje wdarły się w słabo obsadzoną lukę między polskimi 2 i 6 Armią, a 7 sierpnia pod Szczurowicami sforsowały Styr. 6 i 14 Dywizja Kawalerii z 45 Dywizją Strzelców miały działać zaczepnie w kierunku na Radziechów–Chołojów–Dobrotwór–Kamionkę Strumiłową, zaś 4 i 11 Dywizja Kawalerii na Busk^[3]. Północne skrzydło 1 Armii Konnej osłaniała walcząca pod Łuckiem 24 Dywizja Strzelców, a południowe 45 Dywizja Strzelców^[4].

Działania opóźniające na tym kierunku prowadziła Grupa Operacyjna Jazdy generała Jana Sawickiego^[5], a 3 Armia gen. Zygmunta Zielińskiego pozostawała jeszcze nad Styrem do 5 sierpnia; następnie rozpoczęła odwrót. 8 sierpnia 1 Dywizja Jazdy płk. Juliusza Rómmla starła się pod Antoninem z oddziałami sowieckiej 1 Armii Konnej Siemiona Budionnego^[6], w dniach 11-13 sierpnia walczyła o Radziechów, a 14 sierpnia pod Chołojowem i Kamionką Strumiłową i Niestanicami. Po nieudanych próbach zatrzymania 1 Armii Konnej na wschód od Bugu, dowódca Frontu Południowego, gen. Wacław Iwaszkiewicz, wydał 14 sierpnia rozkaz zajęcia nowej linii obrony, przebiegającej wzdłuż górnego biegu Bugu i Strypy^[7][8]. Wobec narastającego zagrożenia, 18 sierpnia zreorganizowana 1 Dywizja Jazdy płk. Juliusza Rómmla otrzymała rozkaz przemieszczenia się do rejonu Żółkwi i osłonięcia miasta od północy^[9].

Walczące wojska

Jednostka	Dowódca	Podporządkowanie
Wojsko Polskie
1 Dywizja Jazdy	płk Juliusz Rómmel	Front Południowy
⇒ 1 Brygada Jazdy	płk Janusz Głuchowski	1 Dywizja Jazdy
→ 11 pułk ułanów		1 Brygada Jazdy
⇒ 6 Brygada Jazdy	płk Konstanty Plisowski	1 Dywizja Jazdy
→ 1 pułk ułanów		6 Brygada Jazdy
→ 12 pułk ułanów
→ 14 pułk ułanów
⇒ 7 Brygada Jazdy	płk Brzezowski	1 Dywizja Jazdy
→ 2 pułk szwoleżerów		7 Brygada Jazdy
38 pułk piechoty
Armia Czerwona
dowództwo 1 Armii Konnej	Siemion Budionny	Front Płd. Zach.
⇒ 6 Dywizja Kawalerii	Iosif Apanasienko	1 Armia Konna
⇒ 14 Dywizja Kawalerii	Aleksandr Parchomienko
⇒ 4 Dywizja Kawalerii	Fiodor Letunow

Walki pod Żółtańcami

Dowódca 1 Dywizji Jazdy płk. Rómmel zdecydował uderzyć dwiema brygadami na Przedrzymichy Wielkie – Artasów – Żółtańce^[9]. W odwodzie pozostawała 1 Brygada Jazdy płk. Janusza Głuchowskiego, a lewe skrzydło dywizji ubezpieczał 38 pułk piechoty. Po akceptacji decyzji przez generała Pawła Szymańskiego o świcie 19 sierpnia dywizja jazdy rozpoczęła marsz. Idący w straży przedniej dywizjon 1 pułku ułanów w krótkim starciu zdobył Przedrzymichy Wielkie. Wioskę obsadziła kompania 38 pułku piechoty, a 1 pułk ułanów pomaszerował dalej.

Jednak wyprowadzony przez Sowietów kontratak odrzucił polską piechotę z wioski i tym samym odsłonięte zostało lewe skrzydło 1 Dywizji Jazdy. W tym przypadku jeden dywizjon 1 pułku ułanów zawrócił i gwałtowną szarżą rozproszył sowiecki 74 pułk kawalerii. Dopiero ogień nieprzyjacielskich baterii artylerii i jego odwody wstrzymały jego działanie^[10][11]. Około południa 6 Brygada Jazdy płk. Konstantego Plisowskiego zdobyła Dzibułki. Zanim walczące o miejscowość 1. i 14 pułk ułanów oraz batalion 38 pp zdążyły uporządkować szyki, spadła na nie szarża brygady z 14 Dywizji Kawalerii. Ubezpieczający lewe skrzydło batalion 38 pp cofnął się i dopiero kontrszarża 1., 12. i 14 pułku ułanów zmusiła przeciwnika do odwrotu, a 6 Brygada Jazdy mogła ruszyć na Żółtańce^[12]. W międzyczasie 2 pułk szwoleżerów, stanowiący straż boczną dywizji, zajął Mohylany^[11], a 7 Brygada Jazdy płk. Henryka Brzezowskiego wyrzuciła oddziały 4 Dywizji Kawalerii z Artasowa. Również i pod Artasowem wyczerpani forsownymi marszami żołnierze 38 pułku piechoty wykazali małą odporność na ataki sowieckiej kawalerii. Oficerowie kawalerii musieli parokrotnie obejmować dowództwo nad grupami piechoty uchodzącymi z pola walki.

Po zabezpieczeniu miejscowości, 12 pułk ułanów rozpoczął marsz na Żółtańce. Przed wzgórzami na skraju wioski zatrzymały go spieszone oddziały sowieckiej 4 Dywizji Kawalerii. W tym czasie przez Żółtańce w kierunku Kamionki Strumiłowej przemieszczały się tabory 1 Armii Konnej^[13]. Przybyły na pole bitwy dowódca 1 DJ płk Rómmel nakazał jak najszybsze zdobycie miejscowości. Dowódca brygady płk Plisowski nakazał spieszonemu 12 pułkowi ułanów wiązać nieprzyjaciela od czoła, a 1. i 14 pułk ułanów miały wykonać szarżę na jego prawe skrzydło. Po południu brygada przystąpiła do działania. Przeciwnik nie wytrzymał impetu uderzenia i opuścił stanowiska na wzgórzach^[10][14]. Kontynuując szarżę, polska kawaleria zdobyła Żółtańce; wzięto jeńców i zdobyto tabory. Kontratakowała sowiecka 6 Dywizja Kawalerii. Odpoczywający w tym czasie ułani stali się łatwym celem dla sowieckiej szarży. Wymieszane plutony i szwadrony próbowały się bronić, ale nie zdołały powstrzymać przeciwnika i musiały się cofnąć w kierunku na Dzibułki. Reagował dowódca dywizji płk Rómmel. Skierował on na nieprzyjaciela ogień całej artylerii dywizji, a na skrzydło sowieckiej 6 Dywizji Kawalerii uderzył 11 pułk ułanów z odwodowej 1 Brygady Jazdy. Pod tą osłoną pułki 6 Brygady Jazdy uporządkowały szeregi i przeszły do kontrataku. Wspólne natarcie czterech pułków ułanów ponownie wyparło przeciwnika z Żółtańców^[15].

Bilans walk

Bój stoczony pod Żółtańcami był większym starciem kawaleryjskim w toku działań odwrotowych wojsk polskiego Frontu Południowo-Wschodniego (Ukraińskiego) w kampanii 1920^[16]. Zdobyciem Żółtańców przecięto drogę odwrotu i opóźniono marsz 6 Dywizji Kawalerii, która miała właśnie przerwać walkę o Lwów i ruszyć do rejonu koncentracji 1 Armii Konnej pod Sokalem, skąd Siemion Budionny zamierzał wkroczyć na Lubelszczyznę. Straty polskie to około 100 poległych i rannych żołnierzy^[13].

Przypisy

Bibliografia

• Otton Laskowski (red.): Encyklopedia wojskowa. T. IV. Warszawa: Wydawnictwo Towarzystwa Wiedzy Wojskowej i Wojskowego Instytutu Naukowo-Wydawniczego, 1934.
• Włodzimierz Nowak: Samhorodek – Komarów 1920. Walki jazdy polskiej z konnicą Budionnego, maj – wrzesień 1920. Warszawa: Bellona SA, 2010. ISBN 978-83-11-11897-3.
• Janusz Odziemkowski: Leksykon bitew polskich 1914 – 1920. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 1998. ISBN 83-85621-46-6.
• Janusz Odziemkowski: Leksykon wojny polsko – rosyjskiej 1919 – 1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 2004. ISBN 83-7399-096-8.
• Marek Tarczyński (red.): Bitwa lwowska 1920. Dokumenty operacyjne. T. 1. Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 2002. ISBN 83-7399-122-0.

• Wiesław Wysocki (red.): Szlakiem oręża polskiego; vademecum miejsc walk i budowli obronnych. T. 2: Poza granicami współczesnej Polski. Warszawa: Wydawnictwo „Gamb”, 2005. ISBN 83-7399-050-X.
• Lech Wyszczelski: Kampania ukraińska 1920 roku. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2009. ISBN 978-83-7543-066-0.