Bitwa pod Akroinon

Bitwa pod Akroinon
— Wojny arabsko-bizantyńskie —
Mapa Anatolii (Azja Mniejsza) w roku 740
Czas	740
Miejsce	Akroinon, Cesarstwo Bizantyńskie (obecnie Afyon)
Terytorium	Turcja
Przyczyna	Ekspansja kalifatu Umajjadów
Wynik	Zdecydowane zwycięstwo Bizancjum
Strony konfliktu
Umajjadzi Cesarstwo Bizantyńskie
Dowódcy
Abd Allah ibn al-Battal Al-Malik ibn Szuajb Leon III Konstantyn V
Siły
20 000[1][2] nieznane
Straty
13 200[1][2] nieznane
Położenie na mapie świata miejsce bitwy
38,750000°N 30,533333°E/38,750000 30,533333

Bitwa pod Akroinon miała miejsce w Akroinon lub Akroinos (w pobliżu obecnego Afyonkarahisar) we Frygii, w zachodniej Anatolii w 740 r. między Umajjadami a armią bizantyńską. Arabowie prowadzili regularne najazdy na Anatolię w ciągu poprzedniego stulecia, a wyprawa z 740 r. okazała się największą w ciągu ostatnich dziesięcioleci, składającą się z trzech oddzielnych oddziałów. Jeden z nich, w liczbie 20 000 pod Abdullahem al-Battalem i Al-Malikiem ibn Shu’aibem, starł się w Akroinon z siłami Bizancjum pod dowództwem cesarza Leona III Izauryjczyka i jego syna, przyszłego Konstantyna V. Bitwa zakończyła się zdecydowanym zwycięstwem Cesarstwa. W połączeniu z problemami kalifatu Umajjadów na innych frontach i wewnętrzną niestabilnością przed i po powstaniu Abbasydów, położyła kres wielkim najazdom arabskim na Anatolię na trzy dekady.

Podłoże

Od początku muzułmańskich podbojów, Bizancjum, jako największe, najbogatsze i najsilniejsze militarnie państwo graniczące z powiększającym się kalifatem było głównym wrogiem muzułmanów. Po katastrofalnej bitwie pod Sebastopolis, Cesarstwo w zasadzie ograniczało się do strategii pasywnej obrony, podczas gdy muzułmańskie wojska regularnie dokonywały najazdów na bizantyńską Anatolię^[3]. Po nieudanym oblężeniu Konstantynopola w latach 717–718, Umajjadzi na chwilę odwrócili uwagę od Bizancjum. Od 720/721 r. wznowili jednak te wyprawy w prawidłowości: w każde lato jedna lub dwie kampanie, czasami w towarzystwie ataków floty i ekspedycji zimowych. Nie były już one ukierunkowane na zdobywanie terytorium, a na duże najazdy, grabienie i pustoszenie okolicy, i tylko od czasu do czasu ataki na forty lub duże osiedla. Rajdy w tym okresie ograniczały się do centralnej Anatolii (przede wszystkim do jej wschodniej połowy, Kapadocji), i tylko od czasu do czasu sięgały wybrzeży półwyspu^[4][5].

Pod bardziej agresywnym kalifem Hiszamem ibn Abd al-Malikiem, arabskie najazdy stały się bardziej ambitne i prowadzone przez jednych z najzdolniejszych generałów kalifatu, w tym i książąt z dynastii Umajjadów, na przykład Maslamy ibn Abd Al-Malika i synów samego Hiszama, Mu’awiji, Maslamy i Sulajmana^[6]. Stopniowo jednak muzułmańskie sukcesy stały się rzadsze, zwłaszcza od kiedy zasoby kalifatu były uwikłane w narastający konflikt z Chazarami na Kaukazie^[7][8]. Najazdy trwały, ale arabscy i bizantyńscy kronikarze wspominają mniej zdobytych twierdz i miast. Tym niemniej w 737 r. duże zwycięstwo nad Chazarami pozwoliło Arabom skoncentrować uwagę i wzmóc kampanie przeciwko Bizancjum. W ten sposób w 738 i 739 r. Maslama ibn Hiszam przeprowadził udane najazdy, w tym zdobycie Ankary. W roku 740 Hiszam zorganizował największą wyprawę w czasach swoich rządów, powierzając dowództwo nad nią swojemu synowi, Sulajmanowi^[9][10].

Przebieg bitwy

Według kroniki Teofana Wyznawcy, atakujące siły Umajjadów liczyły 90 000 ludzi. 10 000 lekko uzbrojonych żołnierzy pod al-Ghamrem ibn Jazidem zostało wysłanych do najazdu na zachodnie wybrzeże, a następnie 20 000 pod Abd Allahem al-Battalem i al-Malikiem ibn Su’ajbem ruszyło w kierunku Akroinon, podczas gdy główne siły liczące 60 000 (liczba ta jest z pewnością mocno zawyżona), pod dowództwem Sulajmana ibn Hiszama, napadły na Kapadocję^[1][11].

Cesarz Leon starł się z drugim oddziałem w Akroinon. Szczegóły walki nie są znane, ale cesarz odniósł miażdżące zwycięstwo: obydwaj arabscy dowódcy zginęli, tak jak większość ich armii, około 13 200 ludzi. Reszcie wojsk arabskich udało się przeprowadzić w sposób zorganizowany odwrót do Synnady we Frygii, gdzie dołączyli do Sulajmana^[1][2]. Dwa inne arabskie oddziały niszczyły okolicę nie napotykając oporu, ale nie mogły zdobyć ani jednego miasta lub twierdzy^[12]. Arabska armia cierpiała również z głodu i braku zaopatrzenia. X-wieczny arabski chrześcijański historyk Agapiusz z Hierapolis pisze o 20 000 jeńców arabskich wziętych przez Bizantyńczyków^[13].

Efekt i skutki

Bitwa pod Akroinon była wielkim sukcesem dla Bizantyńczyków, ponieważ było to pierwsze poważne zwycięstwo w bitwie o umówionym przez obie strony miejscu i czasie. Traktując to jako świadectwo Bożej pomocy, zwycięstwo przyczyniło się również się do wzmocnienia w Leonie wiary w ikonoklazm, który przyjął kilka lat wcześniej^[14][15]. Sukces w bitwie otworzył drogę do bardziej agresywnej postawy Bizancjum, które w 741 roku zaatakowało arabską część ważnej arabskiej bazy w Malatya. W 742 i 743 r. Umajjadzi mogli wykorzystać wojnę domową między Konstantynem V i Artabasdesem, najeżdżając Anatolię z względną bezkarnością, lecz arabskie źródła nie informują o żadnych poważnych osiągnięciach^[16].

Klęska Arabów pod Akroinon jest postrzegana jako „decydująca bitwa”^[17] i „przełomowy punkt”^[18] wojen arabsko-bizantyńskich, powodując osłabienie arabskiego nacisku na Bizancjum. Jednakże inni historycy, począwszy od XX-wiecznego badacza Syrii E.W. Brooksa po bardziej teraźniejszych, takich jak Walter Kaegi i Ralph-Johannes Lilie, zakwestionowali tę tezę, przypisując zmniejszenie arabskiego zagrożenia po bitwie faktowi, że zbiegło się ono w czasie z innymi dużymi porażkami w najbardziej oddalonych prowincjach kalifatu, co wyczerpało jego rozciągnięte zasoby wojskowe, a także wewnętrznymi problemami z powodu wojny domowej i rewolucji Abbasydów^[19][20]. W efekcie, arabskie ataki przeciwko Bizancjum w latach 740-tych były raczej nieefektywne i wkrótce ustały całkowicie. Konstantyn V był w stanie wykorzystać upadek kalifatu Umajjadów, organizując serię wypraw do Syrii i zabezpieczając bizantyńską dominację na wschodnich rubieżach Cesarstwa aż do lat 770-tych^[21][22].

W świecie muzułmańskim pamięć o pokonanym arabskim dowódcy, Abd Allahu al-Battalu, przetrwała i stał on się jednym z największych bohaterów arabskiej, a później tureckiej epiki, np. Seyyid Battаl Ghazi.

Przypisy

Bibliografia

• Khalid Yahya Blankinship: The End of the Jihâd State: The Reign of Hishām ibn ʻAbd al-Malik and the Collapse of the Umayyads. Albany, New York: State University of New York Press, 1994. ISBN 0-7914-1827-8.
• Warren Treadgold: A History of the Byzantine State and Society. Stanford, California: Stanford University Press, 1997. ISBN 0-8047-2630-2.
• Harry Turtledove: The Chronicle of Theophanes: An English Translation of anni mundi 6095–6305 (A.D. 602–813). Philadelphia, Pennsylvania: University of Pennsylvania Press, 1982. ISBN 978-0-8122-1128-3.
• Cécile Morrisson, Jean-Claude Cheynet: Le monde byzantin, Tome II: L’Empire byzantin, 641–1204. Paris: Presses Universitaires de France, 2006. ISBN 978-2-13-052007-8.
• Clive F.W. Foss: Akroinon. W: Alexander Kazhdan: Oxford Dictionary of Byzantium. New York: Oxford University Press, 1991, s. 48. ISBN 978-0-19-504652-6.
• Judith Herrin: The Context of Iconoclast Reform. W: Anthony Bryer, Judith Herrin: Iconoclasm. Papers given at the ninth Spring Symposium of Byzantine Studies, University of Birmingham, March 1975. Centre for Byzantine Studies, University of Birmingham, 1977, s. 15–20. ISBN 0-7044-0226-2.
• Walter Emil Kaegi: Army, Society, and Religion in Byzantium. London: Variorum Reprints, 1982. ISBN 978-0-86078-110-3.