Bitwa pod Żurominkiem

Bitwa pod Żurominkiem
— Wojna polsko-bolszewicka —
Bitwa pod Żurominkiem
Czas	22 sierpnia 1920
Miejsce	pod Żurominkiem
Terytorium	Polska
Przyczyna	operacja warszawska (pościg)
Wynik	niepowodzenia polskiej akcji pościgowej
Strony konfliktu
Polska  Rosyjska FSRR
Dowódcy
Jan Głogowski
Siły
9 Brygada Jazdy 1 pułk szwoleżerów 201 p. szwol. 53 Dywizja Strzelców
brak współrzędnych

Bitwa pod Żurominkiem – walki 9 Brygady Jazdy mjr. Jana Głogowskiego z oddziałami sowieckiej 53 Dywizji Strzelców w czasie operacji warszawskiej.

Sytuacja ogólna

Adam Przybylski, Wojna Polska 1918―1921^[1]

4 lipca 1920 ruszyła II ofensywa sowieckiego Frontu Zachodniego pod hasłem: Na zachodzie ważą się losy wszechświatowej rewolucji – po trupie Polski wiedzie droga do wszechświatowego pożaru... Na Wilno – Mińsk – Warszawę – marsz!^[2][3]. W pierwszej dekadzie lipca przełamany został front polski nad Autą, a wojska Frontu Północno-Wschodniego gen. Stanisława Szeptyckiego cofały się pod naporem ofensywy czerwonoarmistów Michaiła Tuchaczewskiego^[4][5]. Kolejne próby zatrzymania wojsk sowieckich prących na zachód nie przynosiły spodziewanych rezultatów. Obchodzący ugrupowanie obronne od północy 3 Korpus Kawalerii Gaja wymuszał dalszy odwrót wojsk polskich^[6]. Tempo natarcia wojsk sowieckich, jak na owe czasy, wydawało się oszałamiające i wynosiło ok. 20–30 km na dobę^[7]. Wojsko Polskie traciło kolejno „linię dawnych okopów niemieckich”, linię Niemna i Szczary^[8], czy wreszcie linię Bugu^[9][10][11]. Wojska polskie cofały się nadal, a kolejną naturalną przeszkodą terenową dogodną do powstrzymania sowieckiej ofensywy była Wisła^[12]. W godzinach wieczornych 6 sierpnia Naczelne Dowództwo Wojska Polskiego wydało rozkaz do przegrupowania i reorganizacji wojsk^[13].

Planując stoczenie generalnej bitwy z sowieckimi wojskami Frontu Zachodniego nad Wisłą, Józef Piłsudski nakazał utworzenie 5 Armii z zadaniem osłony północnego skrzydła frontu polskiego między granicą pruską a Bugiem^[14]. Energicznie prowadzone przez nieprzyjaciela natarcie, zmusiło gen. Władysława Sikorskiego do oparcia obrony na Wkrze – ostatniej większej przeszkodzie wodnej przed Wisłą^[15]. 14 sierpnia dowódca 5 Armii gen. Władysław Sikorski otrzymał od dowódcy Frontu Północnego gen. Józefa Hallera rozkaz uderzenia na 15 Armię Augusta Korka^[16]. Dwa dni później ruszyła kontrofensywa znad Wieprza^[17]. Zmieniło to radykalnie losy wojny. Od tego momentu Wojsko Polskie było w permanentnej ofensywie^[18].

Walki pod Żurominkiem

19 sierpnia sowiecka 4 Armia Aleksandra Szuwajewa rozpoczęła odwrót znad dolnej Wisły. W tym czasie sowiecki dowódca osobiście próbował nawiązać łączność z dowództwem Frontu Zachodniego, a poprzez energiczne działanie wojsk polskich został odcięty od własnego sztabu i pozbawiony możliwości dowodzenia. Zdezorientowani dowódcy dywizji musieli działać na własną rękę. W sowieckich oddziałach dało się już zauważyć oznaki demoralizacji i upadku ducha.

Tego dnia 3 Korpus Kawalerii Gaja, wzmocniony 53 Dywizją Strzelców, dotarł do Mławy^[19], a od południa, wzdłuż szosy Strzegowo – Żurominek – Mława, maszerowała polska 9 Brygada Jazdy w składzie 1 i 201 pułk szwoleżerów wzmocnione 2 baterią 8 dywizjonu artylerii konnej^[20]. Brygada stanęła na postój nocny około trzech km na południe od Żurominka^[21].

Wczesnym rankiem 22 sierpnia szwoleżerowie zauważyli na szosie kolumny taborów sowieckich maszerujące w kierunku Mławy. Dowódca pułku mjr Jerzy Grobicki wysłał do Sowietów parlamentariuszy^[a] z propozycją kapitulacji. Jednocześnie postawił w stan gotowości baterię artylerii oraz część szwadronu ckm 1 pszwol. Ponieważ Sowieci zwlekali z odpowiedzią, rtm. Dreszer dał sygnał do natarcia^[23].

1 i 3 szwadron pod ogólnym dowództwem por. Jana Skawińskiego rozpoczęły szarżę^[24]. Spod folwarku Żurominek szwadrony otrzymały mało celny ogień broni maszynowej. Atakując dalej, pod Hatką i Budami wpadły na dwie linie tyralier sowieckich strzelców. Szwoleżerowie w walce wręcz pokonali obie linie i ruszyli galopem na Żurominek^[20]. W tym momencie z lasku położonego na wschód od wioski wyjechało kilka szwadronów sowieckiej kawalerii. Do odparcia kontrataku mjr Głogowski skierował część odwodowego 2 szwadronu. Doszło do walki „na szable”. Ochotnicy 201 p.uł., stanowiący około 80% stanu pułku, zmusili Sowietów do odwrotu. Polskie szwadrony wpadły do Żurominka i rozproszyły zdemoralizowaną piechotę 53 Dywizji Strzelców^[25].

W tym samym czasie 4 szwadron wspólnie z 1 pułkiem szwoleżerów zajął Dunaj^[20]. Zmęczenie koni spowodowało, że polska kawaleria musiała zaprzestać pościgu i zorganizowała odpoczynek nocny w Wyszynach. Rozpoczęta rano akcja pościgowa nie dala rezultatu, a oddziały Armii Czerwonej przekroczyły granicę pruską^[26].

Bilans walk

Akcja 9 Brygady Jazdy przeprowadzona była zbyt późno, a pod Żurominkiem brygada rozbiła tylko część ariergardy i taborów 53 Dywizji Strzelców. W tym czasie główne siły 3 Korpusu Kawalerii i 53 Dywizji Strzelców minęły rejon Żurominka i torowały sobie drogę odwrotu na północny wschód ku granicy pruskiej^[26]. Straty polskie to około trzydziestu poległych i rannych^[b]. Wzięto 1450 jeńców, jedno działo, dziesięć ckm, 310 wozów taborowych. Ponadto 53 Dywizja Strzelców straciła około pięćdziesięciu poległych^[20].

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Janusz Cisek, Konrad Paduszek, Tadeusz Rawski: Wojna polsko-sowiecka 1919–1921. Warszawa: Wojskowe Centrum Edukacji Obywatelskiej, 2010.
• Emil Gruszecki: Zarys historii wojennej 3-go pułku Szwoleżerów Mazowieckich imienia pułkownika Kozietulskiego. Warszawa: Zakłady Graficzne „Polska Zjednoczona”, 1929, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
• Jan Karcz, Wacław Kryński: Zarys historii wojennej 1-go pułku szwoleżerów Józefa Piłsudskiego. Warszawa: Zakłady Graficzne „Polska Zjednoczona”, 1931, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
• Janusz Odziemkowski: Leksykon wojny polsko-rosyjskiej 1919–1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 2004. ISBN 83-7399-096-8.
• Janusz Odziemkowski: Leksykon bitew polskich 1914–1920. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 1998. ISBN 83-85621-46-6.
• Józef Piłsudski, Michaił Tuchaczewski: „Rok 1920”. „Pochód za Wisłę”. Łódź: Wydawnictwo Łódzkie, 1989. ISBN 83-218-0777-1.
• Adam Przybylski: Wojna polska 1918–1921. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Oświatowy, 1930.
• Władysław Sikorski: Nad Wisłą i Wkrą. Studium z polsko-rosyjskiej wojny 1920 roku. Lwów – Warszawa – Kraków: Wydawnictwo Zakładu Narodowego im. Ossolińskich. Reprint: Wydawnictwo 2 Kolory. Sp. z oo, 2015. ISBN 978-83-64649-16-5.
• Marek Tarczyński (red.): Bitwa Warszawska 13–28 VIII 1920. Dokumenty operacyjne. Warszawa: Rytm, 1996. ISBN 83-86678-37-2.
• Wiesław Wysocki (red.): Szlakiem oręża polskiego; vademecum miejsc walk i budowli obronnych. T. 2, poza granicami współczesnej Polski. Warszawa: Wydawnictwo „Gamb”, 2005. ISBN 83-7399-050-X.
• Lech Wyszczelski: Warszawa 1920. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 1995. ISBN 83-11-08399-1.
• Lech Wyszczelski: Wojsko Polskie w latach 1918–1921. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2006. ISBN 83-89729-56-3.
• Lucjan Żeligowski: Wojna w 1920. Wspomnienia i rozważania. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1990. ISBN 83-11-07841-6.